طرح ها، نقوش و رنگ های مورد تقاضای بازار های فرش ایران
بخش اول
مقاله حاضر از طرف آقای عبدالله احراری کارشناس فرش و مدرس در دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند در رابطه با طرح ها، نقوش و رنگ های مورد تقاضای بازارهای ایران، آلمان، ژاپن، سوئیس، آمریکا، انگلیس، ایتالیا، سوئد، امارات، کانادا و دانمارک آماده شده که قصد داریم آن را به صورت زنجیره‌ای در شماره های ۳۹ تا ۴۳ مجله کهن منتشر شده است.
چکیده مقاله
موضوع توجه به نیاز، خواست و تمایلات مصرف کنندگان و مشتریان بازار جهانی فرش دستباف یکی از چالشهای مهم فرش ایران در نیم قرن اخیر بوده است. سنتی بودن فرآیند تولید و به طور کلی تولید فرش دستباف در کارگاه های خانگی و پراکندگی آنان در تمامی مناطق ایران بعلاوه نظام سنتی حاکم بر بازار فرش دستباف و عدم استفاده از فن آوری روز باعث گردیده که جامعه فرش دستباف کمتر از علم بازار یابی نوین در جهت توسعه یا حداقل تثبیت مهم ایران در بازارهای جهانی فرش استفاده نماید. تغییرات سریع در الگوی مصرف خانوارها ، ظهور قطبهای اقتصادی جدید در سطح جهان ، ، آرایش و مناسبات سیاسی جدید و از همه مهمتر تنوع طلبی بشر، ضرورت شناخت نیازها و سلایق بازار جهانی فرش را طلب می نماید. در این مقاله اولاً مهمترین کشورهای واردکننده فرش ایرانی شناسایی و سهم هر یک از بازار هدف از هنر ایرانی مشخص گردیده ثانیاً خواست و تمایلات مردم هر یک از این بازارها بالاخص در بعد طرح و نقشه و رنگبندی مرد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. مقاله با توجه به خواست و تمایلات مصرف کنندگان هر یک از بازارهای هدف و سایر پارامترهای موثر در بازاریابی بین المللی همانند سطح اقتصادی ، روابط سیاسی، جایگاه فرش دستباف در سبد مصرفی خانوارها راهکارهای موثری جهت استفاده جامعه فرش دستباف بالاخص تولیدکنندگان،تجار و صادرکنندگان فرش ایرانی ارائه نموده است.
مقدمه
فرش دستبافت به عنوان یک تولید هنری و صنعتی ریشه در تاریخ ایران دارد و اکثریت قریب به اتفاق خانوارهای ایرانی به نحوی با آن مانوس می باشند .بیشتر ملل دنیا فرش را به نام ایران و ایران را با فرش می شناسند این هنر صنعت از ابعاد مختلف اقتصادی ،اجتماعی ،فرهنگی و هنری دارای اهمیت خاص می باشد زیرا:
الف) از نظر اقتصادی اگر چه ارزش افزوده ای معادل نه درصد از تولید ناخالص ملی در اقتصاد کلان کشور قابل توجه نمی باشد لیکن توزیع درآمد ۳۰۰۰ میلیارد ریالی بین بیش از دو میلیون خانوار تولید کننده که اکثریت آنان از خانوار هایی می باشند که از نظر اقتصادی زیر خط فقر زندگی می کنند بعلاوه آن که این هنر صنعت مکمل فعالیت های کشاورزی و دامداری می باشد از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است لازم به ذکر است که حدود سی درصد از ارزش ریالی تولیدات فرش مربوط به مواد اولیه آن است.
ب) سهم فرش دستباف در صادرات غیر نفتی همواره قابل توجه بوده که طی حداقل بیست سال گذشته رقم اول صادرات غیر نفتی را داشته میانگین این رقم در دهه هفتاد حدود بیست و پنج درصد می باشد .
