طراحی فرش، چه در حوزه فرش ماشینی و چه در فرش دستباف، هرگز صرفاً به ترسیم نقش و ترکیب رنگ محدود نبوده است. آنچه امروز با عنوان «طراحی فرش» شناخته میشود، حاصل تلاقی دانش فنی، تجربه زیسته، شناخت بازار، حافظه تاریخی و نگاه به آینده است؛ مجموعهای پیچیده که بهسختی میتوان آن را در قالب فهرستها و رتبهبندیهای ساده خلاصه کرد.
پستی که اخیراً در صفحه مجله نساجی کهن منتشر شد و به معرفی چند طراح اثرگذار فرش اختصاص داشت، بهخوبی نشان داد که جامعه طراحی فرش ایران تا چه اندازه گسترده، حساس و چندلایه است. حجم و تنوع واکنشها، از تقدیر و همراهی گرفته تا نقدهای جدی و حتی اعتراض، خود به یک سند زنده از وضعیت امروز این حوزه تبدیل شد.
شکاف میان نسلها و روایتها
در میان کامنتها، یک محور مشترک بهوضوح دیده میشد:
تأکید بر حضور اساتید پیشکسوتی که دههها در سکوت کار کردهاند و نامشان کمتر در رسانهها آمده، در کنار طراحان معاصری که با زبان امروز، بازار جدید و ابزارهای نو، مسیر متفاوتی را طی میکنند.
بسیاری از مخاطبان یادآوری کردند که طراحی فرش ایران، تنها به چهرههای معاصر یا پررنگ در فضای رسانهای محدود نمیشود؛ بلکه ریشه در نامها، خاندانها و استادانی دارد که آثارشان امروز در موزهها، مجموعههای خصوصی یا حافظه بازار فرش زنده است. این نگاه، بیش از آنکه نفی نسل جدید باشد، هشداری نسبت به فراموشی حافظه تاریخی طراحی فرش است.
مسئله «برتر بودن»؛ حساسیت واژگان
یکی از اصلیترین نقدها به ادبیات پست اولیه، استفاده از واژههایی مانند «برتر» بود. واکنشها نشان داد که در جامعه فرش، این واژه بار معنایی سنگینی دارد و میتواند ناخواسته باعث حذف یا کمرنگشدن طیف وسیعی از طراحان شود.
واقعیت این است که در هنری مانند فرش، که بهشدت وابسته به اقلیم، سبک، تکنیک، بازار و حتی سفارشدهنده است، مفهوم «برتری» اغلب نسبی و زمینهمند است. طراحی که در بازار تجاری ماشینی موفق است، لزوماً همان جایگاه را در فرش موزهای یا دستباف نفیس ندارد؛ و برعکس.
صدای بافنده، حلقه مغفول
نکته مهم دیگری که در میان کامنتها تکرار شد، یادآوری نقش بافندگان بود؛ هنرمندانی که طراحی را از کاغذ به واقعیت تبدیل میکنند و اغلب نامشان در حاشیه میماند. اشاره به شرایط معیشتی، فرسودگی جسمی و نادیدهگرفتن این قشر، نشان میدهد که بحث طراحی فرش، جدا از مسئله تولید و انسانِ پشت آن نیست.
این واکنشها بهروشنی نشان داد که طراحی فرش، تنها یک موضوع زیباییشناسانه نیست؛ بلکه بهشدت با عدالت حرفهای، اقتصاد هنر و اخلاق صنعت گره خورده است.
از اختلافنظر تا گفتوگوی سازنده
با وجود اختلافنظرها، یک نکته مثبت و ارزشمند در این جریان قابل مشاهده بود:
اکثریت واکنشها از دل دغدغه میآمد، نه بیتفاوتی. این خود نشان میدهد که طراحی فرش هنوز برای جامعه فرش ایران موضوعی زنده، هویتی و مهم است.
در واقع، همین تنوع دیدگاههاست که میتواند بهجای تقابل، به گفتوگویی سازنده تبدیل شود؛ گفتوگویی که در آن:
- سبکها جداگانه بررسی شوند
- نسلها در برابر هم قرار نگیرند
- طراح، ادیتور، دیزاینر و بافنده هرکدام جایگاه خود را داشته باشند
- نگاه تحریریه
تحریریه مجله نساجی کهن این بازخوردها را نه بهعنوان چالش، بلکه بهعنوان فرصت میبیند؛ فرصتی برای بازتعریف نحوه معرفی طراحان فرش، پرهیز از سادهسازی، و حرکت بهسوی روایتهای دقیقتر و منصفانهتر.
بر همین اساس، این مسیر در قالب پستها و مطالب آینده ادامهدار خواهد بود؛ با تمرکز بر معرفی طیف گستردهتری از طراحان خوب، اثرگذار و شاخص فرش ایران—چه آنان که نامشان شناختهشده است و چه هنرمندانی که سالها بیهیاهو، اما مؤثر کار کردهاند.
طراحی فرش ایران، نه در یک قاب میگنجد و نه با یک لیست تعریف میشود.
این هنر–صنعت، مجموعهای از روایتهاست؛ و شنیدن همه آنها، تنها راه حفظ و پیشبرد آن است.
مشاهده تصاویر بیشتر در اینستاگرام
اشتراک رایگان سالانه مجله کهن
جهت دریافت اشتراک رایگان سالانه مجله نساجی و فرش ماشینی کهن در فرم زیر ثبت نام کنید
