در گفتگوي رئيس انجمن علمي فرش ايران با رسالت مطرح شد: فرش از عرش تا فرش!

نويسنده: سعيد احساني

در ماده 194 برنامه پنجم توسعه به مقوله فرش پرداخته شده است.از طرفي در روزهاي اخير طرحي در خصوص الحاق فرش به وزارت جهاد كشاورزي در مجلس شوراي اسلامي مورد بحث و بررسي قرار دارد.

اين حمايت ها و ساير نمونه هاي مشابه همگي نشان دهنده دقت نظر مسئولان به اين كالاي قديمي و كهن ايراني است كه ضمن در اختيار داشتن سهم عالي در صادرات غيرنفتي ،به عنوان آثار هنري از اقبال جهاني برخوردار است و همچنان در رتبه نخست كشورهاي صادركننده اين كالاجاي گرفته است.لذا با توجه به اهميت جايگاه فرش در ارزآوري و به دليل تحليلي كوتاه بر اوضاع فرش دستباف و ماشيني در كشور،گفتگوي كوتاهي با رئيس انجمن علمي فرش ايران انجام داده ايم كه در ادامه از نظرتان مي گذرد؛

رئيس انجمن علمي فرش ايران با يادآوري گذشته درخشان فرش دستباف كشور ،گفت: بايد با تحليل دقيق تر و روشنگري بيشتري به مقوله فرش دستباف پرداخته شود.

سيد جلال الدين بصام با اشاره به ارزش بالاي ارزآوري فرش دستباف ،افزود:تا سال 1381 ،بيشترين سهم صادرات غير نفتي متعلق به فرش دستباف بوده كه اين روند از سال 1382 تا كنون نزول پيدا كرده است تا جايي كه رتبه سال گذشته اين كالادر بين ساير محصولات صادراتي غيرنفتي به 10 رسيده است.

بصام اين نزول رتبه در صادرات را في نفسه بد ندانست و تصريح كرد: مشاهده رونق در صادرات ساير محصولات پديده اي است كه توسعه و پيشرفت همه جانبه را در كشور نشان مي دهد و اين خوب است.اما مسئله اي كه حساسيت كارشناسان اين حوزه را بر مي انگيزد همانا سهم بازار فرش كشور از بازار هاي جهاني است كه با ادامه اين روند مخاطره برانگيز است.

به گفته وي ،آن زمان كه رتبه نخست صادرات غيرنفتي به فرش اختصاص يافته بود،ميزان كل صادرات غيرنفتي كشور حدود 4 ميليارد دلار محاسبه شده است كه اين رقم براي سال گذشته به بيش از 30 ميليارد دلار ارتقا يافته است.همچنين از سال 1373 كه ميزان صادرات فرش دستباف متناسب با حداكثر توان داخلي بوده به پايين ترين ميزان خود، حدود 398 ميليون دلار، در سال 1386 رسيده است.

وي با بيان اينكه سال 2007 ميلادي از كمترين ميزان صادرات اين محصول فاخر و با قدمت كهن برخوردار
بوده ايم، افزود : روند صعودي و رشد مجدد توليد و صادرات فرش دستبافت پس از اين سال روند صعودي پيدا كرده تا جايي كه هم اكنون حدود 600 ميليون دلار ارزش صادرات اين محصول است.

اين كارشناس مسئول با اشاره به اينكه در زمينه صادرات فرش دستباف ،همچنان رتبه نخست جهان را در اختيار داريم،اظهار كرد:اين روند با صعود از سال 87 تا 89 مواجه بود و با روند نزولي كشورهاي رقيب ايران نظير هند و پاكستان از ثبات بالاتري برخوردار شد.

بصام با تاكيد بر اينكه نبايد از روند صعودي به وجود آمده زياد خشنود باشيم ، افزود : صنعت فرش كشور (بخصوص فرش دستباف) با مشكلات جدي اما قابل برنامه ريزي روبه رو است.

