کاربرد استانداردها در صنعت نساجی

نگارش: مهندس ابوالفضل قندچی- مدیرعامل شرکت آفاق نساج آرسس

برای درک بهتر کاربردها و اهمیت استانداردها در صنعت نساجی در ابتدا لازم است تعریفی از استاندارد ارائه شود: استاندارد یعنی نظم و قانون.

خیلی مشخص است که نظم و قانون از دید هر شخص معنایی دارد و لذا تعاریف مختلفی برای استاندارد بیان شده است. در زیر به صورت تک جمله چند مورد تعریف استاندارد را بیان می کنم:
• آنچه طبق قرارداد، سنت، یا قوانین نمونه‌ای برای سرمشق به کار می‌رود.
• وضع قوانین و مقرارت برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا یا خدمات را استاندارد می‌گویند.
• استاندارد باعث می شود که ما با خیال راحت، کالا و خدمات مورد نیاز خود را انتخاب کنیم و بدانیم که انتخاب ما مشکلی برای ما ایجاد نمی کند.
• استاندارد نظمی است مبتنی بر نتایج استوار علوم، فنون و تجارب بشری.

اما مهمتر از تعریف استاندارد مزایای استفاده کردن از استاندارد است که بخشی از آن عبارت است از:
• ایجاد هماهنگی و وحدت رویه در تولید، بازرسی و …
• صرفه جوئی در اقتصاد ناشی از تبادل تجربیات.
• حفظ سلامت ناشی از نظارت قانونمند.
• گسترش مبادلات بازرگانی داخلی و خارجی ناشی از کاهش سوء تفاهمات و اختلافات در برداشت از مسائل.
• تسهیل ارتباطات ناشی از ایجاد زبان مشترک بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان.

انواع استاندارد

اصولاً استانداردها به چهار یا بعضاً پنج دسته زیر تقسیم بندی می شوند:
۱. استانداردهای کارخانه ای Factory Standard
۲. استانداردهای ملی National Standard
۳. استانداردهای منطقه ای Local Standard
۴. استانداردهای بین المللی International Standard
۵. استانداردهای صنفی یا انجمنی Society Standards

توضیح بیشتر در مورد انواع استانداردها:

۱. استانداردهای کارخانه ای یا Factory Standard

استانداردهایی هستند که در یک شرکت تهیه و اجرا می شود و فقط در محدوده و حوزه همان شرکت، پیمانکاران و مشتریانش کاربرد دارد. بعضاً این استانداردها حتی سختگیرانه تر و فراتر از استانداردهای ملی کشور خودشان و حتی استانداردهای بین المللی هستند و نشان از کیفیت و تفکر سیستمی آن کارخانه دارد. مانند استانداردهای:

• شرکت جنرال الکتریک(GE)
• شرکت فورد (FORD)
• شرکت ولوو (VOLVO)
• شرکت رنو ( Renault)

۲. استانداردهای ملی یا National Standard

شامل استانداردهایی است که در یک کشور جاری و ساری هستند. استانداردهای ملی توسط موسسه استاندارد هر کشور تهیه، اجرا و بازنگری می شود. از این جهت می توان استانداردهای ملی را به دو دسته زیر دسته بندی کرد:

۱. استانداردهای ملی اجباری

۲. استانداردهای ملی تشویقی

همانطور که از نامشان پیداست در استانداردهای اجباری شما موظف به تولید محصول خود مطابق استاندارد هستید و نمی توانید بدون داشتن مجوز استاندارد، تولید و فروش داشته باشید. معمولاً محصولات غذایی، محصولات مرتبط با صنعت ساختمان، خودرو سازی، محیط زیست و … استاندارهای اجباری هستند.

مثلا استاندارد ملی ایران به شماره ۲۷۳۹ استانداری برای ویژگی های الیاف پلی استر مورد مصرف در سیستم ریسندگی پنبه ای است که هدف از تدوین این استاندارد تعیین ویژگی های الیاف پلی استر مورد مصرف در سیستم ریسندگی پنبه ای می باشد.  دامنه کاربرد در ایت استاندارد از نوع غیر یکسره بوده و مورد مصرف در تولید نخ های ریسیده شده در سیستم ریسندگی پنبه ای می باشد.

