گزارشی از یک رویداد دستبافی

وضعیت طراحی در همه حوزه‌ها از قدیم‌الایام روزهای خوشی را به خود ندیده است. از گذشته تا به امروز در سراسر دنیا کپی برداری از آثار برجسته هنرمندان وجود داشته و امروز نیز با آن مواجه هستیم. اما این مسئله در کشور ما خیلی عمیق‌تر و متفاوت‌تر از سایر نقاط و کشورهای دیگر است. در روزهایی که تکنولوژی با سرعت زیادی درحال تسخیر تمام جنبه‌ها و لایه‌های زندگی بشری است این مسئله بیشتر به چشم می‌آید.

کمتر کسی در جامعه امروز ما در باطن قضیه، به جنبه حفظ حقوق صاحب اثر و  احترام و ارزشی به خود اثر قائل است. این مسئله در طراحی‌های فرش به شدت اسف‌بار است. برخی شرکت‌ها بدون توجه به اثری که خلق شده و زحماتی که به خاطر آن کشیده شده اقدام به کپی‌برداری از طرح‌های معروف کرده و سپس تولید و سرانجام فرش می‌کنند.

جریان طراحی امروز، به دو بخش عمده و مهم طراحی سنتی-کلاسیک و مدرن تقسیم شده که در خارج از کشور جریان مدرن خواهان و طرفدار زیادی -به دلالیلی که در ادامه خواهیم گفت- نسبت به سنتی پیدا کرده است. جریانی سنتی در کشور توجهی خاص و ویژه به طرح‌های اصیل و ذهنی‌باف می‌کند و اما بخش مدرن از همین طرح‌ها استفاده کرده و با کلاژ و استفاده از رنگ‌ها و المان‌های ساده‌تر و تغییر در طرح اصلی طرح‌های جدید را ایجاد می‌کنند. در بحث کلاژ شناخت رنگ و ذهن خلاق طراحی بسیار مهم است که چه تغییراتی ایجاد کنیم تا مناسب بازار و سلیقه مردم امروز باشد.

اما جریانی که امروز در سطح جهانی و به صورت کلی پیشرو است، جریان مدرن است. این جریان به خاطر کارهای جدیدی که متناسب با جشنواره‌ها و همایش‌ها و سلیقه یه عده خاصی ارائه می‌دهد در بخش مسابقات این مراسم‌ها به عنوان برترین محصولات انتخاب می‌گردد. اما در بازار تمایل چندانی به این طرح ها در میان عامه مردم وجود ندارد.

بلوغ فرهنگی

ما امروز نیاز داریم که در فضای کشور به یک بلوغ فرهنگی و هنری برسیم. امروز صاحبان صنایع و یکایک افراد جامعه درصورتی که طرحی را پسند کرد به دنبال صاحب اثر برود. باید با پرسشگری و روحیه ماجراجویی تحقیق کنیم تا تشخیص دهیم که طراح  از چه مسیری برای ایجاد این طرح رسیده و ریشه این طرح در کجاست. تا با استفاده از اطلاعات به دست آمده بتوانیم تغییرات نو در طرح و نقش ایجاد کنیم نه با کپی کردن طرح قبلی. درواقع جریان جدیدی در طرح ایجاد کنیم. کپی به مثابه درجا زدن در همان مسیر قبلی بدون پیشرفت است. با کپی درواقع این جامعه طراحی ما است که آسیب می‌بیند. با کپی فکر ما تکرار مکررات می‌کند. گاهی برخی مدیران مجموعه‌های تولیدکننده طرح اصلی را دچار تغییرات بسیار زیادی می‌کنند گاهی تغییر به قدری زیاد است که از اصل اثر چیزی نمی‌ماند.

طرح ما یا کم کاری ما؟

نکته مهم و قابل توجه این است که بسیاری از عزیزان چه تولیدکننده چه مسئول چه فعالین حوزه نساجی دلیل پیشرفت کشورهای خارجی را کپی‌برداری آنها از طرح‌های ایرانی می‌دانند. اما مسئله ضعف ما در بخش‌های دیگر از پروسه تولید است. البته در تأثیرگذاری طرح‌های ایرانی بر بازار فروش آنها شکی نیست. اما انچه بیش از سایر مسائل دخیل است کم کاری‌هایی است که ما خود مرتکب آن هستیم.

