درد تجاری سازی اختراعات در ایران/ جای “بورس اختراعات”‌خالی است

تبریز – خبرگزاری مهر: نخبه ها و مخترعان به عنوان سرمایه های مهم هر کشوری محسوب می شوند که چگونگی بهره مندی از دانش و به جریان انداختن ایده های آنها در بازارهای داخلی، عاملی بسیار تاثیر گذار در رشد اقتصادی است اما متاسفانه این نگرش در کشور ما مغفول مانده است.

به گزارش خبرنگار مهر، امروزه نقش بنیادین و اصلی منابع نیروی انسانی در توسعه کشورها امری بدیهی و روشن است و به جرات می توان گفت که منابع انسانی بیش از سرمایه گذاری در منابع طبیعی، به رشد اقتصادی کمک می کند و ویژگی چشمگیر و بارز کشورهای پیشرفته، وجود نیروی انسانی کارا و متخصص است.

این در حالی است که بحث اختراعات، یافته های جدید و کاربردی کردن آنها در کشور ما جایی نداشته و کمتر سرمایه گذاری از بخش دولتی و خصوصی به این موضوع و نتایج مثبتی که از آن عاید می شود توجه می کند.

در صورتی که دلیل پیشرفت کشورهایی مانند چین و کره که امروز به قطبی قدرتمند در جهان تبدیل گشته اند و کشورهایی مانند ایران نیز از دستاوردهای آنها تغذیه می کنند، افزایش اختراع و تجاری سازی است بطوری که برخی شرکت های چینی سالانه ۳۰۰ اختراع هایتک دارند و درآمد میلیارد دلاری از این راه کسب می کنند.

چالش های ثبت اختراعات در ایران

در حالی که سایت رسمی ثبت اسناد کشور آمار ثبت اختراعات کشور در سال گذشته را پنج هزار و ۲۸۲ مورد عنوان کرده، مهرداد الیاسی، رئیس اداره ثبت اختراعات کشور ادعا می کند آمار ثبت اختراعات کشور در سال گذشته ۱۰ هزار مورد بوده و این رقم امسال به ۷۴ هزار رسیده است.

این اختلاف آمار نشان می دهد وضعیت ثبت اختراعات نیز چندان سر و سامان نداشته چرا که حتی در ارائه آمارها نیز اختلاف فاحشی دیده می شود.

سایت ثبت اسناد همچنین با اشاره به کاهش میزان اختراعات به ثبت رسیده در سه سال گذشته یادآور می شود: در سال ۸۷، ۱۰ هزار ۳۴۶ اختراع، در سال ۸۸، شش هزار و ۹۹ اختراع و در سال گذشته نیز تنها پنج هزار و ۲۸۲ اختراع به ثبت رسیده است.

کارشناسان معتقدند، افرادی که در ایران طرحی را ثبت می کنند یا بدنبال امتیازات هیئت علمی بوده و یا در پی کسر خدمت برای سربازی هستند، چرا که بدلیل نبود بسترهای لازم برای کاربردی کردن طرح ها امیدی بالاتر از موارد فوق ندارند.

در این بین عده ای نیز به علت نبود فضای مناسب در کشور رو به مهاجرت می آورند و خلاقیت، ایده، اختراع و دانش خود را به کشورهای دیگر می برند و چه بسا با سرمایه گذاری شرکت ها و برندهای خارجی در مدت اندکی موفق به کسب سودی میلیاردی می شوند. سودی که اگر حتی درصد کوچکی از آن در ایران به گردش درآید موجب تحولات عظیم اقتصادی می شود.

احمدبزرگی، رئیس اداره ثبت طرح‌های صنعتی سازمان ثبت مالکیت صنعتی، عدم استفاده از اطلاعات موجود در اسناد ثبت اختراع، عدم توجه به تجاری سازی اختراع بعد از ثبت و نبود بنگاه های ایده برای معرفی اختراعات را از چالش های مهم در حوزه ثبت اختراع یاد کرد.

به گفته بزرگی، عدم استفاده از اطلاعات‌ موجود در حق اختراع  و اسناد اختراع در کشور موجب شده تا نظام ثبت اختراع با مشکل مواجه شود و اطلاعات به روز در اختیار مخترعان قرار نگیرد.