سایر ویژگی های فیزیک الیاف پلی استر ریسندگی پنبه ای بر اساس طول و ظرافت را مشخص کرده و درجات ثبات رنگ الیاف رنگی در مقابل عوامل طبیعی فیزیکی و شیمیایی مشخص شده است.

و یا مثلاً استاندارد ملی ایران به شماره ۳۱۳۲ استانداردی اجباری برای تولید میلگرد ساختمانی است که شما به عنوان یک تولید کننده میلگرد ساختمانی (که قرار است بعداً به عنوان آرماتور در ساختمان سازی استفاده شود) ملزم به تولید و کنترل محصول خود بر طبق آن هستید.

اما در استانداردهای ملی تشویقی داستان متفاوت است و شما ملزم به تولید طبق استاندارد نیستید و رعایت استاندارد نشان از کیفیت بالاتر محصول شما نسبت به رقبا است.

اما چقدر صاحبان صنایع و سرمایه و ارکان تصمیم گیری در شرکتها و کارخانجات از تفکر سیستمی کامل و درست برای طرح ریزی، پیاده سازی و نگهداری استانداردها در ذیل سیستم های مدیریت کیفیت برخوردار بوده و آنها را بدرستی به اجرا و نگهداری می گذارند؟

از جمله استانداردهای ملی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  استاندارد ملی ایران (ISIRI)
•  کشور آمریکا (ANSI)
•  آلمان (DIN)
•  انگلیس (BSI)
• فرانسه ( AFNOR)
•  روسیه ( GOST)
•  ژاپن (JIS)

۳. استانداردهای منطقه ای Local Standard

عواملی نظیر موقعیت جغرافیایی، سیاست، روش تولید، آب و هوا، منافع مشترک و … برخی از کشورها را بر آن داشته است تا مشترکاً مبادرت به تدوین استاندارد منطقه ای کنند.
مانند :

• استاندارد اروپا (EN)
• استاندارد کشورهای عربی (ASMO)
• استاندارد کشورهای آفریقائی (ARSO)

۴. استانداردهای بین المللی International Standard

با توجه به رشد صنعت و تجارت و تحولات علمی و اجتماعی، کشورها بیش از پیش با هم ارتباط داشته و استانداردهای بین المللی را تهیه می کنند.
این استانداردها حاصل توافقات کارشناسان استاندارد کشورهای مختلف می باشد.
شاید مهمترین استاندارد بین المللی سازمان بین المللی استاندارد ISO باشد که رد پای آن را در گوشه گوشه زندگی خود حس می کنیم. استانداردهای زیست محیطی، مدیریت کیفیت، مشتری مداری و … تنها بخش کوچکی از استانداردهای بین المللی می باشد.

۵. استانداردهای صنفی یا انجمنی Society Standards

همانطور که از نام این استاندارد پیداست این استاندارد متعلق به یک گروه کاری، حرفه مشخص، تولید کنندگان کالای خاص و … است که جهت سهولت تولید استانداردهایی را تهیه و تصویب کرده اند. این استانداردها بیشتر در کشور آمریکا تهیه شده و کاربردی حتی بین المللی دارند.
مانند:

•  انجمن مهندسین مکانیک آمریکا (ASME)
•  انجمن آزمون و مواد آمریکا (ASTM)

استاندارد سازی کالا و تأثیر آن در کیفیت کالا

استاندارد سازی کالا در حالت کلی یعنی، تعیین مشخصات کالا و خدمات آن. مشخصه هایی برای تعیین درجه ویژگی های کیفی کالا و خدمات و حد مرغوبیت قابل پذیرش و مطلوبیت مورد نیاز از نظر اندازه، شکل، رنگ، خواص فیزیکی، شیمیایی و … به منظور بهبود کیفیت و حصول اطمینان از مصرف یک محصول و یا فرآورده و یا استفاده از یک خدمت.
استاندارد کردن کالا به دو مفهوم زیر به کار می رود:

۱. در تجارت به معنای استاندارد کردن کالا ها از نظر اندازه، شکل، رنگ، خواص فیزیکی و خواص شیمیایی به کار می رود.