ج) از نظر اجتماعی با توجه به شرایط کنونی کشور به خصوص در زمینه اشتغال وجود بیش از دو میلیون شغل که بنا به آخرین آمار موجود ۱۷۳۴۴۰۰ شغل مستقیم بافندگی فرش با متوسط صد و شصت و هفت روز اشتغال در سال می تواند بخش عمده ای از مشکل اشتغال کشور را برطرف یا حداقل با تثبیت اشتغال موجود می تواند از بروز بحران جدید در اشتغال جلوگیری به عمل آورد .
د) در ابعاد هنری و فرهنگی نیز وجود طرح های متنوع و زیبا که از ذوق و سلیقه هنرمندان ایرانی همواره با هنر تفلیق رنگ ها ملهم از طبیعت ایران زمین به کمک دستان هنرمند بافنده ایرانی در چشم هنر دوستان سراسر جهان به معجزه تشبیه شده و تحسین همگان را برانگیخته است ،با توجه به صادراتی بودن عمده تولیدات فرش دستباف کشور و از آنجا که اکثر نقوش فرش ازابنیه تاریخ،اعتقادات و باورهای دینی مردم عموم ایران الهام گرفته به نوعی صدور فرهنگایرانی به دنبال داشته و پیام رسان دین و انقلاب می باشد.
واضح است که کشورمان مرکز تولید فرش دستباف است این فرشها با طرحها و نقوش و سبکهای متنوعی می باشد لذا می تواند بخش قابل توجهی از نیازها و سلایق بازار جهانی فرش را پاسخگو باشد .
تولید فله ای و بدون هدف فرش می تواند باعث کاهش روزافزون قیمت فرش در بازارهای جهانی شود . چنانچه تولید فرش فقر را بدنبال داشته باشد طبعاً فقر مادی و فرهنگی بافنده تمایل او را به بافت فرشهای پست و ارزان قیمت افزایش خواهد داد .
تولید هدفمند و برمبنای سفارش و نیاز بازار توجیه اقتصادی و فنی بافت فرش را افزایش داده ، از اتلاف منابع مالی جلوگیری و در این سیستم تولید همه عوامل تولید از سود منطقی برخوردار می گردند .
چنانچه خواسته باشیم تولید فرش را هدفمند نمائیم باید از علم بازاریابی نوین استفاده نمود ، بازاریابان فرش می توانند با اتخاذ روشهای مختلف بر تمایل مصرف کننده تاثیر گذاشته و خریدار را به سمت خرید فرشهای دستباف سوق دهند .
به قول دکتر سبحه باید قبول کرد که نگاه به فرش دستباف در بازارهای جهانی از کالای سرمایه ای به کالای مصرفی و تزئینی تغییر یافته است ضمن آنکه امروزه برای فرش دستباف کالاهای جانشینی زیادی مثل موکت ، پارکت و مبل و …وجود دارد . حتی در خریداران فرش در سطح جهان تغییراتی شدید شکل گرفته است خریداران قدیمی به لحاظ سنی از افراد نسبتاً مسن جامعه بوده و از فرش اطلاعات نسبتاً کامل داشته و حاضر بودند بواسطه این شناخت هزینه بیشتری برای خرید فرش دستباف بنمایند و شاید بتوان گفت که تکنیکهای بافت مثل رجشمار و نوع گره و … برایشان مهم بود این خریدران بدنبال فرشهایی بودند که با دوام بوده و حتی برای نسلهای بعد بیادگار بماند و در اکثر موارد این خریداران حتی با همسر خود برای خرید فرش مراجعه نمی کردند و مردخانه به تنهایی اقدام به خرید فرش می کرد.
