به خاطر يك مشت دلار

صادرات به هر قیمتی، تهدیدی برای آینده تجارت ایران

کارشناسان هشدار می‌دهند که صادرات کالا بدون توجه به کیفیت، به‌معنای مرگ تدریجی صادرات است. نبود نظارت کافی بر کیفیت کالاهای خروجی از مرزها در سال‌های اخیر، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به اعتبار ایران در بازارهای بین‌المللی وارد کرده است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد بخشی از صادرکنندگان، با انگیزه سود کوتاه‌مدت و بدون داشتن استراتژی صادراتی مشخص، کالاهای بی‌کیفیت را روانه بازارهایی مانند عراق، افغانستان، آسیای میانه و آفریقا کرده‌اند. این کشورها از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران به شمار می‌روند و کاهش اعتماد در این بازارها می‌تواند بدنامی کالاهای ایرانی را گسترش دهد.

هشدار بازارچه‌های مرزی

بازدید از بازارچه‌های مرزی ایران نشان می‌دهد بسیاری از این مراکز به محلی برای عرضه کالاهای بی‌کیفیت ایرانی و خارجی تبدیل شده‌اند. این موضوع نه‌تنها برای امروز صادرات ایران خطرناک است، بلکه آینده تجارت کشور را نیز تهدید می‌کند.
در حال حاضر حساسیت کشورهای همسایه نسبت به کیفیت کالاهای ایرانی افزایش یافته و بسیاری از خریداران به سمت تأمین‌کنندگان دیگری همچون ترکیه، عربستان و امارات سوق داده شده‌اند.

ضربه به صنایع نساجی و برندهای معتبر

صنعت نساجی ایران از این روند آسیب زیادی دیده است. برخی تولیدکنندگان ناچارند محصولات خود را با برند دیگر کشورها به فروش برسانند. یکی از فعالان صادرات نساجی به عراق و افغانستان می‌گوید:
«عده‌ای با شعار تجارت آزاد، فعالیت‌های غیرمسئولانه خود را توجیه می‌کنند. برخی هم معتقدند بازار عراق فقط جنس ارزان و بی‌کیفیت می‌خواهد، در حالی که چنین نیست. حتی اگر این ادعا در برخی موارد درست باشد، صادرات کالای بی‌استاندارد هرگز قابل توجیه نیست.»

این نگرانی، بازتاب‌دهنده دغدغه بسیاری از شرکت‌های معتبر ایرانی است. هرچند آمارها از رشد صادرات در ماه‌های اخیر خبر می‌دهند، اما کارشناسان تأکید می‌کنند رشد کمی نباید جایگزین کیفیت و صادرات پایدار شود.

عوامل اصلی افت کیفیت کالاهای ایرانی

بر اساس یک پژوهش تحلیلی در سال‌های ۸۰ تا ۸۷، دلایل اصلی پایین بودن کیفیت کالاهای ایرانی شامل موارد زیر است:

• ساختار توسعه‌نیافته و درون‌گرایی شدید اقتصاد
• ضعف در برنامه‌ریزی، تحقیق و آموزش
• ناتوانی دستگاه‌های اجرایی در شناخت نیاز مشتریان
• رعایت‌نشدن استانداردهای مدیریتی و صنعتی
• وابستگی به اقتصاد تک‌محصولی
• نبود رقابت با کالاهای مشابه خارجی
• فضای ناسالم کسب‌وکار و خروج سرمایه و مدیران کارآمد
• ضعف نظام اداری و مدیریت کلان بخش دولتی

این مجموعه عوامل موجب افت کیفیت کالاها و آسیب به اعتبار صادراتی ایران شده است.

طراحی نظام مدیریت کیفیت صادرات

برای رفع این مشکلات، کارشناسان پیشنهاد طراحی یک نظام مدیریت کیفیت صادرات ملی را مطرح کرده‌اند. محورهای اصلی این نظام عبارتند از:

• کنترل کیفیت محصولات صادراتی در تجارت مرزی
• ترویج استفاده از برندهای معتبر و تشویق ارتقای کیفیت
• فرهنگ‌سازی کیفیت و ترویج استانداردها
• ظرفیت‌سازی در مدیریت کیفیت صادرات
• تدوین رویه‌های بهبود کنترل کیفیت
• انطباق با استانداردهای بین‌المللی و سازمان جهانی تجارت
• ارتقای کیفیت محصولات کشاورزی و غذایی صادراتی

به گفته تحلیلگران، تنها با یک عزم ملی و هماهنگی میان دولت، گمرک، سازمان توسعه تجارت و بخش خصوصی می‌توان جایگاه واقعی کالاهای ایرانی را در بازارهای جهانی بازسازی کرد.