۲. کاربرد استاندارد از نظر مدیریتی می باشد که غالبا استاندارد کردن مدیریتی نامیده می شود. که در مورد استاندارد کردن رویه های عملیاتی و سیستم ها بحث می کند. هدف استاندارد کاهش انواع مختلف کالاها و اندازه های محصولات و توجه به نوع مخصوصی از کالاها است که دارای حداکثر کیفیت لازم باشد.
بر این اساس واردات، تمرکز، توزیع و فروش اینگونه کالاها باکیفیت پایین‌تر از استانداردهای مورد قبول یا ضوابط فنی اعلام شده از طرف سازمان، ممنوع است.

مزایای استاندارد کردن کالا

کاهش هزینه

استاندارد سازی و ایزو باعث کاهش هزینه های تولید می شود. وقتی مجموعه ای از دستورالعمل های یکسان برای تولید کالاها یا خدمات رعایت می شود، هزینه مواد اولیه کمتر می شود؛ چرا که مواد اولیه مورد استفاده برای آن محصول خاص یکسان است. پس به جای هزینه کردن درمورد مواد اولیه مختلف می توان بر روی بسته بندی های مختلف و روش های مختلف بازاریابی و عرضه کالا به بازارهای داخلی و خارجی تمرکز کرد. استانداردسازی تضمین می کند که هم هزینه های تولید و هم هزینه نگهداری پایین نگه داشته شود.

کارآیی تولید

فرایند تولید وقتی کارآمدترمی شود که هدف نهایی حفظ یکنواختی محصولات باشد. در این شرایط اتوماسیون می تواند حداقل بخشی از فرایند تولید را آسانتر کند. به این ترتیب استانداردسازی، فرآیند تولید محصول را ساده تر و سریع تر می کند.

شناسایی راحت خرابی محصول در خط تولید

استاندارد سازی محصولات ضمانت می کند که همه محصولات با استاندارد خاصی از کیفیت، تولید می شوند. محصول خاص باید از هر نظر یکنواخت باشد. به همین خاطر با استاندارد سازی تشخیص هرگونه خرابی در روند تولید در بخش کنترل کیفیت آسان می شود. چرا که هرگونه ناسازگاری در محصول به وضوح مشخص است. علاوه بر آن مصرف کنندگان و بازرسان نیز می توانند هرگونه نارسایی آشکار در تکرار خاص از یک محصول را با کیفیت تایید شده قبلی آن مقایسه کنند. همین امر موجب می شود که تولید کننده همواره به دنبال حفظ کیفیت محصولات خود باشد. چرا که در اینجا تولیدکننده باید پاسخگو باشد و کیفیت محصول متضرر نمی شود.

نوآوری محصول

هنگامی که یک الگوی اساسی برای تولید محصول در دسترس تولیدکنندگان قرار می گیرد، در برخی شرایط امکان نوآوری افزایش می یابد. مثلا هنگامی که سازمان های مختلف در یک صنعت خاص کالاها و خدمات استاندارد شده ای را ارائه می دهند، می توانند به فکر تولید کالا یا خدمات متمایز تری از رقبا باشند که همچنان در چارچوب استانداردهای صنعت باشد و یا حتی با کیفیت بالاتری ارائه شود.

ساخت و تقویت برند

وقتی کالای استانداردی در بازارهای مختلف از جمله در حوزه بین المللی با ویژگی های کاملا یکنواخت در دسترس مشتری قرار بگیرد، به برندی تبدیل می شود که بیشتر مصرف کنندگان آن را می شناسند و به آن اعتماد می کنند. در واقع صرف نظر از موقعیت جغرافیایی، همان کالا یا خدمات به مصرف کننده تحویل داده می شود، بدون اینکه در کیفیت آن تغییری ایجاد شود.