بازارهای بین‌المللی و امتیاز‌های آن

امتیاز شرکت‌های خارجی در بازارهای بین‌المللی که با استفاده از طرح‌های اصیل ایرانی موفق عمل می‌کنند تنها و صرفاً در طرح‌های ایرانی نیست. امتیاز آنها مسایل مختلفی است که می‌توان به تفکیک برشمرد و در این میان طرح هم یکی از آنهاست ولی تأثیر کمتری به نسبت سایر عوامل دارد. دلیل عمده این پیشرفت بازاریابی بسیار فوق‌العاده آنها در بحث فروش و حضور موثرشان در بازارهای جهانی است. دلیل دیگر و بسیار موثرتر که شرایط را برای حضور هرچه بهتر آنها در بازارهای جهانی فراهم می‌کند مناسبات سیاسی‌ای است که با کشورهای مختلف دارند.

به گفته خود مسئولین و تولیدکنندگان بعد از انقلاب اسلامی و به خصوص در دوره‌های قبلی ریاست جمهوری تحریم‌ها، نبود مراوادات سیاسی مناسب و بسته بودن اغلب راه‌های ارتباطی تجاری با کشورهای اروپایی و بازارهای مصرف دنیا ضربه‌های بسیارسختی بر پیکره تولید درکشور وارد کرده است. برای مثال نقطه قوت سه کشور هند، پاکستان و ترکیه حضور آنها در سازمان تجارت جهانی به حساب می‌آید. تصور کنید کشوری را که حتی در هماسایگان خود خریداری مناسبی ندارد. در سال‌های تحریم یکی از خریداران محصولات تولیدی در حوز نساجی عربستان، قطر و امارت بود که بعد اختلاف‌های پیش آمده صادرات ما به این سه کشور کاهش بسیار فاحشی داشته است.

شما مطمئن باشید درصورتی که ما بتوانیم موانع گفته شده را برطرف کنیم و با شرایط مشابه با هند و ترکیه در بازار خارجی حضور داشته باشیم این فرش ما خواهد بود که بیشترین استقبال را به خود می‌بیند. چون بسیار واضح است که همه دنیا به اصالت فرش ایرانی آگاه هست.

دو مسیر جدا بدون تضاد با یکدیگر

اختلاف بین ماشینی و دستباف از قدیم الایام بوده و اخیراً نیز دوباره به فضای رسانه‌ای راه پیدا کرده ریشه در کمبودهایی دارد که هر دو طرف درگیر آن هستند. اولاً روند تولید این دو فرش باهم کاملاً متفاوت است و منافاتی با هم ندارد. مخصوصاً در جاهایی که طرح و نقش به کل فرق می‌کند. اگر کسی برای خرید فرش ماشینی را انتخاب کرد دلیلی بر این نیست که فرش ماشینی بازار فرش دستباف را خراب کرده است. مسئله این است که دستبافی‌ها در بحث پرزنت محصول به شدت درگیر مشکلات هستند و همچنان به روش سنتی به فروش فرش می‌پردازند درنتیجه مشکلات فروش خود را گردن دیگران می‌اندازند.

تبلیغات هزینه نیست

در بحث تبلیغات تولیدکنندگان فرش دستباف دیدگاه خاص خود را دارند. یکی از دلایل عدم استفاده از تبلیغات دستبافی‌ها نقدینگی پایین این تولیدی‌ها است. میزان تولیدات دستبافی‌ها همچون ماشینی نیست که در یک سال انبوهی از تولید داشته باشد. مسئله مهم تر این است که دست اندرکاران دستبافی‌ها به تبلیغات به چشم هزینه نگاه می‌کنند.

یکی از نکات مهم برای فرش دستبافی‌ها این است که آنها می‌توانند در هنگام صحبت از محصول خود به مسئله حافظ محیط زیست بودن فرش‌ها اشاره کنند و عنوان شود که ماده شیمیایی در تولید آن دخیل نبوده و غالب رنگ‌های مورد استفاده به صورت طبیعی تهیه می‌شود.