بررسی برخی از عوامل موثر در حفظ و نگهداری کیفیت فرش و کفپوش ها

تولید فرش ماشینی و موکت از رشد نسبتاً بالایی برخوردار می باشد و توسعه زیادی در زمینه‌های مختلف داشته است. استفاده از روش هایی همچون استفاده از خاب های بلند تر، تراشیدن خاب فرش، استفاده از خاب های بریده شده و حلقه ای، استفاده از نخ های فانتزی و غیره بسیار متداول شده است. فرش های تولید شده با الیاف مصنوعی و تکنولوژی روز به ندرت مستهلک می گردند اما در ظاهر جذابیت خود را به علت کثیف شدن از دست می دهند. همچنین قالی های مورد استفاده، اعم از قالی هایی که برای مفروش کردن منازل به کار می روند یا آنهایی که جنبه تزئینی داشته و به عنوان تابلو بر روی دیوار نصب می شوند پس از مدتی به علت مجاورت دائمی با انواع آلودگی ها می بایست تمیز ‌گردند.
۸۰ درصد از کثیفی های موجود بر روی کفپوش ها ناشی از آلودگی هوا و عبور و مرور بر روی آن ها می باشد. ترکیبات کثیفی ها شامل ۹۵- ۸۵ درصد لکه های خشک و ۱۵- ۵ درصد لکه های چرب می باشند و خود لکه های چرب ۹۵- ۸۵ درصد از سختی عمل شستشو را به علت چسبیدن به الیاف و برطرف نشدن توسط جارو در بر می گیرند. هوای مجاور ما آلوده کننده است و ذرات گرد و غبار آن در لابه‌لای پرز فرش و موکت فرو رفته و در بلند مدت باعث چرک و تیره شدن سطح آن ها می گردند. بنابراین فرش ها نیازمند نگهداری مستمر می باشند. اما فرآیندها و روشهای نگهداری دارای ویژگی های خاصی می باشند که به اجمال، در این مقاله به بررسی این ویژگی ها، روش ها و ماشین آلات شستشو و مراقبت پرداخته شده است.

عوامل آسیب رسان به کفپوش ها  
عوامل آسیب رسان به فرش و موکت و سایر کفپوش ها را می توان به دو گروه کلی عوامل زنده و غیر زنده دسته بندی کرد. عوامل زنده شامل انسان، حشرات، قارچها، جلبکها و خزه ها، گل سنگها و جانوران (موشها) می باشد. انسان با عدم دقت در حمل و نقل، رعایت نکردن اصول بهداشتی و نکات ایمنی، غیراصولی انبار کردن و استفاده نادرست موجب صدمه به کفپوش می گردد. مهمترین حشره ای که به قالی آسیب می رساند، بید می باشد. بیدها و کرمهای حشره در تاریکی و جایی که قالی دارای حجم کمتری از رفت و آمد است و نیز بوسیله جاروبرقی نظافت نمی شود خوب رشد می کنند. برخی از عوامل از جمله قارچ ها موجب آلودگی هوای اتاق نیز می شوند نتایج مطالعات انجام شده بر روی هاگ های قارچی منتشر شده در هوا بر اثر راه رفتن انسان بر روی فرش با خاب حلقه ای، بریده شده و کاشی کف، در شکل (۱) نشان داده شده است.  به طوری که ملاحظه می شود در سطح آلودگی قارچی کم (۱۰۶ کلنی شکل گرفته در متر مربع) تراکم هاگ های منتشر شده در هوا، ناشی از راه رفتن انسان بر روی فرش با خاب بریده شده بیشتر از فرش با خاب حلقه ای و سرامیک می باشد و اختلاف معنا داری بین تراکم هاگ های منتشر شده در هوا در اثر راه رفتن بر روی فرش با خاب حلقه ای و سرامیک وجود ندارد. ولی در سطح آلودگی قارچی بالاتر (۱۰۷ کلنی شکل گرفته در متر مربع) تراکم هاگ های منتشر شده در هوا در اثر راه رفتن بر روی فرش با خاب حلقه ای، میزان بیشتری نسبت به تراکم هاگ های منتشر شده در هوا در اثر راه رفتن بر روی کاشی کف را نشان می دهد.
نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که نوع پوشش کف و سطح هاگ موجود بر روی فرش ناشی از قارچ ها، بر روی میزان گسترش هاگ های قارچی در هوا بر اثر راه رفتن تأثیر می گذارند. در نتیجه چنین استنباط می شود نوع خاب فرش یک فاکتور مهم و تاثیر گذار بر روی سلامت مصرف کننده می باشد و استفاده از فرش های دارای خاب حلقه ای توصیه می شود. فاکتور های دیگری همچون سن فرش و میزان رطوبت محیطی و شرایط نگهداری بر روی میزان آلودگی های قارچی فرش تاثیر گذار می باشند. برای کاهش این آلودگی ها که موجب بیماری های تنفسی می شوند و آلرژی زا نیز هستند، انتخاب روش مناسب نگهداری فرش و موکت ضروری می باشد.