اهداف کلی استاندارد و استاندارد سازی

•  ایجاد نظم
• ارتقاء کیفیت
• یکسان سازی و یکنواخت نمودن
• تسهیل ارتباطات از طریق ایجاد یک زبان مشترک
• حفظ توازن و تعادل منافع
•  ایجاد عدالت اجتماعی
•  ایجاد رقابت سازنده
•  کمک به مقررات گرایی
• اعتبار بخشی
•  کاهش مشکلات و گرفتاریها در خرید کالا و خدمات
•  ایجاد اعتماد و اطمینان در مردم و تضمین ایمنی و سلامت
• کمک به سلامت اقتصادی
•  جلوگیری از رقابت های ناسالم

منافع استانداردسازی برای مصرف‌کننده

• استفاده از محصولات با کیفیت بالا
• استفاده از محصولات با قیمت مناسب
•  بهره‌مندی از خدمات پس از فروش
• کاهش ریسک عدم شناخت محصولات

منافع استانداردسازی برای جامعه

•  حفظ سلامت و بهداشت جامعه
•  استفاده بهینه
• اثربخشی و کارایی
•  حفظ موازین زیست‌محیطی و پیش‌گیری از آلودگی
• سازمان های تدوین و صادر کننده گواهی استاندارد

در ایران برای تولیدات داخلی و کالاهای وارداتی موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی این کار را به عهده دارد. ولی برای حضور در بازارهای جهانی باید به استاندارد سازمان جهانی دست یافت که حداقل آن iso. 9000 می باشد. در گمرک نظارت ها شامل نمونه برداری، آزمایش، راهنمایی فنی واحدهای تولیدی و وارد کنندگان و بالاخره توقیف کالاهای خارج از استاندارد و پیگیری قانونی از طریق مراجع قانونی می باشد. لیست فراورده های مشمول مقررات استاندارد اجباری در روزنامه های رسمی کشور و همچنین از طریق موسسه استاندارد و ادارات تابعه اعلام می گردد.

چرا باید از استانداردسازی محصولات و خدمات استفاده کنیم؟

استانداردسازی محصولات و خدمات در واقع به فرآیند حفظ یکنواختی و سازگاری در بین تکرارهای مختلف یک کالا یا خدمات خاص موجود در بازارهای داخلی و حتی صادر شده به مناطق دیگر جهان، اشاره دارد. محصول استاندارد باید در هر بار تولید با استفاده از مواد و فرآیندهای یکسانی ساخته شده باشد ، بسته بندی یکسانی داشته باشد و با همین نام در بازار عرضه گردد. استراتژی استانداردسازی محصولات و خدمات نیاز به یک صنعت و یا سازمان خاص دارد که همواره دستورالعمل های خاصی را به منظور حفظ انسجام، ظاهر و کیفیت محصولات پیاده سازی می کند.

هرم شکل‌گیری استاندارد‌ صنعتی و اجزاء آن

در نگاهی جامع و برای رسیدن به یک استاندارد باید مراحل و سطوح مختلفی طی شود. تمامی این مراحل را می‌توانید در هرم شکل‌گیری استاندارد که در تصویر پایین ترسیم شده است ببینید. این هرم از دو جهت قابل طی‌کردن است؛ از پایین به بالا و بالعکس. نگاه از پایین به بالا مسیر شکل‌گیری، تکامل و تکوین آن را نشان می‌دهد و نگاه از بالا به پایین نشان‌دهندۀ هضم کردن، به‌کاربردن و انطباق‌دادن آن درون سازمان (adaptation) است. در ادامه هر ۶ سطح این هرم را به تفکیک نمایش داده شده.

در جهان صنعتی امروز همه چیز دست تحول است در این عرصه استانداردهای جدیدی که به مدیریت کیفیت موسوم است فقط به نتیجه محصول نهایی بسنده نمی کند، بلکه یک خط تولید را از ابتدا تا انتها زیر نظر می گیرد.

