الیاف اکریلیک و کاربرد آن در صنعت فرش ماشینی

نگارش: محمدجواد طوغانی- شرکت سینا تاب کاشان

الیاف اکریلیک چیست؟

الیاف اکریلیک الیافی هستند که بیش از ۸۵% وزن آن را واحدهای اکریلونیتریلCH2-CH[CN]-)x-(به صورت زنجیره پلیمری تشکیل داده اند.
الیاف اکریلیک از اکریلونیتریل که یک ماده پتروشیمیایی است تشکیل شده است. معمولاً اکریلونیتریل با مقادیر کمی از سایر مواد شیمیایی، ترکیب می گردد تا قابلیت جذب رنگ الیاف تولیدی افزایش یابد. الیاف اکریلیک به دو روش تر ریسی و خشک ریسی تولید می گردد.

با توجه به اینکه الیاف اکریلیک زیانهای زیادی برای انسان دارد و همچنین با توجه به بالا بودن هزینه تولید آن، مصرف این نوع الیاف در سراسر جهان با کاهش چشمگیری روبرو است. الیاف شبه اکریلیک در مقایسه با الیاف پلی استر معمولی در رنگ پذیری در دمای پائین تر و فشار معمولی نتیجه مطلوب تری را دارد و در نتیجه آلودگی رنگی کمتری را نیز ایجاد می کند قابل ذکر است که تنوع رنگی این نوع الیاف در مقایسه با الیاف اکریلیک بیشتر است. از نظر حجمی این الیاف تفاوتی با الیاف اکریلیک ندارد و باید این نکته را مد نظر داشت که قیمت این الیاف ۶۵ % الیاف اکریلیک است و قابلیت رنگ پذیری بسیار خوبی دارند.

کاربرد عمده الیاف اکریلیک

پوشاک : بلوزهای گرم زمستانی، جوراب ، لباسهای پشمی ، لباسهای گردباف ، کلیه دست بافت ها ( تریکو )، پارچه لباسهای ورزشی و لباسهای بچگانه. منسوجات خانگی : پتو، فرش ، موکت ، پارچه های مبلمان ، پرده ، انواع چادر محافظ آفتاب و پارچه های مخملی . منسوجات صنعتی : جایگزین الیاف آزبست ، تقویت کننده سیمان ، انواع فیلترهای گرد و غبار و لنت ترمز.

محصولات تولیدی کارخانه اکریلیک

• الیاف پتویی
• الیاف فرشی
• نوار tow
• الیاف ویژه

اکریلیک به عنوان یک لیف مصنوعی جایگاه مهمی در صنعت نساجی ایران و جهان داراست. هر چند که در سال های اخیر مصرف این لیف در کشورهای اروپایی و آمریکایی کاهش داشته است، اما بازارهای مصرف آن به سمت کشورهای آسیایی کشیده شده است. به طوری که تولید کشور چین به تنهایی سالیانه ۸۵۰ هزار تن است که اغلب این مقدار نیز به مصرف داخلی آن کشور می رسد.

اصولاً کاهش میزان مصرف الیاف اکریلیک در اروپا و آمریکا به شرایط زندگی مردم آن جوامع بر می گردد. بالا رفتن سطح استانداردهای زندگی و سلامت در جوامع اروپایی باعث می شود تا قشر وسیعی از مشتریان به سمت اجناس و الیاف مناسب تر رفته و حتی خرید اجناس و پوشاکی از جنس الیاف طبیعی را در دستور کار خود قرار دهند، چرا که الیاف مصنوعی اساساً به مانند الیاف طبیعی با بدن سازگاری ندارند.

لازم به ذکر است که کمپانی اصلی مونته فیبره در کشور ایتالیا فعالیت دارد. علاوه بر این در اسپانیا و چین نیز دارای کارخانه است. اغلب واردات ایران از کمپانی مونته فیبره و از شاخه اسپانیایی آن که چیزی در حدود ۱۰۰ هزار تن در سال تولید دارد، انجام می شود. این کارخانه علاوه بر ایران، بازارهای اسپانیا، پرتغال، چین، مراکش، مصر، کانادا، آمریکا و چند کشور دیگر را نیز تأمین می کند.