وي با بيان اينكه بازار فرش آمريكا،بزرگترين خريدار فرش دستباف كشور محسوب مي شده است، اضافه كرد : تحريم اخير فرش ايران از سوي اين كشور سبب شده است تا امكان از دست دادن بخش عمده اي از سهم صادرات
غير نفتي ،اين صنعت مهم كشور به وجود آيد.

به گفته وي ، اقدامات ارزشمندي براي مقابله با اين مسئله صورت گرفته است كه از مهمترين آن
مي توان به جايگزيني و توسعه حضور فرش در بازارهاي جديد بين المللي و منطقه اي اشاره كرد.به گونه اي كه اين اقدام سبب شده است تا ميزان صادرات فرش دستباف حتي پس از تحريم نيز با افزايش صادرات به سوي بازارهاي جهاني (در مقابل ساير كشورها) مواجه شده باشد.رئيس انجمن علمي فرش ايران از تحريم مالي به عنوان دومين مشكل اساسي در صنعت فرش دستباف كشور ياد كرد و تصريح كرد : به اين دليل كه به واسطه تحريم هاي موجود نمي توان بهاي فرش هاي فروخته شده(همچون ساير محصولات صادراتي) را از طريق بانكهاي داخل كشور دريافت كرد كه اين مسئله سرعت و امنيت مالي و فكري را از چرخه توليد و توليدكنندگان با ركود نسبي مواجه مي كند.

بصام با اشاره به رقم يك ميليارد و 100 ميليون دلار ارزش صادرات پسته و حدود 600 ميليون دلار ارزش صادرات فرش دستباف به عنوان عمده ترين صادرات غيرنفتي كشور،افزود:حجم زياد و ارزش بالاي ريالي اين كالاها و وجود تحريم فوق الذكر ، اوضاع نابسامان و لزوم چاره انديشي به موقع در اين خصوص را بيش از گذشته روشن مي كند.

وي از مسئله ارز به عنوان مهمترين مشكل اين حوزه ياد و اظهار كرد : قيمت ارز در كشور در طول 10 سال گذشته تا كنون متناسب با تورم داخلي بالانرفته است.

وي با تاكيد بر اينكه مشكل ارز فرصت رقابت را از صنعت فرش دستباف كشور خواهد گرفت،افزود: سال 1380 قيمت دلار حدود 800 تومان بوده است كه اين رقم هم اكنون حدود 1300 تومان است.بنابراين با مشاهده رشد حدود 70 درصدي افزايش نرخ دلار به عنوان يكي از رايج ترين ارزهاي موجود، در برابر رشد حدود 400 درصدي تورم نشان دهنده عدم تناسب و بالطبع كاهش كارايي لازم براي توليدات كيفي و كمي بهتر و همچنين حضور پررنگ تر در بازارهاي منطقه،
بين المللي و جهاني است.

اين كارشناس در ادامه نگاهي به وضعيت فرش ماشيني نيز داشت و بيان كرد : تفاوت در ارائه فرش ماشيني و دستباف از دو جنبه قابل بررسي است. نخست آنكه مي توان اين تفاوت واضح و طبيعي را به فال نيك گرفت چرا كه دليل گرانقيمت بودن فرش دستباف در قياس با نوع ماشيني آن همانا نبود مشابه ديگر براي آن است(كه با ذوق و هنر دستان هنرمند قاليبافان ايراني بافته مي شود).

اما عيبي كه مي توان بر آن وارد دانست همانا نبود امكان فروش و عرضه از طريق فروشگاه هاي زنجيره اي داراي چندين شعبه در سراسر جهان است كه به يقين فرصت ورود و البته فرصت تبليغ،استقبال و فروش در كمترين زمان ممكن را سلب مي كند.

بصام با اشاره به وضعيت صادرات فرش از كشور بلژيك گفت : اين كشور از سال 2001 تا 2010 ميلادي حدود 3 ميليارد دلار صادرات فرش ماشيني داشته است.اين رقم براي چين از 400 ميليون دلار به حدود 2 ميليارد دلار ارتقا پيدا كرده است.اين در حالي است كه كشور ما با صادراتي حدود 150 ميليون دلار در اين بخش با خلابزرگي مواجه است كه رتبه ايران را تا دوازدهم تنزل داده است.

