بررسی وضعیت منسوجات بی‌ بافت در ایران

تهیه مطلب:‌ سید محمدرضا ایزد پناه – تحریریه مجله نساجی کهن

پارچه نبافته یا منسوج بی‌ بافت (non-vowen fabric) یک ماده پارچه مانند است که از الیاف استپل (کوتاه) و الیاف بلند (طولانی پیوسته) ساخته شده است که توسط عملیات شیمیایی، مکانیکی، حرارتی یا توسط حلال به یکدیگر متصل شده‌اند. این اصطلاح در صنعت تولید نساجی برای اشاره به پارچه‌هایی مانند نمد استفاده می‌شود و به بافندگی و ریسندگی یا کشبافی ارتباطی ندارند.

این منسوجات در سراسر دنیا و در ایران بسیار پراستفاده و پرکاربرد هستند و تولیدکنندگان زیادی در بازار منسوجات بی‌ بافت ایران مشغول هستند. در این مقاله ضمن معرفی منسوجات بی‌ بافت و انواع آن‌ها، به بررسی وضعیت بازار منسوجات بی‌ بافت در ایران می‌پردازیم. پس تا انتها با ما همراه باشید.

صنعت منسوجات بی‌بافت در دنیا

اندازه بازار پارچه‌های غیر بافته در سال ۲۰۱۶ معادل ۲۲.۶۲ میلیارد دلار بوده که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۲۰۲۲ به نزدیکی ۳۵ میلیارد دلار برسد. پیش‌بینی می‌شود این بازار در دوره گفته شده با نرخ رشد ترکیبی سالیانه (CAGR) 7.5 درصد رشد کند. سال پایه در نظر گرفته شده برای مطالعه ۲۰۱۶ است و اندازه بازار از ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ پیش‌بینی شده است.

منسوجات بی‌بافت در ایران و بازیگران اصلی

صنعت منسوجات بی‌بافت در ایران، ریشه‌هایی قوی دارد و اولین محصولات منسوجات نبافته در دنیا یعنی نمد، ریشه هزاران ساله در ایران دارد. وقتی از صنعت فرش یا هنر زیبا و فوق‌العاده میناکاری صحبت می‌کنیم، تمام دنیا ایران را به عنوان جایگاه اصیل این هنر‌ها می‌شناسند و به عنوان یک صنعت اصیل در ایران به آن نگاه می‌کنند. یا وقتی صحبت از فرش ایرانی می‌شود، مشتریان انتظار دارند اصیل‌ترین، باکیفیت‌ترین و ارزشمندترین محصولات را تحویل بگیرند.

در بحث منسوجات بی‌بافت در ایران هم چنین چیزی می‌بایست در ذهن‌ها باشد و صنعتگران این حوزه باید نشان دهند که در این زمینه نیز حرفی برای گفتن وجود دارد. اگر به این اصالت‌ها تکیه شود می‌توان محصولی با ارزش افزوده بسیار بالا چه از نظر تکنولوژی و چه از نظر اصالت محصول ارائه نمود. اما در حال حاضر صنعت منسوجات بی‌بافت از چنین موقعیتی برخوردار نیست.

در سه سال اخیر با وجود بیماری منحوس کرونا یا به عبارتی طاعون چینی، و احتیاج روزافزون جامعه هم به انواع ماسک‌های صورت از یک سو و هم نیاز فراوان به منسوجات بیمارستانی با توجه به افزایش بیماران کرونا از سوی دیگر، چشم‌ها خیلی بیشتر از گذشته به سمت صنعت منسوجات بی‌بافت چرخیده است و این حوزه از نساجی بسیار بیشتر از قبل مورد توجه قرار گرفته است.

تا آنجا که طبق آمار انجمن نساجی ایران، واردات منسوجات بی‌بافت به کشور برای تولید ماسک و البسه بیمارستانی در سال ۱۴۰۰ به نزدیک ۳۰۰۰ تن رسید و بیش از ۱۲ میلیون دلار ارز از کشور خارج نمود. درحالیکه منسوجات فوق می‌توانست در صورت توان واحد‌های تولیدی نساجی در کشور تولید و حتی در دوران کرونا و نیاز سایر کشور‌ها به منسوجات بی‌بافت، به خارج صادر و باعث ارزآوری گردد.

