پایان عصر نفت در جهان

دنیای اقتصاد- اگرچه شرکت‌های بزرگ نفتی ادعا می‌کنند که تقاضای جهانی برای نفت تا سال ۲۰۳۰ از میزان کنونی ۸۹ میلیون بشکه در روز به ۱۰۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید، اما بررسی‌های جدید حکایت از آن دارد که آنها اشتباه می‌کنند و تقاضا برای نفت به افول خود نزدیک شده است. دو انقلاب تکنولوژیک که پیش از این به راه افتاده است، به زودی پایان عصر نفت را رقم خواهد زد. انقلاب نخست مربوط است به استخراج مقادیر عظیم گاز «غیر معمول» از بستر سنگی که در کنار اکتشافات گسترده و جدید گاز «معمولی» کمک کرده است تا ذخایر جهان از ۵۰ سال به ۲۰۰ سال افزایش یابد و تحول بزرگ دیگر مربوط به صنعت خودروسازی است؛ پیشرفت‌های سریع در موتور و طراحی خودرو تهدیدی است علیه سلطه نفت. به‌طور میانگین افزایش سالانه ۵/۲ درصد بازدهی سوخت خودروها و کامیون‌ها کافی خواهد بود تا تقاضا برای نفت محدود شود. اقتصادهای نوظهور از هم‌اکنون استانداردهای سختگیرانه بهره‌وری انرژی خودروها را رعایت می‌کنند. آنچه باید با کاهش تقاضای نفت در انتظارش باشیم تغییرات ژئوپلتیک خواهد بود تا جایی که مناسبات بین کشورها نیز تغییر خواهد کرد. نفت در روزهای اوج خود موجب نزاع‌های بسیار شد و در افول خود نیز چنان خواهد کرد.

سرمقاله این هفته «اکونومیست» به آینده نفت اختصاص یافت
سوخت دیروز
نیاز جهان به نفت رو به افول است. این برای تولیدکنندگان خبری بد و برای سایرین عالی است

شادی آذری

آغاز عصر نفت نسبتا تازه رخ داده است. گر‌چه از مواد نفتی برای ضد آب کردن قایق‌ها در خاورمیانه در حدود ۶۰۰۰ سال پیش استفاده می‌شد، اما استخراج نفت به طور جدی تازه از سال ۱۸۵۹ پس از فوران آن در پنسیلوانیا آغاز شد. نخستین بشکه‌های نفت خام ۱۸ دلار ( در حدود ۴۵۰ دلار امروز) قیمت داشتند.

در آن زمان از نفت خام برای تولید نفت چراغ استفاده می‌شد. نفت چراغ سوخت اصلی برای تولید نور مصنوعی بود و زمانی مصرف می‌شد که ماهیگیری بیش از حد، موجب کمبود چربی نهنگ می‌شد. سایر مایعات تولید شده در فرآیند پالایش برای روشنایی چراغ بیش از حد فرار یا دودزا بودند و بنابراین سوزانده یا دور ریخته می‌شدند. اما تنها چند سال بعد به مدد ساخت موتور‌های درون‌سوز، خیلی طول نکشید که نفت و دیزلی که در آن زمان ناخواسته ایجاد می‌شدند دیگر زباله محسوب نمی‌شدند.

