آموزش بافندگان استان ضعیف و پراکنده بوده است
خراسان شمالی یکی از استان هایی است که در آن تولید محصولات دست باف رونق دارد و کمتر خانواده روستایی است که به این هنر نپردازد. از بین این دست باف ها بافتن فرش در بین اقوام کرد، ترکمن و تات از سال های دور رایج است و ریشه در تاریخ آن ها دارد. در واقع فرشی که آن ها می بافند ، نقوش آن روایتگر رنج ها و غم ها و شادی هایی است که این اقوام در طول تاریخ با آن مواجه بوده اند. خراسان شمالی ۲۳ هزار بافنده فرش دارد که فقط یک چهارم آن ها بیمه شده اند. طی سال ها کارشناسان اقتصادی استان دریافته اند که می توان این صنعت را به عنوان یک خوشه صنعتی با اتخاذ تدابیر مختلف و در یک دوره ۳ تا ۵ ساله متحول و صنعتی کرد و ۲ سال است که فعالیت برای تغییر بنیادین در این صنعت آغاز شده است. «تازیکی» عامل توسعه فرش دست باف استان در گفت و گو با «خراسان شمالی» معتقد است: با تجمیع بافندگان و اتخاذ روش های کارشناسی شده می توان به سرعت و با کمترین هزینه مشکلات فرش استان را برطرف و فرش را به صنعتی تبدیل کرد که نقش مهمی در صادرات این خطه هنرخیز، دارد.گفت و گوی ما را با این فعال عرصه فرش می خوانید.
* ۲ سال از آغاز فعالیت های توسعه خوشه صنعتی فرش استان گذشته است. استان با چه مشکلاتی در توسعه این هنر قدیمی دست به گریبان است؟
** در مطالعات فرش استان که با به کارگیری فعالان فرش و کارشناسان انجام شد مشکلات عمده و اصلی فرش استان بررسی شده است. این مشکلات شامل نبود کیفیت مناسب تولیدات، نبود زیرساخت های مناسب مانند مواد مرغوب، رنگ آمیزی، پرداخت، قالی شویی و توسعه نیافتن بازارهای داخلی و بین المللی است که باعث محدودیت سودآوری شده و فعالان فرش ما چه تولیدکننده، چه بافنده و توزیع کننده سود مناسبی نمی برند.
* برای رفع این مشکلات چه اقداماتی انجام شده است؟
** ۳ راهبرد در پیش گرفته شده است که نخست ایجاد زیرساخت های مورد نیاز، سپس افزایش و ارتقای کیفیت فرش و توسعه بازارهای داخلی است. برای رسیدن به آن چه یاد شد، برنامه هایی در نظر گرفته ایم که شرکت در نمایشگاه های خارجی و داخلی فرش، برگزاری دوره های آموزشی و تورهای صنعتی است که به توسعه بازار و ارتقای سطح کیفی می انجامد. برای ایجاد زیرساخت ها طی پی گیری های مختلف و مطالعات کارشناسی شده، قرار شد شهرک تخصصی فرش دست باف برای نخستین بار در کشور در خراسان شمالی و در بجنورد تأسیس شود که هم اکنون زمین آن جانمایی شده است. این شهرک ۱۷ هکتار وسعت دارد.
* آیا در این شهرک بافندگان فرش هم تجمیع خواهند شد و با توجه به این که بافندگان ما از مجتمع های فرش که قرار بود در بعضی از شهرستان ها ایجاد شود، استقبال نکردند آیا می توان امیدوار بود که این افراد را بتوان در شهرک تخصصی فرش تجمیع کرد؟
** هدف از ساخت این شهرک، تجمیع بافندگان نیست و البته قصد هم نداریم بافندگان را که در روستاهای استان پراکنده اند و به نوعی باعث رونق روستاها شده اند، در این شهرک جمع کنیم. هدف ما ایجاد زیرساخت هایی است که در استان نداریم یا کم داریم تا تولیدکننده ما برای دسترسی به این زیرساخت ها با صرف وقت و هزینه به استان های دیگر عزیمت نکند. در این شهرک، ساخت واحدهای صنعتی مختلف مرتبط با صنعت فرش پیش بینی شده است که علاوه بر تولید نخ های مختلف و حتی نخ ابریشم به پرداخت فرش، رنگرزی و قالی شویی نیز بپردازند. حتی به توسعه صنعت نساجی در استان هم در ساخت این شهرک تخصصی توجه شده است، در واقع کارخانه های مختلف ایجاد خواهد شد که در کنار تولید فرش می توان به تولید پارچه هایی که برای «ست» کردن وسایل منزل با فرش لازم است هم پرداخت. به عنوان مثال در کنار معرفی یک فرش که طرح و رنگی خاص دارد می توان پارچه ای که با آن تناسب دارد برای مبل و پرده نیز معرفی کرد تا آن چه مورد نیاز یک خانه است در این شهرک قابل دسترسی باشد. از سویی به آموزش نیز به عنوان یک اصل مهم برای ارتقای کیفیت چه در بافت و چه در طرح و نقشه توجه کرده ایم.