هر چند که در سال ۲۰۲۰ که وضعیت با شیوع ویروس کرونا تغییر کرد و صنعت منسوجات را در برخی از مناطق مانند اسپان باند و ملت بلون تحت تأثیر قرار داد و صف‌های فروش شش ماهه و یک ساله برای شرکت‌هایی که فروش و تولید ماشین آلات در این زمینه دارند ایجاد شد، در ایران، شرکت‌ها به ویژه در بخش Meltblown تلاش‌های خوبی انجام دادند و برخی از آن‌ها نیز تجاری شدند، اما عمدتاً بازار در دست چند شرکت بود که قبلاً روی ماشین‌آلات سرمایه‌گذاری کرده بودند و چند شرکت نیز همان سال خطوط جدیدی را نصب و راه‌اندازی کردند. البته کیفیت و یکنواختی محصولات آن‌ها به کشور‌های اروپایی نمی‌رسبد اما تفاوت قیمت زیادی دارند و درکوتاه مدت صرفه‌ی اقتصادی بالایی داشتند.

متأسفانه در مقایسه با کشور‌های دیگر مانند ترکیه، عربستان سعودی، هند، چین و … سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه منسوجات غیر بافته و منسوجات فنی در کشور ما انجام نشده است. جالب است بدانید ایران از نظر مزیت‌های صنعتی و فنی در تولید منسوجات نبافته در مقایسه با کشوری مانند ترکیه، از نظر دسترسی به مواد اولیه، زیرساخت‌های تولید صنعتی مانند نیروی کار، برق و … شرایط به مراتب بهتری دارد و ترکیه برای تولید الیاف پلی استر نیاز به واردات دارد (حتی یکی از مقاصد صادرات مواد پلیمری و الیاف پلی استر ایران، کشور ترکیه است) اما با این اوصاف سرمایه‌گذاری ترکیه در زمینه تولید منسوجات غیر بافته چندین برابر ایران است.

این کشور یکی از مراکز قابل توجه تولید منسوجات غیر بافته در منطقه شده است. بر اساس آمار رسمی کشور ترکیه در زمینه تولید منسوجات منسوجات نبافته ظرفیت تولید طی سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴ دو برابر شده و طی در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹، این حجم تولید مجدداً رشد ۱۰۰ درصدی را به ثبت رساند. بنابراین نرخ رشد صنعت منسوجات بی‌بافت در ترکیه چندین برابر کشور ما است.

حتی امروز در منطقه با کشوری مانند عربستان هم روندی رو به رشد را شاهد هستیم که به جز تولید محصولات پتروشیمی مزیت خاصی برای تولید منسوجات نبافته و سایر منسوجات مبتنی بر پتروشیمی ندارد اما تولید این کشور از رقم بسیار بالایی برخوردار است. و مجموع منسوجات بی‌بافت تولیدی عربستان سعودی با حدود یک سوم جمعیت ایران، معادل تمام آن چیزی است که در کشور پهناور ایران تولید می‌شود.

بازار منسوجات نبافته بازاری رو به رشد و سودآور در ایران است و متأسفانه در کشور ما، سیاست‌های نادرست سال‌های گذشته مانند حذف تولید منسوجات بی‌بافت از فهرست اولویت‌های وزارت صمت در فاصله دهه هشتاد تا اوایل دهه نود و محدودیت‌های تحریمی باعث ایجاد مشکلاتی در سرمایه‌گذاری شد. حجم ظرفیت تولید این بخش بزرگ از نساجی حتی بدون در نظر گرفتن همه‌گیری کرونا که نیاز به منسوجات بی‌بافت در کشور افزایش یافت نیز رشد لازم را به دست نیاورد.
حتماً و قطعاً بازار منسوجات نبافته در آینده به دلیل نیاز‌های جدید و تغییر سبک زندگی تحت تأثیر ویروس کرونا و پیامد‌های آن و پس از عبور از آن، آسیب‌های ناشی از توسعه نامناسب این صنعت بیشتر احساس خواهد شد.