عوامل غیر زنده آسیب رسان به کفپوش ها شامل وضعیت آب و هوا (میزان گرما و رطوبت)، نور و آلودگی های جوی می باشند. رطوبت نسبی موجب تغییرات در ابعاد و شکل لیف، تسریع واکنشهای شیمیایی و حملات بیولوژیکی (ایجاد محیط مناسب برای رشد کپکها، قارچها، بیدها) می گردد. نور خورشید نیز عامل مخرب کفپوش ها به حساب می آید. نور نه تنها موجب تخریب الیاف، بلکه باعث تغییر در رنگ آن ها نیز می گردد. آلاینده های موجود در هوا نیز بسیار مضر می باشند. جریان هوا در محیط خانه موجب نشست این آلاینده ها بر روی موکت و لابه لای خاب فرش می گردد.

عوامل کثیف کننده کفپوش ها
دانستن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی انواع کثیفی ها عامل تعیین کننده برای از بین بردن آن ها می باشد. به طور کلی کثیفی ها به سه دسته تقسیم می شوند. آلودگی های محلول در آب شامل موادی است که به راحتی در آب حل می شوند، مانند شکر، نشاسته، نمک و سایر مواد قابل حل در آب، آلودگی های قابل برداشت توسط آب و مواد شوینده، موادی همچون چربی، روغن حیوانات و گیاهان که هنگام پخت غذا تولید می شوند و آلودگی های غیرقابل برداشت توسط آب و مواد شوینده از جمله  ذرات شن، خاک رس، کوارس (ترکیب معدنی سیلیس)، فلدسپات (سیلیکات المینیوم ترکیب شده با دیگر عناصر)، سنگ آهک (کربنات کلسیم)، سنگ گچ و کربن. کثیفی های غیر محلول همچنین ناشی از الیاف سلولزی البسه ها، محصولات کاغذی، علف و تکه های برگ الیاف پروتئینی ناشی از لباس انسانها و ریزش موی حیوانات می باشند.
متخصصان پوست چنین ارزیابی کرده اند که از یک فرد بالغ به طور متوسط ۳۰۰ تار مو از نقاط مختلف بدن و در حدود ۳۰۰۰۰۰ سلول پوستی مرده به طور روزانه جدا می شود. بیشتر این کثیفی ها بر روی سطح افقی خانه و یا محل کار می نشینند. تمام این مواد به صورت انحلال نا پذیر دسته بندی شده اند به این علت که توسط مواد شیمیایی در حین فرآیند شستشوی معمولی پاک نمی شوند. بنابراین باید به روش دیگری از فرش خارج شوند در غیر این صورت در درون فرش باقی می مانند.
این کثیفی ها در سه سطح مجزای خاب فرش و موکت های تافتینگ جمع می شوند:  
مو و کثیفی های سبک چسبنده همچون غبار، گرد و خاک، شربت و ذرات روغنی بر روی سطح فرش باقی می مانند. یک سوم میانی خاب شامل مواد سنگین تر گرد وخاک و الیاف و مواد گیاهی می باشد. یک سوم انتهایی خاب، نزدیک لایه پشتی، شامل سنگین ترین و مخرب ترین اجزای کثیفی همچون شن و خرده سنگ می باشد.

روش های مقابله با عوامل آسیب زا و کثیفی ها
۱. زدودن گرد و غبار از میان پرزهای کفپوش ها بهترین راه برای از بین بردن عوامل آسیب زا می باشد. جارو کردن روش متداول زدودن کثیفی ها خصوصاً گرد و غبار از سطح فرش می باشد ولی عامل مهم در این کار داشتن یک برنامه منظم جارو کردن مکان های پر رفت و آمد می باشد. استفاده از مکش سبک و نه خیلی شدید و به طور منظم برای بیرون کشیدن گرد و غبار مفید می باشد. خاک و ریگ موجود در کفپوش به طور شدید به الیاف صدمه وارد می کنند. کفپوش هایی که در محلهای پر رفت و آمد، شکل (۲) قرار گرفته‌اند هر روز و آن هایی که در محل های دیگر قرار گرفته اند، باید هر هفته جارو شوند. زمان مناسب جارو کردن در جدول (۱) نشان داده شده است.
رابرت و هامر و همکارانشان نشان دادند که چگونه گرد و خاک، سرب، حشرات، باکتری، ذرات ریز آلرژی زا و قارچ موجود در کفپوش ها به وسیله جارو کردن (در سه مرحله) کاهش پیدا می کند.  مقدار حداقل، حداکثر و میانگین بار های سطحی نمونه ها بعد از اولین عملیات جارو کردن و آخرین عملیات جارو کردن بر حسب گرم بر متر مربع در جدول (۲) نشان داده شده است.