* طرح های استان طرح هایی خاص است که طی سال ها تغییر نکرده است؛ آیا در مورد تنوع آفرینی در این بخش نیز اقدامی شده است؟
** طرح های فرش استان، طرح های تقلیدی است؛ طرح هایی که از طرح های کرمان، اصفهان و تبریز تقلید شده است. غیر از طرح های فرش کردی و ترکمن بقیه نقشه ها تقلیدی است و بافنده ها نیز مهارت لازم را ندارند و طی سال های دراز بافتن این نقشه های تقلیدی باعث شده است بعضی از گره های فرش که به ارتقای کیفیت می انجامد، به کار گرفته نشود و به فراموشی سپرده شود. این مسئله باعث شده است که تولید فرش کیفی نباشد. در استان بافنده ای که بتواند گره ترکی بزند نداریم و این امر را طی تورهای صنعتی که داشتیم متوجه شدیم. در چند تور صنعتی که متشکل از فعالان فرش بود به شهرهای تبریز، اصفهان و قم سفر کردیم که طی این سفرها، فعالان فرش با انجمن های تولید فرش این استان ها آشنا و متوجه شدند بعضی از روش های بافت و گره ها را نمی دانند و این مسئله موجب شد که دریابیم باید توان تخصصی بافنده ها هم افزایش پیدا کند و برای همین برگزاری دوره های آموزشی الزامی شد. تاکنون ۵ دوره آموزشی در این زمینه برگزار شده است.
* با توجه به این که بسیاری از بافندگان، زنان و روستاییانی هستند که حتی سواد کافی هم ندارند، آیا این دوره های آموزشی برای این همه بافنده فرش پاسخ گو است؟
** در سطح اول مربیان آموزش داده شده اند؛ افرادی که سال های سال در این رشته کار کرده اند تا این مربیان بتوانند به تنهایی گروه های دیگر را هم آموزش دهند. از سویی چون بعضی از این مربیان، زمان لازم دارند تا بتوانند در انتقال مفاهیم، ورزیده شوند تصمیم گرفته شد تا ۱۰ دوره دیگر برگزار شود.
* در سال های قبل هم بافندگان طی دوره های مختلف آموزش دیدند؛ نتایج آن چه بوده است؟
** کارهایی که در استان در زمینه آموزش بافندگان انجام شد، ضعیف و پراکنده بود. این آموزش ها منجر به نتیجه مثبتی در استان نشده است.
ولی امسال در بعضی از کارگاه ها که به پای کار آمده اند، نقشه های جدیدی بافته شده و می شود که مورد توجه بازار قرار گرفته است. با استادان صاحب نام صحبت کرده ایم که نقش و طرح خاص استان ما را براساس تاریخ، جغرافیا و فرهنگ استان، طراحی کنند؛ نقشی مخصوص که الهام گرفته از فرهنگ و سابقه مردم اقوام ساکن در استان باشد و حتی نقش هایی تهیه کنند که در آن از تولیدات کشاورزی، گل ها و گیاهان استان الهام گرفته شود. در واقع با برجسته ترین استادان کشور در این مورد صحبت شده است و فقط منتظر اختصاص اعتبار هستیم تا این استادان در استان حضور پیدا کنند. برنامه های مختلف دیگر هم داریم مثل چند سفر خارجی، شرکت در نمایشگاه های معتبر در چین و در کشورهای حاشیه خلیج فارس و دوره های آموزش مهارت های کیفی. به دنبال این هستیم که منابع عالی جدیدی را فراهم کنیم تا بتوانیم آن ها را در توسعه کمی و کیفی این صنعت سودآور به کار گیریم.
