طرح بته جقه در فرش چیست؟

بته جقه در هنر ایران

بته جقه، سرو خمیده ای که نشانه عفت ایرانیان است، همواره به تاریخ هنر سنتی و تزیین انواع صنایع دستی به ویژه پارچه، فرش، کاشی، سفال، روسری، منسوجات، خاتم، تشعیر و زربافی، ترمه و پته سهم زیادی دارد. این محصول دارای اندازه ها و شکل های مختلف است. درباره این طرح بیشتر بدانید.

پیشینه بته جقه

بسیاری از طراحان و پژوهشگران هنر باستانی و آیینی بته جقه را نماد زرتشتی زندگی جاودانه می دانند.

سر خمیده این سرو نیز نشان از تواضع دارد. طرح‌های الهام‌گرفته از گل‌ها در زمان ساسانیان و بعد از آن صفویه ایجاد شد و دوره‌های قاجار و پهلوی سبک‌های اصلی منسوجات ایرانی را به وجود آوردند. در آن روزگار، نشان و جواهرات پادشاه، علاوه بر تاج و لباس دربار، از طرح بته جقه برای تزئین منسوجات عمومی استفاده می شد.

اولین مردمان نژاد آریایی در کنار هم در جنوب آسیا و فلات ایران شکوفا شدند، جایی که در نهایت شباهت های زبانی، فرهنگی و حتی مذهبی بسیاری داشتند. دین مردم ایران باستان زرتشتی بود. برخی از کارشناسان معتقدند که آیین زرتشتی یکی از اولین تأثیرات تاریخی بر طراحی درخت سرو بته جقه به عنوان نماد مذهبی باستانی بوده است. اما اولین طرح های واضح و متمایز از آنچه ما بته جقه می نامیم را می توان در طرح هایی از دوره ساسانیان مشاهده کرد.

نماد بته جقه چیست؟

نقش بته جقه از بسیاری جهات مشابه است. در مورد اشکال بادام، سرو، آتش و غیره و اینکه این طرح های دائمی نماد چه ویژگی هایی هستند، کلمات زیادی وجود دارد. بسیاری طرح بته جقه را نشانه سرو ایرانی می دانند که نمادی بسیار مهم در آیین زرتشتی است.

دیدگاهی دیگر این را نشانه ای از مواجهه ایران و ایرانیان با طوفانی از حوادث می دانند و معتقد است خم شدن این سر سرو به دلیل آسیب هایی است که در طوفان متحمل شده است. برخی معتقدند طرح بته جقه بازمانده درخت صنوبری است که در زمان مزدکیان نماد استقلال ایران بود و پس از پیروزی بر مزدک چنان شرمنده شد که کنار رفت.

از منظر دهخدا بته جقه، زیور شگفت انگیزی است که از پر پرندگان ساخته شده و بر روی کلاه شاهان ایرانی گذاشته شده است.

انواع بته جقه

کتیبه های بته جقه برای نقاشی روی پارچه، قالی بافی، ترمه بافی و گلدوزی استفاده می شود. هر طرح بته جقه نام خاص خود را دارد و در نتیجه برای کشیدن بته جقه باید نام این طرح ها را بدانید. از پرطرفدارترین انواع بته جقه می توان به بته خرقه ای، بته جقه ای، بته میری، بته کاجی، بته افشار، بته بادامی، بته شاخ گوزنی، بته جقه خشم و صلح، بته هشت پر و طرح های خام طاووس برای نقاشی اشاره کرد.

همانطور که خواندید، طرح های بته جقه ای زیادی وجود دارد، اما بسیاری از ما فقط بته جقه کاجی می دانیم که در پارچه های ترمه رایج هستند. شاید این به دلیل سادگی طرح بته کاج و سهولت به تصویر کشیدن خط بته در چنین نقشی باشد. اما به طور کلی استفاده از انواع بته جقه رنگی برای ساخت پارچه های رنگارنگ و ظریف در گذشته متداول بوده و اکنون در طرح های سنتی برجسته است.

پارچه ترمه به عنوان محبوب ترین و با ارزش ترین منسوجات و صنایع دستی ایران، در بسیاری از استان های کشور تولید می شود، اما زادگاه پارچه ترمه در ایران شهر یزد است. البته این صنایع دستی در استان های دیگر مانند اصفهان نیز تولید می شود، اما منحصر به فرد ترین طرح های بته را می توان در بازار سنتی یزد یافت.

شایان ذکر است که ترمه واقعی به دلیل استفاده از ابریشم در بافت آن بسیار گران است و بافت آن بسیار لطیف است.

بته جقه برای چه مواردی استفاده می شود؟

نقش و طرح بته جقه اغلب در هنرهای مختلف ایرانی استفاده می شود. این هنرها عبارتند از:

– انواع گلدوزی : ترمه و سرمه دوزی …

– زری بافی: با استفاده از نخ ابریشم و گلابتون و پارچه بافته شده بدون گره.

– کاشی کاری: هنر پوشاندن انواع سطوح با کاشی های تزئین شده با نقش های اسلیمی از جمله بته جقه.

– قالی بافی استفاده از طرح بته جقه در ساختار قالی های معروف ایرانی بسیار موثر است.

– قلمکاری: هنر چاپ باسمه ای روی پارچه برای ساخت انواع سفره کلانکار

و…

منبع: سایت اصفهان فرش