نخ پلی‌استر، در دو مرحله تولید می‌شود. در مرحله اول نخی نیمه‌آرایش یافته با نام POY تولید می‌شود. این نخ قابل استفاده و بافت نیست و در صورتیکه عملیات تکمیلی روی آن انجام نشود پس از مدتی تخریب خواهد شد. عملیاتی تکمیلی که روی نخ POY انجام می‌شود و نخی قابل بافت تولید می‌کند، تکسچرایزینگ نام دارد.
تکسچرایزینگ با روش‌های گوناگونی قابل انجام است از جمله :
• جعبه تراکمی
• جت هوای داغ
• لبه
• بافت و شکافت
• تکسچرایزینگ تاب حقیقی
• تکسچرایزینگ تاب مجازی
متداول‌ترین نوع تکسچرایزینگ، روش تاب مجازی است. محصول تکسچرایزینگ به روش تاب مجازی را DTY می‌نامند که مخفف عبارت Draw Textured Yarn است. نخ DTY در بازار تحت عناوین نخ ترویرا یا نخ استرچ نیز شناخته می‌شود.
تصور کنید، نخی را در دو نقطه ثابت نگه داشته و بخش میانی را در امتداد محورش تاب دهیم. در این صورت از نقطه وسط که عمل تاب‌دادن انجام می‌شود، نخ در دو جهت متفاوت تاب خواهد خورد، و در صورتی که همین نخ در حال حرکت باشد، تاب بعد از واحد تاب‌دهنده، تاب قبل از واحد تاب‌دهنده را خنثی می‌کند و تاب نخ خروجی صفر خواهد بود. در تکسچرایزینگ تاب مجاری، با گرم و سرد کردن نخ، تغییر فرمی که در نخ ایجاد شده تثبیت می‌شود و نخ صاف POY به نخی مجعد و دارای خاصیت فنریت DTY تبدیل می‌شود. عملیات تکسچرایزینگ درواقع برای تبدیل نخ مصنوعی و پلاستیک‌شکل POY به نخی مجعد و شبیه به الیاف طبیعی انجام می‌شود. داشتن این ویژگی‌ها، خصوصاً برای تولید منسوجاتی که با پوست انسان سروکار دارند اهمیت دارد.
تنظیمات مهم دستگاه تولید نخ تکسچره (نخ استرچ)
تنظیمات مختلف دستگاه DTY می‌تواند خصوصیات محصول نهایی را تحت تاثیر قرار داده و بسته به مصارف نهایی تغییر دهد. در اینجا نمی‌خواهیم وارد جزئیات پروسه تولید DTY شویم ولی اجمالا مهمترین بخش‌های ماشین استرچ که روی خصوصیات نخ حاصله تاثیر می‌گذارند عبارتند از:
• سیستم تغذیه (این بخش از دستگاه امکان تولید نخ‌های دولا یا دو جزئی که نیازمند نسبت‌های کشش متفاوتی هستند امکان‌پذیر می‌سازد. برخی از ماشین‌ها امکان تولید با استفاده از دو رشته نخ تغذیه را دارند)
• هیتر اول و هیتر دوم (دمای هیتر اول و خصوصاً هیتر دوم تاثیر بسزایی در خصوصیات ضرایب تجعهد نخ تولیدی خواهد داشت)
• واحد تاب‌دهنده (سرعت واحد تاب‌دهنده به سرعت خطی نخی یکی از متغیرهای مهم تولید نخ استرچ است. این ضریب، بسته به خواص POY مصرفی و خصوصیات مورد انتظار نخ تولیدی تنظیم می‌شود)
• جت اینترمینگل (این بخش از دستگاه گره‌های متراکم کوچکی در طول نخ ایجاد می‌کند و باعث می‌شود برای مصارفی که تنش و اصطکاک زیادی در هنگام بافت به نخ وارد می‌شود، رشته‌های فیلامنت از هم باز نشوند. بسته به نوع جتی که استفاده می‌شود، تعداد و قوت گره‌های ایجاد شده در واحد طول نخ تغییر خواهد کرد).
• پیچش برداشت (سرعت و زاویه پیچش نیز از عوامل مهمی است که در این قسمت تنظیم می‌شود و بسته به مصارف نهایی نخ، متفاوت است. این متغیرهای می‌توانند شلی و سفتی بسته‌های نخ تولیدی را تنظیم کنند. به‌عنوان مثال زاویه نخ‌هایی که قرار است در بوبین‌پیچی استفاده شوند، یا در دستگاه گردبافی بافته شوند، و یا برای رنگرزی روی دوک مشبک پیچیده شوند، با یکدیگر تفاوت خواهد داشت)
انواع نخ DTY (نخ استرچ)
• نمره نخ: یکی از ویژگی‌هایی مهم نخ استرچ، نمره نخ (شاخص ضخامت نخ) است که در فناوری تکسچرایزینگ از واحد نمره‌گذاری دنیر (Denier) استفاده می‌شود. هر قدر این عدد کمتر باشد یعنی نخ حاصله ظریف‌تر و نازک‌تر است. دنیرهای رایج در تولید نخ استرچ بین ۷۵ تا ۱۰۰۰ دنیر می‌باشد.
