این زیبای پرنقش‌ و‌ نگار زیرپای ایرانی

فرش را می‌توان از مشخصه‌های بارز یک خانه ایرانی دانست؛ حتی حالا که مبل نشیمنگاه اصلی بسیاری از صاحبان این خانه‌هاست، فرش با زینت‌بخشی کف خانه آن را دلپذیرتر کرده است، شاید این علاقه ذاتی ایرانی‌ها به فرش است که موجب گسترش صنعت فرش ماشینی در کشور شد تا آنها که وسع خرید فرش‌های دستباف را ندارند، فرش ماشینی را جایگزین آن کنند چرا که خانه ایرانی، بدون فرش تعریفی ندارد.

بازار زیبای فرش دستباف

اگر بدانید این هزار نقشِ هزار تو چه راهی پیموده تا به دست من وشما برسد، شاید هرگز دلتان نیاید پا بر این هزار رنگ خوش نقش بگذارید. اما به هر حال این زیبای پر نقش و نگار که ما آن را «فرش» می نامیم در واقع فرش نیست، بلکه نام اصلی آن «قالی» است. در واقع به هر نوع زیر اندازی که با تار و پود بافته می شود فرش می گویند، اما هرچه این بافته ها پیشرفته تر شود گران تر بوده و به قالی نزدیک تر می شود. درواقع آنچه که امروز همه ما به عنوان فرش در خانه استفاده می کنیم و مصطلح است، قالی و قالیچه است. بافته ای از تار (چله)، پود و خامه. که بیشتر مواقع چله کار (بخصوص اگر دار عمودی باشد) از نخ های پنبه ای و بسیار محکم است. در برخی موارد هم که کار خاص و گرانبهاست از کرک، پشم یا ابریشم، اما همچنان سفید است و در قالی ها به طور معمول هیچ وقت نخ چله رنگی نیست. به هر حال در این ماه های پایانی سال اگر فکر تعویض فرش خانه خود را دارید، می توانید برای خرید فرش دستباف سری به بازار فرش تهران، بازار عباسی و شرکت سهامی فرش ایران بزنید. رنگ های زیبای این نوع فرش که گره به گره آن با دست های بافنده ایرانی زده شده است حتما چشم های شما را نوازش خواهد داد. این روزها به دلیل متنوع شدن خواسته های خریداران در بازار، رنگ ها و طرح های فرش دستباف ایرانی نیز متنوع تر از قبل شده است. لذا این روزها راحت تر از گذشته می توانید فرش های دستباف را با دکوراسیون و رنگ مبل خانه هماهنگ کنید.

کاهش شتاب قیمت ها

یکی از کارشناسان حوزه فرش دستباف می گوید: قیمت فرش در سه سال اخیر مدام رو به افزایش بوده است. یعنی همسان با دیگر کالاها، متاثر از فضای بازار و نرخ ارز، قیمت فرش نیز بالا رفته است. البته برخی عوامل دیگر هم بر افزایش قیمت فرش موثر بوده است. مانند کاسته شدن از تعداد قالیبافان و نیز هدفمندی یارانه ها که موجب شد تا بخشی از فرشبافان از گردونه تولید خارج شوند. اما در ماه های اخیر از شتاب بالارفتن قیمت فرش کاسته شده است.

حمید کارگر ادامه می دهد: هر بازاری فرشی را می پسندد و بسته به نوع کاربرد متفاوت است. مثلا در فرش های ابریشمی، شهرهای تبریز و قم و خوی و بعد اصفهان شهرت بیشتری دارند. در تابلوفرش، سردرود تبریز و بعد خراسان مشهورتر است. در فرش هایی که برای کف استفاده می شود و پرزهای بلندتری دارند تا در برابر پاخوردگی مقاوم باشد، فرش های مشهد معروف تر است. فرش های نایین، کاشان، بیرجند، کاشمر، هریس، سنه، بیجار، کرمان و… هر یک ویژگی ها و علاقه مندان خاص خود را دارد.