وي با بيان اينكه بازاريابي مناسبي نيز در مورد فرش ماشيني در كشور وجود ندارد،افزود:دستگاه هاي عمدتا از رده خارج در كارخانجات فرشبافي از دلايل تشديد كننده اين حضور كمرنگ در بازار هاي جهاني براي فرش ماشيني كشور به حساب مي آيد.

به گفته وي صادرات فرش ماشيني با وجود همه اين مشكلات از كمتر از 20 ميليون دلار سابق به حدود 150 ميليون دلار كنوني رسيده است .هر چند اين مسئله اميدوار كننده است اما قياس با ساير كشورهاي توسعه يافته در اين حوزه و توجه واقع بينانه به وضعيت كارخانجات توليدي و توليدكنندگان اين محصول،مي تواند تامل دست اندركاران را بيش از گذشته بر انگيزد.

رئيس انجمن علمي فرش ايران در ادامه با بيان اينكه پيش از هدفمندي يارانه ها از شمار بافنده هاي فرش دستباف كم شده است ، اظهار كرد : به دليل پرداخت يارانه ها به قاليبافان (و البته درآمد پايين حاصل از بافندگي و مقايسه زحمت و كسب درآمد با يارانه دريافتي) و دلايل مشابه ديگر سبب شده است تا قيمت فرش تا حدود 30 الي 40 درصد افزايش پيدا كند كه افزايش اين رقم براي فروش در امارات تا 85 درصد نيز گزارش شده است كه بي شك از استقبال خريد مي كاهد و به صادرات لطمه وارد مي كند.

بصام با ذكر اينكه فرش دستباف وابستگي كمتري نسبت به فرش ماشيني به انرژي و واردات و البته نوسانات ارزي دارد افزود : افزايش هزينه تمام شده در مقايسه با سال گذشته حدود 20 درصد و در ساير موارد حدود 40 درصد است كه حداقل 25 درصد قيمت تمام شده را بالامي برد.

به گفته وي فرش دستباف به عنوان اشتغالزا معرفي نمي شود چراكه بر اساس تحقيقات انجام شده تنها 15 درصد قاليبافان از درآمد مستقيم براي امرار معاش استفاده مي كنند و 85 درصد بقيه تنها به عنوان شغل مكمل از درآمد آن بهره مي برند.

وي با بيان اينكه ميزان توليد از 8 ميليون متر مربع به 3 ميليون متر مربع كاهش پيدا كرده است ،تصريح كرد:اين كاهش اقبال عمومي با كاهش اشتغال همراه بوده است كه اگر در دراز مدت به آن توجه كافي نشود به تبعات منفي اجتماعي و اقتصادي منجر خواهد شد.

وي با تاكيد بر اينكه فرش كالايي است كه به همه بخش هاي كشاورزي،فرهنگي،اقتصادي و گمرك وابسته است،افزوذ:مقوله فرش به چند وزارتخانه مرتبط مي شود كه با وابستگي كنوني به وزارت صنعت،معدن و تجارت از اختيار و استقلال لازم براي اقدامات بهينه برخوردار نيست.

رئيس انجمن علمي فرش ايران همچنين با تاكيد بر اينكه امور مربوط به فرش بايد يك سازمان مستقل قدرتمند زير نظر مستقيم نهاد رياست جمهوري باشد تا بتواند با اشتغالزايي و صادرات و نمونه هاي مشابه ديگر از نهايت قابليت هاي موجود با اصلاح ساختار استفاده كند تا بتواند حدود يك ميليون و پانصد هزار شغل كه با هزينه كمتر از يك ميليون تومان قابل ايجاد شدن است جايگزين حدود 600 هزار نفر كنوني كند تا از مشكلات اقتصادي و فرهنگي و اجتماعي كاسته شود.