ویژگی های الیاف اکریلیک

ویژگی مثبت

• ضد حساسیت
• قابلیت شستشو
• رنگ پذیری خوب
• قیمت مناسب نسبت به دیگر الیاف
• مقاوم در برابر بید، روغن، چربی، مواد شیمیایی و تابش مستقیم نور خورشید

ویژگی منفی

• پرزدار بودن الیاف

ویژگیهای الیاف اکریلیک

الیاف اکریلیک از نظر خواص و موارد استفاده با وزن کم، جایگزین پشم است. حدود ۸۵ % الیاف اکریلیک را آکریلونیتریل تشکیل میدهد. ماده اولیه تولید اکریلیک از کربیدکلسیم و آب تشکیل میشود. یکی از خواصی که الیاف اکریلیک دارد ایجاد خاصیت جمع شوندگی در آن است و این خاصیت سبب ارائه نخ های آکریلیک پفکی به بازار شده است. این الیاف در دمای ۲۰۰ درجه سانتی گراد زرد رنگ شده و در دمای بیش از ۲۰۰ درجه سانتی گراد قهوه ای رنگ میشود.

ساختار پلیمری الیاف اکریلیک

از نظر ساختار پلیمری، اصطلاح الیاف اکریلیک به الیافی گفته میشود که زنجیر پلیمر آن شامل حداقل ۸۵ درصد وزنی کومنومراکریلونیتریل باشد درصورتی که پلیمر تشکیل شده دریک حلال سبک قابل حل شدن باشد بعد ازتهیه محلول اکریلونیتریل و حلال مشابه نایلون از روزنه های رشته ساز عبور کرده و با هوای گرم جامد میشود. در واقع حلال آن خارج می شود. اما اگر حلال سنگین باشد و با هوا تبخیر نشود الیاف را از استخر آب عبور میدهند تا حلال جدا شود و به آن ترریسی میگویند.

کاربرد الیاف اکریلیک

حفظ گرما از خصوصیات خوب این الیاف است که کاربردهای زمستانی به آن داده است. این الیاف برای تهیه فرش ماشینی، پتو، لباسهای زمستانی، کشباف های ضخیم، به مصرف میرسد و اساس آنها نیز برمبنای مخلوط کردن الیاف اکریلیک با جمع شدگی های متفاوت با هم است.

الیاف اکریلیک از مهم ترین و پرمصرف ترین الیاف مصنوعی به شمار می رود. الیاف اکریلیک از نظر خواص و موارد استفاده با وزن مخصوص کم، جایگزین پشم است. و در تهیه فرش ماشینی، پتو، لباسهای زمستانی، کشباف های ضخیم، به مصرف می رسد.

از نظر ساختار پلیمری، اصطلاح الیاف اکریلیک به الیافی گفته می شود که زنجیر پلیمر آن شامل حداقل ۸۵ درصد وزنی کومنومراکریلونیتریل باشد و همچنین مشابه آن الیاف مد اکریلیک است که شامل حداکثر ۸۵ و حداقل ۳۵ درصد وزنی کومنومراکریلونیتریل می باشد.

ویژگی فرش ماشینی اکریلیک

فرش ماشینی اکریلیک فرشی است که نسبت به سایر فرش ها دارای طول عمر بالاتری بوده و دوام بسیار بالایی دارد. از نظر کوتاه شدن و یا به اصطلاح آبرفت، در اثر استفاده با توجه به مدت زمان مصرف فرش، بسیار ناچیز است. تغییر طول آن در اثر پا خوردن بسیار کم میاشد در صورتی که در فرش های دیگر، این مقدار به میزان قابل توجهی به چشم می آید.به صورتی که بعد از یک مدت شاهد کج شدن یا کوتاه شدن قد فرش خواهیم بود.

فرش های اکریلیک هنگام شست و شو و قرار گرفتن در برابر نور خورشید، تغییر رنگ و کیفیت نخواهند داشت. در صورتی که در فرش های بی کیفیت مثل بی سی اف، تخته شدن نخ خاب فرش، سفت شدن و رنگ پریدگی را شاهد می باشیم.