پتانسیل‌های موجود در حوزه منسوجات بی‌بافت

پتانسیل این بخش به تنهایی و مستقل از سایر بخش‌های نساجی، بسیار بالاست. نکته بسیار مهم این است که در این صنعت در گام سوم تولید می‌توان به محصول نهایی رسید. گام اول پالایشگاه‌ها، گام دوم پتروشیمی و گام سوم صنعت منسوجات نبافته است. درصد نانوپشم‌های طبیعی که در آن پشم و پنبه استفاده می‌شود بسیار کمتر از نانوپشم‌های مصنوعی است و اگر دولت در این زمینه تلاش کند، پتانسیل بزرگی از ارزش افزوده در این حوزه به فعل تبدیل می‌شود.

به این معنی که به جای صادرات محصولات پتروشیمی با مشقت زیاد و سختی‌های نقد کردن درآمد آن، اگر دولت بیشتر روی این گام‌های بعدی تولید، مثلاً منسوجات بی‌بافت، تمرکز کند، توجیه اقتصادی بسیار بالاتر خواهد بود. البته که تأمین نیاز‌های اساسی کشور در اولویت اول قرار دارد، اما نکته اینجاست که صادرات به بازار‌های جهانی یکی از بهترین راه‌ها برای تولید محصولات استاندارد و باکیفیت در داخل، آموزش و ارتقای سطح کیفی تولیدکنندگان است که در نهایت سلامت مردم تأثیرگذار خواهد بود.

همچنین بخوانید: فناوری های جدید در تولید منسوجات بی بافت سوزن زنی شده

تولید‌کنندگان منسوجات نبافته در ایران

براساس آمار انجمن نساجی ایران، تولید‌کنندگان منسوجات بی‌بافت در ایران و حوزه‌ی کاری هر کدام به شرح زیر است:

• نقش ترنج زرین: پارچه بی‌بافت و اسپان باند

• نوین بی‌بافت ایواز: تولید لایه بی‌بافت

• پارس تکسان دانا: منسوجات بی‌بافت، پوشاک صنعتی و محافظ، لباس‌های اتش نشان، سیستم‌های فیلتراسیون

• تولیدی کرک بابل: منسوجات بی‌بافت، لایه‌های اکاردئونی، تروفیوز، کالای خواب ثابت

• لایی رباط: تولید پارچه، تولید انواع منسوجات بی‌بافت، پارچه‌های ضد آب(لمینت شده)

• کاویان بی‌بافت مشهد: تولید انواع لایی اسپری ترموفیوز و لایه نمدی (لوزی) و الیاف حلاجی شده

• مبین گلسار اسپادانا: تولیدی لایی بافت، منسوجات نبافته( نان وون)، آکاردئونی، ترموفیوز

• بی‌ بافت گستر جهان: منسوجات بی‌بافت

• الیاف بافتینه پارس درسا: انواع منسوجات نبافته و استیپل

• بهبافت پلاست یزد: منسوجات بی‌بافت

• بهپود یود: منسوج بی‌بافت

• رز نرمین تأمین: منسوج نبافته

• و ده شرکت دیگر که با مراجعه به سایت انجمن نساجی ایران می‌توانید اسامی و حوزه‌ی فعالیت آن‌ها را مشاهده فرمایید.

مروری بر منسوجات بی‌بافت

منسوجات بی‌ بافت فاقد رشته‌های در هم تنیده هستند اما ساختار داخلی سازمان یافته‌ای دارند. این پارچه‌ها با قرار دادن الیاف در کنار هم و سپس با استفاده از گرما، مواد شیمیایی یا فشار برای ترکیب آن‌ها به یک بافت منسجم مانند پارچه ساخته می‌شوند. برخلاف مواد سنتی مانند پنبه، کتان، پشم و ابریشم؛ پارچه‌های نبافته نیازی به بافتن یا بافندگی ندارند. نمد یکی از رایج‌ترین نمونه‌های منسوج بی‌ بافت است و از هم زدن الیاف در محلول تا زمانی که در یک پارچه متراکم به هم متصل شوند، ساخته می‌شود.

