فرش ورامین: آشنا در جهان بیگانه در کشور

اکنون کار بافندگی از فعالیت‌های مهم مردم این شهرستان است. هنوز بسیاری از ساکنان منطقه از هنر بافندگی برای کسب درآمد استفاده می‌کنند. اما چند سالی‌است که وضعیت اقتصادی کشور این هنر و صنعت را نیز دچار لغزش کرده و باعث شده حرفه قالیبافی در برخی مناطق از رونق بیفتد و ورامین نیز مستثنا از این موضوع نیست

فرش دستبافت ورامین در گذر سده‌ها، نه تنها جلوه‌ای بزرگ و شکوهمند از هنر و صنعت، بلکه جزیی از زندگی مردم این دیار نیز بوده است. نقش‌ها، نگاره‌ها و هم‌نشینی اعجاب‌آور طرح و رنگ در قالی ورامین، سخن از رمز و رازهای هزاران ساله دارد. فرش دستبافت ورامین یکی از شناخته شده‌ترین فرش‌ها و ورامین یکی از نام آشناترین مناطق قالیبافی ایران است. اکنون کار بافندگی از فعالیت‌های مهم مردم این شهرستان است. هنوز بسیاری از ساکنان منطقه از هنر بافندگی برای کسب درآمد استفاده می‌کنند. اما چند سالی‌است که وضعیت اقتصادی کشور این هنر و صنعت را نیز دچار لغزش کرده و باعث شده حرفه قالیبافی در برخی مناطق از رونق بیفتد و ورامین نیز مستثنا از این موضوع نیست. برای آشنا شدن با چهره‌ای دیگر از ورامین پای صحبت‌های حسین عرب، از اساتید برجسته رنگرزی فرش دستبافت کشور نشستیم. این گفت‌وگو را می‌خوانید.

از تاریخچه فرش ورامین بگویید.

بیش از ۱۰ سال است که برای چاپ کتاب تاریخچه فرش ورامین در حال تحقیق هستم تا از تمام اتفاقات تولید فرش در این منطقه کتابی کامل تهیه شود. دستبافته‌های ورامین ۶۰۰ سال قدمت دارد و شامل قالی، گلیم و فرش‌های زمینی‌بافت می‌شود. این فرش‌ها ‌جنبه کاربردی داشته و صرفا برای تجارت تولید نمی‌شده است. به جرأت می‌توان گفت فرش ورامین در دنیا به اندازه فرش‌های کاشان، اصفهان و تبریز شناخته شده است. فرش ورامین خیلی جهانی‌تر از آن است که فکرش را کنیم. کشورهای آمریکا، فرانسه، ایتالیا و آلمان همیشه مشتری فرش ورامین بوده‌اند. فرش ورامین از نظر کسانی‌که در بخش آکادمیک فرش فعالیت دارند، به عنوان «موزائیک فرش ایران» و از نظر بازاریان به عنوان «نمک فرش ایران» شناخته شده است.

اکنون وضعیت فرش ورامین چگونه است؟

همه چیز تغییر پیدا کرده و هیچ چیز را نمی‌شود به گذشته تعمیم داد. فرش جزو صنایعی است که ۹۰ درصد با سیاستگذاری‌های دولت مرتبط است. هر حرکتی که دولت از نظر سیاسی و دیپلماسی انجام دهد، مستقیما روی فرش تأثیر می‌گذارد. بعد از نفت، فرش و پسته مهم‌ترین اقلام صادراتی هستند. اینکه می‌گویند دنیا به سمت مدرنیته‌تر شدن پیش می‌رود و فرش دیگر طرفدار ندارد، صددرصد اشتباه است. به همین سرعت که در این سال‌ها بازارهای اروپایی و آمریکایی را از دست دادیم، کشورهایی مانند پاکستان، ترکیه، هند و نپال بازارها را گرفتند. هر قدر هم که ایران پیشرفت کند و تکنولوژی در آن رو به رشد باشد، به چین و ترکیه نمی‌رسد و در این کشورها هنوز فرش بافته می‌شود.

پس چرا بازار فرش ایران با این کیفیت نتوانسته به رونق لازم برسد؟

دو عامل مهم که باعث شد صنعت فرش به این وضعیت دچار شود، دیپلماسی و رقابت است. اگر ما با کشورهای دیگر تعامل داشته باشیم، فرش‌مان را بهتر می‌خرند و بازار خوبی خواهیم داشت. دوم این‌که هزینه‌های تولید آنقدر به‌هم‌ ریخته است، که کفش و کلان بهم نمی‌خورند و دو دو تا دیگر چهار تا نمی‌شود. هزینه‌‌های هنگفت، قدرت رقابت را گرفته است. در این چند سال اخیر هر حرکتی در حوزه اقتصادی انجام شد، ما یک ضربه خوردیم، مانند یارانه‌ها. این پول باید به بخش تولید تزریق می‌شد تا هزینه‌ها متعادل شود. کارگاه من در سال ۷۸ به عنوان کارگاه رنگرزی گیاهی راه‌اندازی شد. سالی ۵۰ گردشگر برای بازدید به اینجا می‌آمدند. آن زمان برای یکی از هتل‌های لندن قالی ۴۰ متری بافتم. بعد به گسترش کارگاهم روی آوردم، اما هر قدر بستر کاری ما آماده‌تر شد، از طرفی دیگر همه چیز از بین رفت.