از لحاظ گرما، فرش های اکریلیک مقاومت بالایی در برابر گرمای مستقیم را دارند و به مدت ۵ دقیقه می تواند گرمای یک اتوی داغ را بدون سوختگی تحمل کنند. همانطور که می دانید در صورت اتفاق افتادن این عامل بر روی فرشی غیر اکرولیک شاهد فرورفتن اتو در فرش، سوراخ شدگی و آتش گرفتن فرش خواهیم بود.

فرش ماشینی اکریلیک به مرور زمان دچار سایش و خوردگی نمی شود در صورتی که فرش های بی سی اف به مرور زمان دچار این اشکال می شوند. از لحاظ زیبایی فرش های اکریلیک قابل مقایسه با سایر فرش ها نیستند و البته نسبت به سایر فرش ها مشکلاتی نیز دارد که پرزدادن نخ خاب آن، از جمله ی این مشکل ها به حساب می آید. البته برای رفع این مشکل از فناوری هیت ست استفاده میشود. در ادامه در مورد این فناوری توضیحاتی داده می شود.

تاریخچه الیاف نخ اکریلیک فرش ماشینی

نخ اکریلیک هیت ست شده چیست؟

این نخ نخستین بار در سال ۱۹۴۰ میلادی در محیط آزمایشگاهی ایجاد شد و ۸ سال بعد به تولید انبوه رسید. از آن پس جایگاه ممتازی در صنعت نساجی پیدا کرده است. در طول سال ها انواع نخ اکریلیک به بازار عرضه شد و استفاده از آن در صنعت فرش نیز مورد توجه قرار گرفت. به تدریج و با ظهور ماشین آلات پیشرفته بافندگی جایگاه نخ اکرلیک هیت ست شده نیز در عرصه فرش باقی افزایش یافت و با استقبال تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواجه شد. امروز نخ اکریلیک هیت ست شده سرآمد الیافی است که در بافت فرش ماشینی به کار گرفته می شود.

هیت ست نخ به چه معناست؟

هیت ست کردن فرایندی است که پیش از بافت فرش ماشینی، روی الیاف مصنوعی صورت می گیرد. در این فرایند که شامل مجموعه ای از مراحل است، بافت نخ ها پس از ریسیده شدن به وسیله حرارت و بخار دچار تغییراتی می شوند که در نهایت به تثبیت و افزایش کیفیت آنها میانجامد. ضمن اینکه نخ های معیوب و فاقد کیفیت لازم در این مرحله حذف می شوند. پس هیت ست کردن نخ ها، موجب بافت فرش هایی می شود که دارای کیفیت، استحکام، دوام و ثبات رنگ بالاتری خواهند بود. به این ترتیب اصطلاحاتی مانند فرش هیت ست اشتباه است چرا که هیت ست کردن روی نخ ریسیده شده انجام می شود.

در فرایند هیت ست کردن از ماشین آلات و دستگاه های مجهزی استفاده می شود که بدون آسیب رساندن به نخ، کیفیت آن را ارتقاء می دهند. بخشی از هیت ستینگ شامل دادن بخار آب به نخ است، این مرحله ضروری سبب ایجاد مقاومت در نخ، کاهش پرزدهی آن، افزایش قابلیت رنگ پذیری و نیز یکدستی و نرمی نخ می گردد. هیت ست کردن را می توان روی انواع الیاف آکریلیک، پلی استر، پلی پروپیلن، پشم و مخلوط به کار برد. در این بین نخ آکریلیک هیت ست بالاترین کیفیت را به خود اختصاص داده است.

مزیت های فرش ماشینی دارای الیاف هیت ست شده

افزایش کیفیت نخ که به دنبال فرایند هیت ست رخ می دهد، موجب تولید و بافت فرش هایی می شود که به نسبت سایر فرش ها از ویژگی ها و خصوصیات ممتازتری برخوردار هستند که در اینجا به مهمترین آنها اشاره می کنیم. نخ های هیت ست شده نه تنها از نظر کیفیت تغییر می کنند، بلکه زیبایی آنها نیز دچار دگرگونی می شود، به نوعی که فرش های بافت شده با این نخ ها، درخشندگی و چشم نوازی بیشتری دارند.