* یکی از محورهایی که در بخش اقتصاد مورد توجه است، تعاونی است. آیا ایجاد تعاونی هایی که بتوان سرمایه های کوچک را در آن جمع و از آن برای ارتقای توانمندی های فرش بافان استفاده کرد، در برنامه های خود دارید؟
** هم اکنون در حال ایجاد تعاونی هستیم و هم چنین ۱۵ نفر از جوانان فعال و علاقه مند که در دوره های آموزشی شرکت کرده اند، درصدد شکل دادن به انجمن طراحی فرش استان و در حال ثبت آن هستند. شرکت تعاونی فرش استان نیز با کمک شرکت شهرک های صنعتی در حال ثبت است. مشکلی که به طور کلی در استان داریم این است که نسبت به دیگر استان ها، دستگاه های اجرایی همکاری خوبی با بخش خصوصی ندارند. فرآیندهای اداری که در بقیه استان ها ۲۰ روز طول می کشد در این جا ۸۰ روزه طی می شود، یعنی ۴ برابر دیگر استان ها برای انجام کارهای اداری زمان لازم است. دریافت مجوزها در خراسان شمالی سخت تر از دیگر استان هاست و اگر فردی به عنوان سرمایه گذار بخواهد واحد صنعتی ایجاد کند سختی های زیادی را باید متحمل شود که اغلب پس از مدتی ناامید و سرخورده می شود و در واقع این روند سرمایه گذار را فراری می دهد. این در حالی است که در استانی که در حال توسعه است مدیران دستگاه ها باید مساعدت بیشتری داشته باشند نه این که سقف هر فرآیند اداری را در نظر بگیرند و ۲۰ روز را به ۸۰ روز افزایش دهند و هر بار که به اداره ای مراجعه کنیم یا بگویند، امروز کارشناس به مرخصی رفته، اینترنت قطع است، دسترسی به پرونده مشکل است و… ! برای توسعه هر صنعتی و نه تنها صنعت فرش، نیازمند این هستیم که مدیران با دید مدیریتی وسیع تر به قضایا نگاه کنند، به ویژه برای تولید و ایجاد زیرساخت ها. در هر حال چند فعال و سرمایه گذار با آورده های مناسبی داریم که اگر به آن ها کمک دولتی شود و بانک توسعه تعاون هم کمک کند، شاهد شکل گیری تعاونی های فرش توانمندی خواهیم بود. تمایل هست، سرمایه گذار و انگیزه هم هست و اگر ادارات کمک کنند کارها سرعت لازم را خواهد داشت.
* برای ایجاد و توسعه خوشه صنعتی فرش دست باف چقدر زمان پیش بینی شده است؟
** خوشه سازی فرآیندی است که از ۳ تا ۵ سال زمان می برد یعنی ۳ تا ۵ سال لازم است تا خوشه ای شکل بگیرد. تنها دستگاه های دولتی که به ما کمک کرده اند، شرکت شهرک های صنعتی و اداره کل آموزش فنی و حرفه ای بوده اند. این صنعت، صنعتی است که بیشترین ارزآوری را در کشور دارد و در استان نیز با توجه به تعداد زیاد بافنده و فعال در این رشته، توسعه آن توجیه اقتصادی دارد. فرش ارزش افزوده بالایی دارد و از طرفی از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز تأثیر آن بر خانواده ها بر هیچ فردی پوشیده نیست، به ویژه برای زنان که عمده بافندگان فرش هستند کمک اقتصادی است تا روی پای خود بایستند زیرا هم هنر است و هم صنعت.در سال گذشته صادرات فرش در کشور ۷۰۰ میلیون دلار بود و در استان نیز در مقایسه با دیگر صادرات، صادرات فرش اولویت اول را دارد. ۲۳ هزار بافنده از این طریق ارتزاق می کنند.