اما خریداران جدید در بازارهای مختلف هدفی که توصیف آن در فصل یافته های تحقیق آمد نسبت به فرش اطلاعاتی ندارند و برایشان چندان مهم نیست که فرش در کجا یافته شده و یا حتی پارامترهای فنی بافت همانند رجشمار و نوع گره ، نوع شیرازه نیز از اهمیت زیادی برخوردار نمی باشد ولی در عوض آنان به دنبال رنگ و مد بوده و فرش دستباف نیز برای اکثر این خریداران حکم کالای مصرفی کم دوام را دارد این خریداران بر خلاف نسل قبل بیشتر دنبال فرشی ارزان قیمت ولی زیبا از نظر رنگبندی و طرح و نقشه هستند این خریداران بر خلاف نسلهای قبل نه تنها همسر خود که طراح و دکوراتور خود را به خرید می برند و در نتیجه این دکوراتورها و طراحان هستند که فرش مورد نظر خریدار را انتخاب می نمایند در نتیجه تولید کنندگان فرش در استان باید این موضوع را در تولید فرش مدنظر داشته باشند مهمترین عامل تاثیرگذار در افزایش ارزش افزوده فرش رنگبندی و چگونگی چیدمان رنگها در کنار یکدیگر است که می بایست حتماً با سلایق بازارهای هدف هماهنگ باشد پس از رنگبندی طرح و نقشه فرش است که امروزه بر خلاف روزگاران قبل طرحهای شلوغ مورد توجه بسیاری از بازارها نمی باشد.
علاوه بر تغییرات بوجود آمده در خریداران در صنف فروشندگان فرش نیز تغییراتی بوجود آمده فروشندگان قدیمی اکثراً خبره ، صاحب فروشگاه ، مشتری شناس ، کسب تجربه از طریق استاد شاگردی و آنقدر به فرش مسلط بودند که به مشتری دیکته می کردند که چه فرشی را بخرد، اما فروشندگان جدید عمدتاً خبره فرش نبوده ، خرید فرش توسط آنان انجام نمی گیرد ، چون عمدتاً فرش شناس نیستند اطلاعات فرش را از طریق مطالعه در اختیار خریداران فرش قرار میدهند لذا مورد اعتماد خریداران نیستند و دیگر فرش نه فقط در فروشگاههای تخصصی که در همه فروشگاههای بزرگ لوازم منزل عرضه می‌شود.
در عوض فروشندگان فعلی فرش بجای شناخت نکات فنی فرش شناخت کاملی از راههای افزایش فروش،روانشناسی بازار و چگونگی غلبه بر روحیه و تفکر خریدار را دارند . علاوه بر این موضوع امروزه فروشگاههای اینترنتی و انبارهای مجازی نقش فعالی در فروش فرش دارند . تلویزیون های ماهواره ای نیز از جمله کانالهای فروش فرش هستند .
فرشهای تولیدی قبل عمدتاً دارای مواد اولیه مرغوب ، کیفیت نسبتاً مطلوب و توسط بافندگان حرفه ای بافته می شد که دارای طرحهای عمدتاً شلوغ و پر کار بود که طرفدارانی داشت، رنگهای قالی های تولیدی تنوع زیادی نداشت ، عمدتاً رنگ سورمه ای ولاکی رنگهای غالب این فرشها بودند و از رنگهای روشن بواسطه چرک تاب نبودن استفاده نمی شد محل بافت این قالیها بسیار مهم بود و البته در صورت فروش نرفتن بافنده مطمئن بود که فردا فرش بافته شده ارزش بیشتری خواهد داشت. اما دیگر همه جور فرش و با همه نوع مواداولیه بافته شده و بافندگان در بسیاری از موارد نسبت به فرش بافته شده تعلق خاطری نداشته و از جهت امرار معاش به بافت فرش روی آورده اند بر خلاف لچک ترنج های شلوغ قبلی طرحهای عمدتاً خلوت و کم کار و گلهای شاه عباسی درشت با رنگهای روشن شکلاتی ، قهوه ای کم رنگ ، سبز سدری ، طلایی ، عاجی و نخودی، طوسی و نقره ای بافته می شود . پارامترهایی همچون اندازه،رنگبندی، طرح و نقشه و قیمت مناسب مطلوبیتهای یک فرش خوب است.
تغییرات بوجود آمده در مد و نحوه دکوراسیون منازل که خوشبختانه در بسیاری از بازارهای هدف استفاده از موکت کم شده و اکثر منازل دارای پارکت و سرامیک هستند نیاز به فرش دستباف بیشتر می شود چنانچه سلایق ، نیاز و خواست مشتریان مورد توجه بازارهای هدف قرار گیرد یقیناً سهم استان در بازارهای جهانی فرش افزایش خواهد یافت.