افزایش مقاومت نخ هیت ست باعث می شود تا فرش بافته شده از آن در برابر حرارت، نور خورشید و رطوبت مقاوم باشد. طبیعتا این فرش ها از استحکام و ماندگاری بالاتری برخوردارند چرا که نخ های هیت ست دارای ثبات و دوام بیشتری می باشند. همچنین به علت قوی تر شدن ساختار نخ، احتمال بروز پارگی، سوراخ شدگی یا موارد مشابه در فرش کاهش می یابد. مقاومت این فرش ها در برابر آلودگی هایی نظیر گرد و غبار نیز بیشتر است، به ویژه اگر فرش دارای تراکم و شانه بالایی باشد، کمترین میزان گرد و غبار به درون آن نفوذ می کند که این خود موجب افزایش بهداشت می شود.

به علت کاهش پرزدهی در نخ هیت ست شده، فرش های حاصل از آن نیز پرزدهی پایینی دارند که این امر نه تنها موجب افزایش زیبایی فرش بلکه مانعی در برابر ایجاد حساسیت های آلرژیک و بیماری های تنفسی خواهد بود. پاخور این فرش ها نرم تر از دیگر نمونه هاست، ضمن اینکه در برابر رفت و آمد زیاد مقاومت بیشتری داشته و ساییدگی کمتری برای فرش رخ می دهد.

در پی ایجاد تغییرات در ساختار نخ، نخ حجیم تر و به اصطلاح پفکی می گردد، در نتیجه فرش های بافته شده از نخ هیت ست، در مقایسه با فرش های مشابه از نظر تراکم و شانه، حجیم تر و تو پُر تر به نظر می رسند.

نقش و نگار و طرح فرش در فرش های ماشینی بافته شده با نخ هیت ست، وضوح بیشتری داشته و چشم نوازی بیشتری به دنبال دارد.

تشخیص فرش اکریلیک از فرش های غیر اکریلیک

فرش های موجود در بازار به طور کلی فرش های اکریلیک، اکریلیک هیت ست، پلی استر و بی سی اف و پلی پروپلین میباشند. شبیه ترین فرش به فرش های دستباف فرش اکریلیک است. برای افراد غیر کارشناس تشخیص فرش اکریلیک از پلی استر و سایر فرش های موجود در بازار سخت میباشد ما در زیر به برخی از تفاوت های این فرش ها اشاره می کنیم.

۱- فرش ماشینی اکریلیک نسبت به فرش ماشینی پلی استر نرم تر بوده، لطافت بیشتری دارد و روشن تر از آن می باشد.

۲- وقتی روی فرش ماشینی اکریلیک دست می کشید و آن را لمس می کنید، نخ خاب فرش به صورت دانه دانه از زیر دست شما رد می شود بدون آنکه به هم چسبیده و سفت باشند و از هم جدا نشوند. به اصطلاح در هم کلاف نمی شوند.

۳- فرش اکریلیک اصلا بوی مواد پلاستیکی و نفتی نمی دهد.

۴- در صورت دست کشیدن روی فرش اکریلیک، دست روی آن سر می خورد و به فرش نمی چسبد یعنی فرش حالت چسبندگی ندارد.

۵- در صورت استفاده مداوم از فرش ماشینی اکریلیک، خاصیت برگشت پذیری داشته و در اثر پاخوردگی مقاومت بالایی دارد.

۶- در برابر حرارت غیر مستقیم مانند اتوی داغ، قابلمه و… بسیار مقاوم می باشد.

۷- همانطور که گفته شد نسبت به سایر فرش ها رنگ های شاد، زنده و شفاف دارند، و به طور کلی نخ اکریلیک رنگ پذیری بالایی دارد.

آشنایی با کارخانجات ریسندگی و بافندگی سینا تاب کاشان