گرانی و غربت فرش های دستباف

یکی از فروشنده های فرش دستباف نیز به ما می گوید: این روزها نزدیک شدن به نوروز، بازار بسیاری از کالاها را داغ کرده که فرش دستباف نیز از آن مستثنا نیست اما هنوز بسیاری از مردم خرید فرش های ماشینی را به دلیل قیمت پایین تر ترجیح می دهند در حالی که از خواص فرش دستباف و فواید آن نسبت به فرش ماشینی بی اطلاع هستند.

وی ادامه می دهد: قیمت فرش ها متاثر از موارد مختلفی مثل جنس الیاف و رج شمار است و نمی توان عدد مشخصی در خصوص قیمت آنها ارائه داد، اما به طور متوسط فرش های پشمی از هر مترمربع ۳۰۰ هزار تومان به بالا و فرش های ابریشمی از هر مترمربع یک میلیون تومان به بالاست.

به گفته وی، خریداران برای خرید فرش دستباف باید به طرح و نقش قالی در پشت فرش، رنگ بندی و ثبات آن، سلامت بافت، نظم گره ها، تناسب اندازه ها و همسان بودن اضلاع فرش توجه کنند. به گفته این فروشنده، خواص الیاف پشمی متعدد و جالب است. مثل خاصیت جعد و برگشت پذیری که باعث می شود بر خلاف فرش های ماشینی و الیاف مصنوعی که خیلی زود در اثر پاخوردن له و کوبیده می شود، دچار کوفتگی نشود، یا این که فلس هایی دارد که در اثر پا خوردن آن فلس ها روی لیف پشمی می افتد و فلس زیری جایش را می گیرد و همواره دارای جلاست. به همین علت می گویند که فرش دستباف هرچه پا بخورد رو می آید. بنابراین فرش های پشمی برای زیرانداز و پا خوردن مناسبت است. فرش های بافت یزد از جمله فرش هایی است که برای زیرانداز، بسیار مناسب عنوان می شود.

جشنواره ای برای خرید فرش دستباف

امسال هم با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال برای تبلیغ فروش داخلی فرش دستباف و معرفی مزایای خرید این نوع فرش و در حقیقت رونق بازار داخلی آن چهارمین جشنواره فروش فرش دستباف ایران از بیست ودوم بهمن تا بیست ودوم اسفند در ۲۶ استان کشور از جمله تهران برگزار می شود.

شما می توانید از هر یک از فروشگاه های فرش که با بنرها، پوسترها و فاکتورهای متحدالشکل عضو این جشنواره است، فرش دلخواه خود را با تسهیلات ویژه مانند اقساط، تخفیف و نظارت اتحادیه های مرتبط بخرید. معمولا تخفیف ارائه شده در این جشنواره بنا به تصمیم هر استان بین ۷ تا ۱۰ درصد است.

برادران ناتنی

اما از همه این حرف ها که بگذریم این روزها بنا به هزار و یک دلیل و از همه مهم تر گرانی فرش دستباف، این بافته های ارزشمند به نسبت گذشته کمتر در خانه های ایرانی یافت می شود ،گرچه هنوز در خارج کشور از اقبال خوبی برخوردار است. اما در این بازار برادران ناتنی این دست بافته ها که به فرش ماشینی معروف هستند نیز برای خودشان رونقی دست و پا کرده اند. البته این اواخر فرش های ماشینی و دستباف خارجی هم به آن اضافه شده است. برخی از فرش ها هم علاوه بر خارجی بودن برند هم هست مثل فرش های «مرینوس». اما برای دنیای امروز و آپارتمان های قوطی کبریتی بیشتر باید به فکر همان قالی های ماشینی بود. قالی های ماشینی ابتدای تولدشان درست شبیه قالی های دستباف بودند. طرح ها و نقش های همان را داشتند و رنگ عمومی آنها همان لاکی (قرمز تند) و سرمه ای بود. اما با پیشرفته تر شدن این فن و همه گیرتر شدن آن، سلیقه ها هم فرق کرد و رنگ ها و طرح های پیشرفته تری هم آمد و قالی های خارجی ماشینی هم به جمع آنها پیوست. این اواخر هم طرح های جدید و فانتزی مثل طرح کودک یا پادری های مخصوص هم به آنها اضافه شده است. البته قالی های گرد، چند ضلعی، بیضی و… هم این اواخر به جمع قالی های سنتی اضافه شده و بیشتر هم برای جاهایی به کار می رود که فضای کوچک و تنگی دارد چون این نوع کارها فضا را بازتر و روشن تر نشان می دهد، ضمن این که با اکثر دکورها هم هماهنگی دارد.