• نوع رنگ. نخ‌های تکسچره را می‌تواند به‌صورت خودرنگ (یعنی با استفاده از مستربچ و در همان پروسه تولید POY، پیگمنت مذاب نیز به جریان پلیمر اضافه شده و نخ به‌صورت رنگی تولید می‌شود) و یا رنگرزی (پس از تولید نخ استرچ، با استفاده از جت رنگرزی، نخ را با استفاده از رنگدانه، رنگرزی می‌کنند). قیمت‌تمام‌شده و ثبات رنگی نخ‌های خودرنگ بیشتر است اما زیردست نرم، عمق و جلای شید رنگی و تنوع قابل‌تولید در روش رنگرزی بیشتر است. اینکه چه نوع نخ رنگی در بافت استفاده شود به مصارف نهایی بستگی خواهد داشت.
• اینتر مینگل: داشتن یا نداشتن اینترمینگل (گره) در طول نخ، خواص آن تحت تاثیر قرار می‌دهد. معمولا برای نواربافی یا گردبافی از نخ‌های استرچ ساده یا مینگل ضعیف استفاده می‌شود اما برای مصارفی مثل چله‌پیچی ماشین‌های بافندگی، نخ با مینگل قوی مصرف می‌شود. یکی از فوت‌های کوزه‌گری در انتخاب نخ مناسب بافت، تنظیم و انتخاب قوت مینگل نخ است که برخی بافندگان ممکن است آن را نادیده بگیرند.
• خواض فیزیکی نخ : یک نخ با نمره یکسان، نوع رنگ مشابه و قوت مینگل یکسان، ممکن است خصوصیات فیزیکی متفاوتی از قبیل استحکام، ضریب تجعد، ضریب برگشت‌پذیری، ازدیاد طول، درصد جمع‌شدگی پس از تکمیل و … داشته باشد. و برای هر نوع مصرف، بسته به شرایط ماشین‌های بافت و مشخصات پارچه، این متغیرها باید به‌صورتی بهینه تنظیم شوند. به‌عنوان مثال ممکن است در یک مصرف، ضریب تجعد بیش از سایر شاخص‌ها اهمیت داشته باشد و در مصرفی دیگر درصد جمع‌شدگی پس از تکمیل.
• تعداد فیلامنت سطح مقطع نخ : نخ‌های استرچ می‌تواند با سطح مقطع معمولی (دایره) و یا سطح مقطع ترایلوبال و یا به‌صورت هالو (توخالی) تولید شود. هر یک از این سطح مقطع‌ها، خواص متفاوتی به نخ خواهد داد. نخ های عایق معمولا با سطح مقطع هالو و نخ‌های سوپربرایت با سطح مقطع ترایلوبال تولید می‌شوند. تعداد فیلامنت نخ نیز از جمله عوامل اثرگذار بر زیردست و خواص فیزکی پارچه‌های تولیدی است. دنیر متداول هر رشته فیلامنت تقریباً برابر با ۳ است (یعنی فرضاً یک نخ ۱۵۰ دنیر به‌صورت متعارف ۴۸ رشته فیلامنت و یک نخ ۳۰۰ دنیری، ۹۶ فیلامنت خواهد داشت).
موارد مصرف نخ DTY (نخ استرچ)
کاربرد نخ DTY استرچ بسیار متنوع است به حدی که ممکن است برخی فعالان صنعت نساجی را نیز در برخی موارد متعجب کند. نمره نخ (شاخص ضخامت نخ) رایج نخ تکسچره بین ۷۵ الی ۱۰۰۰ دنیر متغیر است. در اینجا به برخی از مصارف نخ DTY به صورتی اجمالی اشاره می‌کنیم. شایان ذکر است که طیف نمراتی که اشاره شده طیف رایج است و در هر بخش ممکن است :
• جوراب بافی (معمولا نخ‌های ساده ۷۵ یا ۱۰۰ دنیر)
• پوشاک گردبافی ( معمولا نخ ساده یا مینگل ضعیف ۱۰۰، ۱۵۰)
• پارچه‌های تاری پودی برای مصرف تار ( بسته به وزن پارچه، در تار از نخ‌های ۱۰۰ دنیر تا ۴۵۰ دنیر مینگل قوی استفاده می‌شود) (ملحفه، پرده، روفرشی، ترمه، و … )
• پارچه‌های تاری پودی برای مصرف پود (بسته به وزن پارچه، در پود از نخ های ۱۵۰ تا ۹۰۰ دنیر با مینگل ضعیف استفاده می‌شود)
• فرش‌بافی (نخ‌های چندلاتابی شده)
• پتوبافی (برای پتوی راشل و مینک از نخ های ۱۵۰ تا ۴۵۰ دنیر مینگل ضعیف و قوی)
• مخمل بافی ( نخ‌های ۳۰۰ تا ۶۰۰ دنیر مینگل قوی)
• نواربافی (معمولا نخ های ۱۰۰ و ۱۵۰ دنیر مینگل ضعیف)
• پارچه‌های گردباف صنعتی ( نخ های ۲۵۰ تا ۶۰۰ دنیر مینگل ضعیف و قوی)
در پایان ذکر این نکته ضروری است که نخ‌های تکسچره قابلیت طراحی بالایی دارند و بسته به نوع مصرف می‌توان تنظیمات بهینه خصوصیات نخ را تعیین کرد. این درحالیست که نخ‌های استاندارد موجود در بازار در برخی موارد پاسخگوی این نیازها نیستند چراکه به صورتی انبوده تولید شده و معمولا ویژگی‌هایی میانگین برای آنها درنظر گرفته شده. بنابراین برای دستیابی به حداکثر بهره‌وری و تناسب نخ مصرفی با بافت مورد نظر، ارتباط هرچه بیشتر بافندگان و شرکت‌های تولیدی نخ به منظور سفارشی‌سازی محصولات ضروری است.