وی افزود: عدم وجود سیاست هایی در حوزه و بحث ثبت اختراعات باعث کم کاری در این مبحث شده است بطوری که بیاییم در حوزه هایی مانند نانو فناوری که مزیت هایی نسبی داریم  پیش برویم .

عدم عضویت ایران در  PCT (کمیسیون بین المللی اختراعات)

دکتر حمدی عزیزی، استاد حقوق مالکیت معنوی دانشگاه‌های کشور نیز با بیان این که « امروزه حوزه های اختراع، مرزهای دانش را در نوردیده اند» به نظام ثبت اختراعات در معاهده های جهانی اشاره کرد و گفت: کشور ما عضو کنوانسیون ثبت اختراعات پاریس است که طبق آن، مخترعان ایرانی می توانند اختراعات خود را علاوه بر ایران، در سایر کشورهای عضو این کنوانسیون نیز به ثبت برسانند.

وی افزود: کنوانسیون دیگری که در حوزه ثبت اختراعات و حقوق مالکیلت فکری صنعتی، وضع شده است، PCT است که مراحل عضویت در آن، پیچیدگی و بار مالی کمتری نسبت به کنوانسیون پاریس دارد.

عزیزی گفت: هم اکنون ایران عضو کنوانسیون پاریس است اما هنوز نتوانسته به عضویت PCT (ثبت اختراعات بین المللی) درآید.

وی عضویت در این کنوانسیون را از دغدغه های مهم مخترعان کشور خواند و تصریح کرد: عضویت ایران در PCT می تواند بسیار موثر بوده و شرایط را برای استفاده مخترعان و نخبگان از تجربیات جهانی فراهم کرده و به حضور گسترده مخترعان و نخبگان در بازارهای جهانی منتج شود.

رضا کهولی، رئیس مرکز نخبگان شهید فهمیده غرب کشور نیز عدم عضویت ایران در کمیسیون‌های جهانی ثبت اختراع را موجب ضربه خوردن مخترعان دانست و گفت: فضای علمی نیازمند فضایی باز است که باید این فضا ایجاد شود.

به گفته کهولی، عضویت در pct به معنای ارتباط با دنیای خارج از کشور است چراکه کار علمی در فضای بسته نمی شود و کار علمی ارتباط با سایر کشورها را می طلبد.

به گفته بزرگی، اگر اختراعات در ایران ثبت شود اعتبار سرزمینی دارد و باید پیش بسوی روند ثبت بین المللی برود.

وی افزود: تشریفات ثبت در ایران خیلی راحت تر از سایر دنیاست و ما مشکل حقوقی نداریم.قانون حمایت داریم و برخلاف کشورهای دیگر طولانی و پرهزینه هم نیست و همچنین روند ثبت اختراع هم خیلی پیچیده نیست و می توان باهزینه ای بالغ بر ۱۱ هزار تومان اختراعی را ثبت کرد.

این مقام مسئول اضافه کرد: اما اگر می خواهیم اختراع برای ۲۰ سال حمایت شود و آن را برای ۲۰ سال تمدید کنیم این مبلغ به ۵۰۰ هزار تومان می رسد. بطوری که در پنج سال اول سالانه ۱۰ هزار تومان است و به تدریج بر این مبلغ افزوده می شود.

ضرورت بسترسازی برای تجاری سازی ایده ها

مهرداد الیاسی، رئیس اداره ثبت اختراعات کشور در خصوص اینکه چه مقدار از اختراعات داخل کشور به مرحله تجاری سازی می رسد می گوید: سالانه پنج درصد از طرح های ثبت شده توسط نخبگان در کشور آمریکا به مرحله تجاری سازی می رسد؛‌ حال شما وضعیت ایران را خودتان حدس بزنید!

با نگاهی به رونق صنعت در آمریکا و ارز آوری از این طریق می توان به سود عاید از این پنج درصد پی برد. در حالی که شاید به جرات می توان گفت این تعداد تجاری سازی در اختراعات در کشور ما به یک درصد یا کمتر از آن می رسد و از همین رو تفاوت ها و تناقض های اقتصاد ایران با کشورهایی قدرتمند بخوبی مشخص می شود.

حمید عزیزی، مدرس دانشگاه در این زمنیه اظهار داشت: بحث تجاری سازی اختراعات در کشور ما مغفول مانده و توجهی به آن نشده است.

به گفته وی، تا امروز در این حوزه آگاهی سازی و تبلیغاتی صورت نگرفته و بر همین اساس ۹۰ درصد اختراعات در بایگانی های اداره ثبت اختراعات می مانند.