از انبار تا بازار

اگر به دنبال طرح های خیلی خاص و فانتزی برای این نوع قالی ها هستید، حتما سری به خیابان سهروردی شمالی بزنید. اگر تعداد بیشتری را بخواهید ببینید، می توانید به خیابان انقلاب قبل از پل تا بعد از خیابان دانشگاه را ببینید. اینجا هم فروشگاه های زیادی وجود دارد و هم برندهای خارجی را می توانید پیدا کنید. دست آخر هم اگر چیزی دستگیر و به درد بخور نتوانستید پیدا کنید، توصیه می کنیم به انبار فرش یا فرش فروشی های خیابان مولوی تا میدان قیام مراجعه کنید.

آنچه باید در مورد خرید فرش دستباف بدانید

از آنجا که باید مبلغ زیادی برای خرید یک فرش دستباف هزینه کنید، بد نیست نکاتی را در خصوص این نوع فرش بدانید تا خرید بهتری داشته باشید.

رج شمار یا همان تعداد گره ها در یک واحد طولی مشخص به معنای میزان تراکم بافت و ظرافت فرش محسوب می شود. رج شمار به معنای تعداد گره در هر ۵ / ۶ سانتی متر (در مناطق فارسی باف) یا  تعداد گره در هر ۷ سانتی متر (در مناطق ترکی باف) است و نشان دهنده میزان تراکم بافت است. هر چه رج شمار فرشی بالاتر باشد یعنی در آن سانتی متر مشخص تعداد گره بیشتری را در خود جای داده و ریزباف تر و ظریف تر است.

در فرش دستباف پشم، کرک یا ابریشم یا ترکیبی از این ها که به گل ابریشم یا گرده ابریشم معروف است را جنس الیاف گویند. جنس چله، معمولا پنبه است، اما در فرش های ابریشمی می تواند ابریشم هم باشد.

اندازه یعنی سایز فرش و ابعاد آن و کیفیت بافت یعنی بی عیب و نقص بودن آن، نظم در گره ها و… فرش دستباف در هر اندازه ای تولید می شود. از اندازه های استاندارد مثل ۲در ۳، ۳ در ۳، ۳ در ۴، قالیچه، پرده ای، کناره گرفته تا اندازه های متنوعی مثل پادری، دایره ای، چندضلعی، پشتی، یا مثل بزرگ ترین فرش های دنیا در ۴۵۰۰ مترمربع و ۶۰۰۰ مترمربع یا به شکل های حجمی مانند کوزه، کره زمین و… .

فرش دستباف به علت تنوعی که دارد و این که در مناطق مختلف کشور با شیوه های متفاوت تولید می شود، از تنوع قیمتی هم برخوردار است. نمی توان در حکمی کلی گفت که چه فرشی ارزان ترین است. اما معمولا فرش های درشت باف روستایی مانند گبه نسبت به فرش های ریزباف شهری ارزان تر است.

هر منطقه ای و هر بازاری سلیقه خاص خود را دارد و نمی توان حکم کلی در این خصوص داد. اما معمولا در بازار داخل نقشه های افشان، لچک،ترنج، ماهی درهم، وخشتی بیشتر متداول است.