از خصوصیات فرش ورامین و سبک بافت آن بیشتر بگویید!

سبک بافندگی فرش ورامین سبک عشایری است و وسعت جغرافیایی آن از شرق تا گرمسار، از شمال تا بالای کوه‌های پاکدشت، از جنوب تا حاشیه کویر و از غرب تا روستاهای باغخواص ورامین است. سبک فعلی بیش از ۱۰۰ سال است که رواج پیدا کرده، نوع گره‌ای که در آن استفاده می‌شود گره ترکی و یکی از بهترین گره‌های فرش در ایران است. همچنین به دلیل اینکه ورامین دشتی حاصلخیز است و گونه‌های گیاهی مختلفی دارد، رنگ‌های استفاده در فرش‌های منطقه، گیاهی‌اند. زمانی‌که رنگ‌های شیمیایی وارد کشور شد، ورامین جزو شهرهایی بود که هیچ‌گاه از رنگ شیمیایی استفاده نکرد. چراکه گیاهانی مانند روناس، پوست گردو، پوشت انار و اسپرک به وفور در ورامین یافت می‌شود. نقوش فرش ورامین هندسی و سبک عشایری است و در این صدسال اخیر نقوش عشایری کمی حالت روستایی به خود گرفته است. قالیبافی ورامین عجیب کیفیت دارد و با قالی بیجار برابری می‌کند. من در سال ۲۰۰۰ در نمایشگاه‌های مختلف شرکت کردم و تمام دنیا فرش ورامین را می‌شناختند و هنوز هم می‌شناسند، زیرا سبک، نوع بافت و رنگش منحصر به‌فرد است.

وضعیت فروش داخلی فرش چگونه است؟

در این هشت سال بالعکس تمام اتفاقات بدی که رخ داد، اما فروش داخلی خوب بود. برای نسل امروز فرش دستبافت مهم شده و بازار داخلی رونق گرفته است. ما نیز زنده به فروش داخلی هستیم.

امید دارید با روی کارآمدن دولت جدید وضع فعلی سرو سامان بگیرد؟

بله. دوران آقای خاتمی دوران شکوفایی فرش بود. سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ها ما را به سمت رونق برد و از تولیدکنندگان حمایت شد. آن زمان تورم آن‌قدر پایین بود که به چشم نمی‌آمد. هزینه مصرفی آنقدر کم بود که سخت می‌شد تأثیر هزینه آب و برق را روی فرش محاسبه کنیم. اکنون هزینه‌های جانبی بیشتر از هزینه‌های اصلی است.

در خود ورامین چقدر به هنر و صنعت فرش اهمیت داده شده است؟

ورامین تا ۴ سال پیش اتحادیه فرش نداشت. به همین دلیل با اداره صنعت، معدن و تجارت (بازرگانی سابق) رایزنی شد تا اتحادیه بافندگان شکل گرفت. مسئولیت آن با من بود و تمام تجهیزات را در اختیار اتحادیه گذاشتم تا تعداد اعضا به ۳ هزار نفر رسید. ۲ سال پیش نیز پیشنهاد برگزاری همایش فرش ورامین را دادم که موافقت شد و به عنوان دبیر همایش انتخاب شدم. این همایش را با اعتبار ۵۰ ساله‌ام به بهترین نحو برگزار کردم. بعد از برگزاری همایش تغییر ۵۰ درصدی در حوزه فرش اتفاق افتاد، به‌طوری‌که از فروردین امسال، ۱۴۰ دار و نقشه قالی به مردم فروخته شد. همچنین با کلی درخواست از مرکز ملی فرش ایران که قصد داشت ۵ فیلم در مورد فرش ایران بسازد، ۲ فیلم در ورامین ساخته شد و فیلم‌هایی با نام «رنگ و ترنج» و «گره آخر خورشید» از سیما پخش شد. ورامین به چند دلیل می‌تواند جایگاه عجیب و غریبی در فرش ایران داشته باشد. نخستین و مهم‌ترین دلیل اینکه در فاصله ۴۰ کیلومتری شهر تهران یا بهتر است بگوییم کشور تهران هستیم، پس محل فروش مناسبی داریم، اما برای معرفی آن آنقدر ضعیف عمل شده که وقتی در نمایشگاه هر سال شهریور تهران شرکت می‌کنیم مشتریان با تعجب از ما می‌پرسند مگر ورامین هم فرش دارد؟ با اینکه این فرش در دنیا شناخته شده است.

قرار بود یک روز به نام فرش ورامین ثبت شود، آیا انجام شد؟

همزمان با برگزاری این همایش به شورای شهر رفتم و از توانمندی‌های این هنر در ورامین گفتم و پیشنهاد دادم یک دیوار نوشته، یک میدان، یک خیابان و یک روز را به نام فرش ورامین نامگذاری کنند. شورای شهر نیز موضوع را تصویب کرد. همچنین یک کارت دعوت که جنبه تبلیغاتی داشت برای تمام نمایندگان مجلس ارسال کردیم تا آنان از ارزش فرش ورامین مطلع شوند. البته بعد از همایش من استعفا دادم و بی‌‌اطلاعم که اکنون چه اتفاقاتی در این راستا افتاده است.

منبع: کارپتور