میانگین بارهای سطحی گرد و غبار، سرب و ذرات ریز آلرژی زا در نمونه ها  بعد از جارو کردن به ترتیب به میزان ۹۱، ۸۲ و۹۴ درصد کاهش پیدا کرد. میزان بار کثیفی های نفوذ کرده در خاب که توسط جارو برداشته شده دارای محدوده تغییرات ۸ الی ۱۷۱ گرم بر متر مربع با میانگین ۶۶ گرم بر متر مربع می باشد.  نتایج بدست آمده به خوبی ضرورت داشتن یک برنامه منظم جارو کردن را به منظور جلوگیری از بیماری های تنفسی و آسم به خصوص در مورد کودکان که بیشتر در معرض این گردوخاک های سطحی قرار دارند را نشان می دهد.

۲. عامل دیگر نگهداری موثر کفپوش ها زدودن لکه ها می باشد. برای جلوگیری از هر نوع مشکلی هنگام برطرف نمودن لکه ها، باید جنس کفپوش، نوع لکه و مشخصات لکه و مواد متشکله آن را تعیین کرده و از حلال مناسب برای بر طرف کردن لکه استفاده شود. فاکتور مهم تشخیص لکه های واقعی می باشد، اغلب فرش ها و موکت ها، معمولاً در ورودی ها، محل های اتصال با یکدیگر و محل های پر ترافیک کثیف به نظر می رسند، حتی دارای ظاهر بسیار بدی می باشند ولی اینگونه کثیفی ها ظاهری می باشند و دلایل متفاوتی دارند. اولین دلیل سایش ناشی از تعامل ذرات ساینده (شن و خاک) و الیاف در اثر عبور و مرور انسان  بر  روی فرش می باشد. رفت وآمد موجب کوبیده شدن کثیفی ها به سطح الیاف ترموپلاست می شود و یک سطح خراشیده شده و سائیده شده ای ایجاد می نماید و در نهایت این سیکل موجب دو تکه شدن الیاف در نزدیکی ریشه، جایی که ذرات کثیفی ساینده جمع شده اند می گردد. این سائیدگی ها موجب پراکندگی نور منعکس شده از سطح الیاف می شود و در نتیجه فرش لکه شده و یا کثیف به نظر می رسد. دلیل دوم محوشدگی یا کم رنگ شدن رنگ فرش به علت قرار گرفتن در معرض منبع نور (نور مهتابی و نور خورشید)  می باشد. همچنین تماس طولانی الیاف نایلون با کثیفی های اسیدی موجب تغییر رنگ آن و تغییرات شدید ظاهر فرش می گردد. فرسودگی دلیل دیگری است که ناشی از کم شدن تراکم خاب فرش می باشد. رفت و آمد و کثیفی های ساینده موجب شکسته شدن الیاف می شوند و فرش به تدریج الیاف خود را از دست می دهد  و این موجب تغییرات مشهود در ظاهر آن خصوصاً در مناطق پر رفت و آمد (ورودی های ساختمان و محل های تقاطع در ساختمان) می شود که قابل احیا نمی باشد. بنابراین قبل از هر گونه اقدام به منظور شستشوی فرش باید موارد فوق را در نظر گرفت.

شکل ۱- سه آزمایش راه رفتن بر روی پوشش های کف آلوده شده با هاگ قارچ در سطح ۱۰۶ و ۱۰۷ کلنی شکل گرفته در متر مربع.

شکل ۲ – نمایی از محل های پر رفت و آمد در یک ساختمان، قسمت های پر رنگ محل های پر رفت و آمد را نشان می دهند.

جدول ۱- برنامه جارو کردن کفپوش ها در دوره های زمانی منظم.

جدول ۲- مقدار حداقل، حداکثر و میانگین بارهای سطحی نمونه ها بعد از اولین عملیات جارو کردن و آخرین مرحله جارو کردن بر حسب گرم بر متر مربع.

پایان قسمت اول
◄ ادامه مقاله در شماره بعدی چاپ می گردد.