در این بین احمد بزرگی، رئیس اداره ثبت طرح‌های صنعتی سازمان ثبت مالکیت صنعتی معتقد است: در حقیقت تعداد اختراعات به ثبت رسیده در کشور اهمیت چندانی ندارد  و آنچا مهم است تجاری سازی این اختراعات و طرح هاست.

بزرگی افزود: شرکت های بزرگ ما به این تکنولوژی ها توجه نمی کنند و گامی در این راه بر نمی دارند در حالیکه شرکت های بزرگ خارجی اعتماد می کنند و بر همین اساس سالانه تعداد زیادی اختراع دارند اما در کشور ما فقط کپی برداری می شود.

وی ادامه می دهد: در حالی که در کشورهای خارجی تجاری‌سازی اختراعات یک فرآیند تثبیت شده است، ولی در ایران هنوز این مسئله جا نیافتاده است و مجبور می شویم جنس های بی کیفیت را استفاده کنیم بدون اینکه آنها مجبور به ارتقای تولید باشند.

راهکارهای برون رفت از وضعیت فعلی قانون ثبت اختراع

حمید عزیزی، استاد دانشگاه نیز در خصوص راهکارهای برون رفت از مشکلات حوزه اختراعات می گوید: با برقراری ارتباط بین صنعت و دانشگاه می توانیم به جای اختراع کورکورانه، مطابق با نیازهای جامعه افکار خود را جهت دهی کرده و اختراعی کنیم که در حوزه صنایعی مانند انرژی،کشاورزی،فرش و…به کار آید چراکه در این صورت مشتری خواهیم داشت و می توانیم به بازار ورود کنیم.

این مدرس دانشگاه راهکار رهایی از این وضعیت نابسامان را تهیه و تدوین نقشه ای جامع عنوان کرده و تصریح کرد: باید با چنین نقشه ای ببینیم که هم اکنون در کجا ایستاده ایم و به کجا باید برویم.

وی عدم استفاده از اطلاعات پتنت و حق اختراع را از دیگر این موانع یاد کرده و گفت: اختراع مرز دانش است و باید از بانک های اطلاعاتی برای آن استفاده شود.

آیا اختراعات نیز روزی خواهد توانست وارد بورس شود؟

رضا کهولی، مسئول مرکز نخبگان غرب کشور هم با بیان اینکه حمایت از نخبگان تنها بر عهده دولت نیست، گفت: جایگاه بخش خصوصی در حمایت از نخبگان باید مشخص شود و ارزش این مسئله مشخص شود.

وی با بیان اینکه برای توسعه کشور به نخبگان نیاز داریم می افزاید: نیروهای دانشی هستند که نیاز است همیشه در صحنه بوده و کار علمی کنند. درحوزه اختراعات تنها اهمیت شعاری و کذایی می دهیم. وقتی دولت در سیاست گذاری های خود به نخبگان و مخترعان اهمیت نمی دهد، تکلیف دیگران روشن است.

به تاکید کهولی، ما باید سرمایه را از شکل کارخانه فولاد و پتروشیمی خارج کنیم و به این نتیجه برسیم که یک اختراع هم سرمایه است چرا که حمایت از مخترع نیز به اندازه حمایت از سرمایه گذار مهم و حیاتی است.

وی در این خصوص پیشنهاد راه اندازی “بورس اختراعات”‌در کشور را داده و عنوان می کند: با هماهنگی های صورت گرفته با معاونت برنامه ریزی استانداری آذربایجان شرقی،‌قرار است نخستین بورس اختراعات کشور در تبریز راه اندازی شود.

وی معتقد است، ‌این بورس می تواند برای عرضه اختراعات نخبگان منطقه و نیز خرید آنها توسط واحدهایی بخش خصوصی و حتی دولتی مکان مناسبی بوده و گام مهمی در تجاری سازی اختراعات باشد.

احمد بزرگی رئیس اداره ثبت طرح‌های صنعتی سازمان ثبت مالکیت صنعتی نیز معتقد است: بایست آر اند دی را وارد صنعت کنیم و همچنین صنعت را وارد اختراعات کنیم، هم اکنون در دولت یک درصد از اعتبارات به حوزه پژوهش اختصاص دارد اما این مقدار از اعتبارات در حالت کلی خروجی ندارد.