برخی بافنده ها از تعداد گره کمتری برای بافت فرش استفاده کرده و به اصطلاح از گره جفتی استفاده می کنند که کار بافت را برایشان آسان تر می کند، اما در صورت تشخیص، این امراز ارزش فرش می کاهد. بنابراین درهنگام خرید خوب به پشت فرش و گره های آن دقت کنید.

بافت فرش دستباف با هر دو تکنیک فارسی باف و ترکی باف خوب است، اما در بافت ترکی از آنجا که گره ها با قلاب زده می شود فرش های ظریف را بهتر می توان بافت.

اصطلاح شانه مربوط به فرش های ماشینی است و در فرش دستباف کاربرد ندارد.

نگهداری فرش دستباف

اگر فرش دستباف تمیز نگه داشته شود هیچ مشکلی برای سلامت فرد ایجاد نمی کند، اما فرش ماشینی دارای پرزهای پلاستیکی است که در پی عبور و مرور حالت کهربایی به خود گرفته و در هوا معلق می شود و در مواردی باعث بروز حساسیت های تنفسی می شود.

برای افزایش طول عمر فرش دستباف، اجازه ندهید نور مستقیم خورشید روی فرش بتابد، فرش را در نزدیکی منابع حرارتی و آتش زا قرار ندهید. برای جابه جا کردن فرش آن را رول کنید و هرگز اقدام به تا کردن فرش نکنید چون سبب شکسته شدن آن می شود.

فرش را در مکان های مرطوب قرار ندهید، زیرا رطوبت باعث پوسیدگی فرش می شود. وسایل سنگین نظیر مبلمان و کمد را روی فرش قرار ندهید زیرا سبب فشردگی الیاف در یک نقطه و آسیب فرش می شود.

هفته ای یک بار فرش را با جاروبرقی تمیز کنید، اگر روی فرش لکه ای افتاد فورا آن را تمیز کنید.

هر چند وقت یک بار فرش را سر و ته کنید تا در معرض سایش قرار نگیرد. فرش را در زیر درها به گونه ای پهن کنید که در تماس مداوم با آن نباشد.

شستن فرش را به شرکت های معتبر قالیشویی بسپارید و از شستن آن در خانه حذر کنید.

فرش ماشینی خود را نگهداری کنید

مزیت بسیار خوب فرش های ماشینی این است که می توان آنها را براحتی با لوازم منزل هماهنگ کرد. این هماهنگی هم بیشتر از بابت رنگ و شکل است، اما این قالی ها هم بد و خوب دارد. برای مثال قالی خوب ماشینی را هم می توان مثل قالی دستباف از نقش پشت قالی و مقایسه آن با نقش روی قالی تشخیص داد. یعنی هرچه نقش روی فرش با پشت فرش واضح تر باشد نشان می دهد بافت قالی منسجم و یکدست است.

قالی خوب پرداختی یکدست و نرم دارد. برای تشخیص این امر هم باید کار را روی سطح افقی پهن کنید و آن را پهلو نگاه کنید. هرچه بافت یکدست تر باشد، شما براحتی می توانید هم سطح بیشتری را ببینید و هم نقوش قالی را تقریبا تشخیص دهید.

قالی های ماشینی بیشتر ازجنس آکریلیک یا نهایت پشم بافته می شوند، بنابراین قالیشویی برای این قالی ها مناسب نیست. بهترین راه این است که این قالی ها را با شامپوی فرش بشویید.

برای گرفتن کرک اضافه قالی های ماشینی و این که مطمئن شوید رنگ پس می دهد یا نه، بهترین کار این است که پس از پهن کردن قالی، یک پارچه کاملا سفید و نخی را با آب ولرم مرطوب کرده روی سطح فرش بکشید. این کار هم پرزهای اضافی فرش را جمع می کند و هم نشان می دهد کدام یک از نخ های قالی احتمالا رنگ پس می دهد.

مریم موسی پور / شیرین سعیدی