استاندارد کردن و استاندارد از پایه های علم و فناوری است که در پیشرفت صنعت و اقتصاد نقشی به سزا دارد و باید در جهت افزایش سطح کیفیت ها تلاش کرد تا به فناوری پیشرفته تولید هر محصول نایل آمد. اغلب چنین می پندارند که استاندارد فقط برای حفظ منافع مصرف کننده است. البته این نظر تا حدی صحیح است و استاندارد به نیازهای فردی و اقتصادی مصرف کنندگان توجه دارد، اما استحکام صنعت و فناوری را نیز در نظر دارد و می توان گفت که سود حاصل از رعایت استاندارد برای تولیدکنندگان بیش از مصرف کنندگان است، زیرا صرفه جویی های حاصل از کاهش انواع قطعات و مواد اولیه غیر ضروری و ضایعات، به قدری چشمگیر است که هر گونه سرمایه گذاری در زمینه استاندارد سازی فرآورده ها و خدمات را برای صاحبان صنایع موجه می سازد، به طوری که آنان در اندک زمان می توانند نتایج محسوس آن را به صورت مبالغ ذخیره شده مشاهده کنند.

با اجرای درست قوانین و مقررات استاندارد هزینه های انبارداری و ساخت ابزار و ماشین آلات کاهش می یابد، فرایند تولید منظم می شود، آرایش عملکرد کارخانه ها به نحو متعادلی تنظیم می گردد، نگهداری اسناد، نقشه ها و طرح های مربوط به تولید محصولات طبق یک نظام دقیق بازیابی سریع، طبقه بندی و بایگانی می شود، همکاری میان واحدهای گوناگون هر سازمان یا کارخانه برای پیشبرد فرآیند تولید میسر می شود، تفاهم کارکنان در مسائل فنی تحقق می پذیرد و سرانجام با تولید کالای کیفیت دار و بسته بندی مطلوب، رضایت مصرف کنندگان نیز جلب می شود و به این ترتیب استاندارد شالوده استواری را برای پیشرفت و توسعه صنعت و اقتصاد فراهم می سازد.

این مدیریت برنامه ریز و هدفمند زندگی و پویایی را به بخش های سازمانی هدیه می دهد. سرمایه گذاری در جهت بهبود کیفیت کالاهای تولیدی برای پاسخ گویی به نیازهای مصرف کنندگان داخلی و راهیابی کالاها به بازارهای جهانی و کاهش واردات، مهمترین اصل در خط مشی توسعه اقتصادی است هر کشور در حال توسعه که افزایش و بهبود ظرافت صنعتی را در رأس برنامه های خود قرار داده باشد، در می یابد که استاندارد نمودن شاخص های تولید و خدمات و همچنین سنجش و کنترل کیفیت محصولات از جمله نکات اصلی در برنامه های توسعه است.

دلیل مخالفت بخشهای صنعت و تولیدی،متعدد هست. در حال حاضر سه عامل فراوانی و شدت بیشتری دارد. یک رفتارهای قهرآمیز، ممیزگونه و قهریه نهادهای مسئول ذیربط با صنعت و محصول و تولید، عدم وجود بسترهای مدیریتی و عدم آمادگی توان مالی صنایع بویژه صنایع SME برای طرح ریزی، پیاده سازی و نگهداشت استانداردها، کمبود نیروی انسانی متخصص در بخش تضمین کیفیت و کنترل کیفیت، و در سطح علوم و فنون استانداردسازی، فقدان و یا کمبود تفکر سیستمی درست و عدم نگرش و رویکرد فرآیندی مناسب و درست.

و دلیل موافقت ها هم روشن هست که محصول با کیفیت مورد درخواشت مشتری، یعنی برآورده سازی انتظارات مشتری و کسب رضایت مشتری. این رضایت صرفا به معنای رضایت مشتری از محصول مشتری نیست. اگر این اندیشه در شرکت صنعتی و تولید، فرهنگ شود که هر واحد سازمانی، یک ورودی و یک فرآیند تخصصی دارد که خروجی آن واحد و خروجی فرآیندش، به عنوان ورودی واحد دیگر تلقی میشود؛ ما می توانین به کیفیت مدیریت واحد و خروجی هر واحد امیدوار باشیم.

این همان رفتار موثر و مسئولانه است که در”تئوری انتخاب” به آن اشاره شد. و این سیر را در طول و عرض زنجیره تامین و تولید و ارزش آفرینی تمام صنایع از جمله صنعت کهن نساجی ایران متصور شوید. آنگاه تصویر ملموسی از موضوع بدست خواهد آمد.