از آن زمان به بعد تقاضا برای نفت بجز چند نوسان در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به طور مداوم افزایش یافت چون سفر با خودرو، هواپیما و کشتی برای همیشه رو به فزونی گذارد. سه پنجم نفت وارد باک‌های بنزین شدند چون میلیاردها چینی و هندی ثروتمندتر شدند و خودروی شخصی خود را خریدند. شرکت‌های بزرگ نفتی، آژانس بین‌المللی انرژی و سازمان اطلاعات انرژی ایالات متحده همه پیش‌بینی کردند که تقاضا همچنان افزایش خواهد یافت. شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم ، یکی از غول‌های نفتی، اعلام کرد که این تقاضا تا سال ۲۰۳۰ از میزان کنونی ۸۹ میلیون بشکه در روز به ۱۰۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. اما ما (نشریه اکونومیست) بر این باوریم که آنها اشتباه می‌کنند و تقاضا برای نفت به افول خود نزدیک شده است. ما معتقدیم که تقاضا ، نه عرضه، کاهش خواهد یافت. در جهان ثروتمند، تقاضا برای نفت پیش از این اوج خود را پشت سر گذاشته و از سال ۲۰۰۵ تا کنون رو به کاهش است. با وجود همه افرادی که به تازگی در پکن و دهلی نو راننده شده‌اند، دو انقلاب تکنولوژیک از میزان تشنگی جهان به این ماده سیاه خواهد کاست. نخستین انقلاب به رهبری فردی از تگزاس شکل گرفت که به تازگی از دنیا رفته است. جورج میشل پیشگام روش «شکاف با آب» است. از این روش برای استخراج مقادیر عظیم گاز «غیر معمول» از بستر سنگی استفاده می‌شود. این موضوع در کنار اکتشافات گسترده و جدید گاز «معمولی» کمک کرده است تا ذخایر جهان از ۵۰ سال به ۲۰۰ سال افزایش یابد. در آمریکا به مدد انقلاب میشل، اکنون گاز استخراج شده از بستر سنگ به شکل مایع یا فشرده در می‌آید و وارد باک خودروها، اتوبوس‌ها و وسایل نقلیه محلی مخصوص حمل بار می‌شود. علاوه بر این گاز می‌تواند در کشتی‌ها، ایستگاه‌های تولید برق، کارخانجات پتروشیمی و سیستم‌های صنعتی و حرارتی جایگزین نفت شود و بنابراین تا سال ۲۰۲۰ جانشین مصرف چند میلیون بشکه نفت در هر روز شود. تحول بزرگ دیگر مربوط به صنعت خودرو است. پیشرفت‌های سریع در موتور و طراحی خودرو هم تهدیدی است علیه سلطه نفت. مهم‌ترین این پیشرفت‌ها کارآیی خود موتور‌های درون‌سوز است. موتورهای بنزینی و دیزلی بیش از هر زمان دیگری با صرفه می‌شوند. مواد مورد استفاده در ساخت خودروها مقاوم‌تر و در عین حال سبک‌تر می‌شوند. محبوبیت روزافزون خودروهای الکتریک و هیبرید و خودروهایی که با گاز طبیعی یا سلول‌های سوخت هیدروژنی کار می‌کنند نیز بر تقاضا برای نفت تاثیر می‌گذارد. تحلیل‌گران بانک سیتی محاسبه کرده‌اند که به طور میانگین افزایش سالانه ۵/۲ درصد بازدهی سوخت خودروها و کامیون‌ها کافی خواهد بود تا تقاضا برای نفت محدود شود. آنها پیش‌بینی می‌کنند که ظرف چند سال آینده نیاز به نفت به کمتر از ۹۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسیدو پس از آن کاهش خواهد یافت. احمقانه خواهد بود که گذشته جهان ثروتمند را برای آینده آسیای پر رونق پیش‌بینی کنیم. آن نوع از سیاست‌های زیست محیطی که در اروپا و آمریکا از طریق وضع استانداردهای بیش از پیش سختگیرانه در بهره‌وری انرژی خودروها موجب کاهش تقاضا برای نفت می‌شوند، در اقتصادهای نوظهور هم مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بزرگترین تاثیر کاهش تقاضا برای نفت، ژئوپلتیک خواهد بود. نفت موجب حمایت از فساد مالی دولت پوتین شده است. اگر منبع اصلی حمایت از این دولت از میان برود، برای کرملین بسیار دشوار خواهد شد که اهدافش را بر کشور تحمیل کند. شاهزاده‌های سعودی هم که برای ولخرجی‌های خود در برنامه‌های اجتماعی که با هدف ساکت‌نگهداشتن جوانان، بر قیمت بالای نفت تکیه زده‌اند شاهد خالی شدن ذخایر مالی خود خواهند شد. اگر آمریکا هم به انرژی گازهای برآمده از بستر سنگ روی آورد، در آینده نخواهد توانست همان مناسباتی را که با متحدان عرب خود داشت ادامه دهد. نفت در روزهای اوج خود موجب نزاع‌های بسیار شد و در افول خود نیز چنان خواهد کرد. اما با این وجود اغلب افراد از این تغییر استقبال خواهند کرد.