بازدیدهای بی هدف

نویسنده: نغمه دانش آشتیانی

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در حالی به بیست و پنجمین دوره برپایی خود رسید که با گذشت سال های اولیه آن، به مرور بسیاری از کارکردهای آن نیز دچار تغییر شده است. افرادی که گذشته های دور نمایشگاه کتاب تهران را به خاطر دارند، می دانند که بخش ناشران خارجی نمایشگاه در آن سال ها از اهمیت ویژه یی برخوردار بود و بخش مهمی از نیاز قشر دانشگاهی را برطرف می کرد. همچنین به دلیل اینکه ناشران آموزشی (که این روزها غالبا ناشران کتاب های کنکور را شامل می شود) در آن روزها یا وجود نداشتند، یا خیلی کم تعداد بودند در نتیجه طیفی از بازدیدکنندگان این روزهای نمایشگاه کتاب تهران در آن روزها وجود نداشتند. ناشران عمومی، دانشگاهی، کودک و نوجوان و خارجی عمده حاضران در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سال های دور بودند که با گذشت سال ها، بخش ناشران خارجی رونق خود را از دست داده ولی تنوع و تکثر در بخش های دیگر بیشتر شده است. با جابه جایی مکان نمایشگاه کتاب از محل نمایشگاه های بین المللی به مصلای تهران دسترسی مردم به طور عام به نمایشگاه کتاب تسهیل شده و بالارفتن آمار ناشران و کتاب ها نیز مزید بر علت شده است که تعداد بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب تهران بعضا از مرز میلیون ها نفر هم می گذرد به طوری که رییس بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران از استقبال یک میلیون و ۲۲۰ هزار مخاطب در طول سه روز برپایی نمایشگاه خبر داد. مقدمه یی که چیده شد، از این باب بود که تحلیلی اجمالی بر رویکرد مراجعه کنندگان به نمایشگاه داشته باشیم. همان طور که اشاره شد، رونق بخش ناشران آموزشی یکی از دلایل مهم افزایش میزان مخاطبان نمایشگاه کتاب تهران است. همان طور که در فضای آموزشی کشور تب کنکور و ورود به دانشگاه داغ است، بخش ناشران آموزشی را هم می توان پرمخاطب ترین بخش نمایشگاه کتاب دانست که بسیاری از دانش آموزان و کنکوری ها یا خانواده هایشان را برای خرید کتاب های این حوزه با تخفیف ویژه به مصلای تهران می کشاند. اگر این دسته از بازدیدکنندگان را مراجعه کنندگانی هدفمند و با برنامه خرید مشخص بدانیم، باز هم این نقد وارد است که چرا نمایشگاه های تخصصی کتاب های آموزشی نمی تواند این افراد را جذب کند؟ و اما از دیگر بازدیدکنندگان چه تعدادی هدفمند و با فهرستی از نیازهای مطالعاتی به نمایشگاه کتاب می آیند؟ آیا افرادی که نمایشگاه برایشان فرصتی برای گذراندن اوقات فراغت، نشستن در چمن ها و خوردن ساندویچ یا فرصتی برای دیدار با دوستان است، حضورشان در آمار بازدیدکنندگان با اهداف اولیه نمایشگاه کتاب همخوانی دارد؟به اعتقاد نگارنده، این افراد گرچه ناگزیر در آمار بازدیدکنندگان نمایشگاه منظور می شوند ولی قطعا جزو بازدیدکنندگان هدفمند نمایشگاه نیستند و صدالبته شلوغی بیش از اندازه می تواند افرادی را که قصد بازدید و خرید هدفمند دارند، دچار مشکل کند. بسیاری از نمایشگاه های کتاب جهان مطابق با عنوان آنها به شکل «نمایشگاهی» برگزار می شوند و مخاطبان اصلی آنها، ناشران و اهالی فرهنگ و ادب هستند و کمتر مردم عادی خود را مخاطب اصلی آنها می دانند و حتی برخی از نمایشگاه ها با فروش بلیت اجازه حضور بازدیدکنندگان را فراهم می کنند. در مواردی از تجربه های جهانی هم فروشگاه های بزرگ کتاب برپا می شود که خرید و فروش کتاب در آنها اولویت دارد که نمایشگاه کتاب تهران روزبه روز به این الگو نزدیک تر شده و دقیقا به همین دلیل است که برخی از اهالی فرهنگ و ادب و خریداران حرفه یی کتاب حضور در نمایشگاه را از برنامه خود حذف کرده و ترجیح می دهند از تخفیف های آن صرف نظر کرده و در فضایی آرام تر و بدون ازدحام بیش از اندازه افراد، به دور از سالن های بدون تهویه نمایشگاه، غرفه دارانی که بعضا به درستی پاسخگوی مراجعه کنندگان نیستند و… خرید خود را از فروشگاه های کتاب در سطح شهر داشته باشند. از سوی دیگر این پرسش هم مطرح است که آیا افرادی که بازدیدها و خریدهای اتفاقی دارند هم می توانند مخاطبان اصلی یک نمایشگاه فرهنگی باشند؟

آیا می شود خرید از نمایشگاه کتاب را با الگوی خرید از نمایشگاه پوشاک بهاری منطبق کرد و بر این اساس بر طبل های تبلیغاتی کوبید که ویترین فرهنگی کشورمان، نمایشگاه کتابی با میلیون ها نفر بازدیدکننده است؟ به هر حال به نظر می رسد بازدیدهای غیرهدفمند به مرور به آفت نمایشگاه کتاب تبدیل شده و همین امر از سوی دیگر مخاطبانی که با برنامه قبلی و حتی فهرستی از کتاب های مورد نیاز و ناشران این آثار به نمایشگاه کتاب می آیند، به مرور دلزده می شوند. این مشکل از سوی دیگر می تواند غرفه داران را هم با مشکل روبه رو کند که ناگزیر به پاسخگویی به سوال های بی هدفی می شوند که عمدتا هم به خرید کتاب منجر نمی شود. قطعا نمایشگاه کتاب برای همه مردم است و هر کسی با هر انگیزه یی می تواند به آنجا آمده و ساعاتی را سپری کند و چه خوب که ساعات فرد در جوار کتاب حتی از نوع صرفا فیزیکی اش سپری شود ولی هر روندی اگر مورد بررسی و ارزیابی قرار نگیرد، می تواند راه به بیراهه برد و به همین دلیل لازم است به این مساله دقت شود که نباید صرفا به آمار بالای بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب تهران دل بست و باید به مساله بازدیدهای هدفمند دقت بیشتری کرد و همچنین با انجام نظرسنجی به زوایای مختلف این امر واقف شد که بازدیدکنندگان هدفمند و اهالی فرهنگ به چه میزان از شرایط فعلی ابراز رضایت دارند.

روزنامه اعتماد، شماره ۲۳۸۹ به تاریخ ۱۹/۲/۹۱، صفحه ۹ (کتاب)