جلوه گاه آفرینش خلاقیت درفرش دستباف استان مرکزی نمایان است

اراک – جلوه گاه آفرینش خلاقیت را می توان در فرش دستباف استان مرکزی بانام تجاری فرش ساروق که شهره جهان دارد و زینت بخش اغلب موزهاست به روشنی احساس کرد.

استان مرکزی در گذشته یکی از مهمترین قطب‌های تولیدکننده فرش ایران با نام سلطان آباد بوده و این صنعت در منطقه فراهان و سربند دارای سابقه‌ای طولانی است.
بوته مالمیر سربند و قالی های دولاخور مشک آباد و ساروق در بین کارشناسان و خبرگان فرش دارای شهرت است.
مهمترین طرح‌های فرش استان مرکزی، نقشه بته میری مالمیر، مستوفی، ماهی درهم فراهان، مرغ و ماهی، گل حنا، طرح جغرافیا، زیر خاکی شمال اراک و محلات، گلدانی، دسته گلی و تک بته، لچک و ترنج شاه عباسی افشان و طرح‌های گل فرنگ است.
رنگهای بکار رفته در قالیها، لاکی، سرمه‌ای، سبز، کرم، بژه مسی، حنایی، قهوه‌ای و آبی با درجات مختلف تیره و روشن رنگ کرم استخوانی و دوغی و سبز زیبای بندهای پیچ در پیچ قالیهای قدیم فراهان ازشناسه‌های مهم قالیچه‌های آن است.

قالی های این منطقه بابافت گره فارس است و روستاهای شمالی همچون جیریا، ساروق و غیاث آباد در حال حاضر دارای قالیچه‌های تا رجشمار ۴۰ و ۴۵ و روستاهای شرقی و جنوبی مشک آباد با رجشمار ۲۰ تا حداکثر ۳۰ رج و قالی‌های قدیم و اصیل روستایی اراک نیز دارای رج شمار پایین ۲۰ تا ۲۵ رج هستند.
در فرشهای شهرستان محلات نیز طرحهای لچک و ترنج، گل فرنگ، خشتی بختیار، دسته گلی، درختی و انواع لچک ترنج‌های شاه عباسی و افشان شاه‌عباسی دیده می‌شود.
قالی های محلات با استفاده از گره فارسی و بسیار محدود از گره ترکی در ابعاد زرع و نیم، دوزرع، شش متری و به ندرت قالیهای فانتزی می‌باشد.
شهرستان خمین نیز به واسطه قالیچه‌های روستای لیلیان در سال‌های قبل از دهه ۳۰ و ۴۰ هجری شمسی از شهرت جهانی برخوردار بوده است.

معروفترین نقش قالی منطقه خمین شاخ بزی و نقش ماهی و بندریحان و با رنگ قرمز دوغی با گره فارسی است .
فراهان نیز یکی از کانونهای مهم قالیبافی در استان مرکزی به دلیل فشردگی بافت و کوتاهی پرز و طرح ماهی، لچک و ترنج بر زمینه نخودی یا آبی سیر معروف است.
قالی خشن و درشت بافت مشک آباد فراهان نیز با طرحهای هراتی، گل ختایی، مینا خانی، خرچنگی و نقشه‌های شاه عباسی و یا نقشه‌های جوشقاند معروف است و اغلب به کشورهای اروپایی صادر می‌شود.
قالیهای قدیمی ساروق با بافت فشرده و پرزی کوتاه و طرحی براساس لچک و ترنج بر زمینه نخودی یا آبی سیر از دیگر قالیهای معروف استان مرکزی است اما قالیهای جدید با بافت فشرده و پرز بلند و طرح گل و بوته ۹۰ درصد به رنگ سرخ در مناطق اراک، محلات، فراهان تفرش، چهارراه، کزاز خوانسار و مهاجران بافته می‌شود.
‘اسداله دقیقی، جعفر چگنی، ذبیح اله ابطحی، حاج آقا عشقی گلباز، عزت اله ابراهیمی و محمد آستانه از معروفترین طراحان قدیم و امروز فرش استان مرکزی هستند.

یکی از طراحان نقشه فرش دستباف اراک که سابقه ‎۶۰ساله در این صنعت دارد گفت: طرح و نقشه هر قالی در ارزیابی هنری آن از اهمیت بسزایی برخوردار است و طراحان قالی با استفاده از عناصر و رنگهای موجود طبیعت و الهام از محیط زندگی، زیباترین، جالبترین و بهترین طرحها را برروی قالی پیاده می کنند.
‘عزت الله ابراهیمی’افزود: خلق نقش و نگارهای بسیار ریز و زیبا و ساختن تذهیب‌های ظریف برای قالی‌ها و قالیچه‌ها نیاز فراوانی به دقت و شکیبایی دارد.
وی ادامه داد: ابداع‌اولیه فرش در ساروق فراهان بوده وطراحی آن نیز از دوهزار و ‎۵۰۰سال پیش به دست زن و مرد بافنده ساخته و با ذهنیت خود نقوش فرش را پیاده می‌کردند.
وی گفت: در زمان سلسه صفوی از بافندگان فرش خواسته شد تا فرشی برای مزار شیخ صفی‌الدین اردبیلی ببافند که با کمک نقاشان و کاشی کاران آن دوره نقشه معروف شیخ صفی را بر روی کاغذ پیاده و توسط بافندگان بافته شد.

وی افزود: طراحان و نقاشان قدیمی فرش با سلایق روز و بازار جهانی، مدل‌های دکوراسیون به دلیل عدم ارتباط با طراحان و دکوراسیون و معماری و نا آشنایی با شبکه‌های جهانی و اینترنت بیگانه بوده و در نتیجه نقشه‌های طراحی شده دچار عدم تناسب و هماهنگی با نیاز بازار و هدر رفت سرمایه‌های تولید و صادرات می‌‌شود.
یکی دیگر از استادان طراح فرش سنتی اراک که سابقه ای ۵۰ساله در این هنر دارد و هم اکنون ساکن اصفهان است نیز گفت: تولید فرش اراک با سابقه ۶۰ساله روبه افول و نیمه تعطیل شده است.
استاد’سید مصطفی هجرتی’ افزود: وجود رقبای سرسخت فرش دستباف در خارج کشور و عدم هماهنگی با نیاز روز بازار و مشتریان موجب کاهش سهم صادرات فرش در ایران شده است.
وی گفت: کشورهای پیشرو در تولید فرش دستباف با راه اندازی کارگاههای متمرکز و استفاده از روشهای جدید و رایانه نقشه خوان، تا حد زیادی هزینه های تولید و زمان را کاهش داده اند و در نتیجه فرش تولیدی با نصف قیمت به مشتریان عرضه می شود.

وی ادامه داد: با وجود اینکه ایران در گذشته مهمترین تولید کننده فرش دستباف در جهان بود متاسفانه نتوانستیم مالکیت معنوی نقشهای اصیل خود را حفظ کنیم و توسط رقبای خارجی تصاحب شده اند.
این مدرس رشته طراحی نقوش فرش دانشگاه اصفهان افزود: با حفظ اصالت باید در زمینه سلیقه یابی و نیاز روز بازار دیگر کشورها و در راستای احیا و رونق تولید و صادرات فرش دستباف حرکت کنیم.
هجرتی متذکرشد: مسوولان باید با تقویت تولید کنندگان داخل کشور و ایجاد کارگاههای متمرکز و استفاده از فناوری روز برای نقشه کشی، این سیل ویرانگررا که در این هنر به راه افتاده مهار کنند