منسوجات بی‌ بافت در ایران انواع مختلفی دارند و عمدتاً با روشی که الیاف به یکدیگر متصل می‌شوند تعریف می‌شوند:

• پیوند مکانیکی: درهم تنیدگی صرفاً فیزیکی الیاف
• پیوند شیمیایی: الیاف از نظر شیمیایی با ترکیبات چسب مانند به هم متصل می‌شوند.
• پیوند حرارتی: که در آن از الیاف با دمای ذوب پایین به کار می‌رود و از گرما برای ذوب الیاف به یکدیگر استفاده می‌شود

اگر منسوجات بی‌بافتی که می‌توان در طبیعت یافت مانند تار عنکبوت، پیله‌های ریسیده شده توسط کرم ابریشم و لانه پرندگان را در نظر نگیریم، اولین پارچه‌های نبافته در صنعت تولید در دهه ۱۹۴۰ مورد استفاده قرار گرفتند.

پارچه‌های نبافته سبک‌تر و ضعیف‌تر از پارچه‌های بافته شده هستند. با توجه به تحمل کم در تنش‌ها و قابلیت پایین شستشو، مواد نبافته برای تولید لباس‌های بادوام مناسب نیستند. بیشتر منسوجات بی‌ بافت در ایران برای کاربرد‌های یکبار مصرف استفاده می‌شود. اما استفاده از پارچه‌های نبافته با توجه به تطبیق‌پذیری و هزینه‌های تولید ارزان، مزایایی نیز دارد.

پارچه‌های نبافته به طور گسترده در صنایع مختلف استفاده می‌شود. در حرفه پزشکی، پارچه‌های نبافته لباس‌های ایزوله، اسکراب‌های جراحی و بسته‌بندی‌های پزشکی به وفور استفاده می‌شوند. در صنعت فرش نیز از آن‌ها برای سطح پشت فرش استفاده می‌شود. از ویژگی‌های این منسوجات فوق‌العاده به طور گسترده در کشاورزی، ساخت و ساز، صنایع خودرو نیز، استفاده می‌شود.

همچنین بخواید: شرکت آناهیتا تولیدکننده انواع منسوجات بی بافت و اسپان باند

انواع منسوجات بی‌بافت

پارچه‌های نبافته را می‌توان با توجه به فرآیند‌های مختلف تولید به انواع زیر تقسیم نمود:

منسوجات نبافته Spunlace
منسوجی نبافته که از فرآیند درهم‌تنیدگی شبکه‌ای و با کمک جت‌های آب با فشار بالا به دست می‌آید، این فرآیند الیاف را در هم پیچیده و الیاف را به هم پیوند می‌دهد. پیوند دو پارچه در جهات مختلف به آن خاصیت همسانگردی می‌دهد و در هر جهت استحکام یکسانی دارد.
منسوجات اسپان لس، به کاربرد عالی برای پارچه ماسک صورت، منسوجات پزشکی، دستمال مرطوب، پارچه فیلتر بی‌ بافت و کاربرد‌هایی از این دست مشهور است.

منسوجات بی‌ بافت با پیوند حرارتی
این نوع پارچه نبافته عمدتاً در چندین فرآیند تولید می‌شود: افزودن مواد تقویت‌کننده فیبری یا چسبنده به شبکه الیافی و سپس تقویت شبکه به پارچه از طریق گرمایش و در نهایت سرمایش.

منسوجات بی‌ بافت Air-laid
منسوجات بی‌ بافت با هوا را می‌توان کاغذ بدون ناخالصی یا منسوجات کاغذ خشک نیز نامید. در این روش از فناوری هواگذاری برای پهن کردن صفحه خمیر چوب به یک حالت الیافی و سپس از روش جریان هوا برای تجمع فیبر روی سطح شبکه استفاده می‌کنند و سپس شبکه الیاف را به پارچه بی‌ بافت تبدیل می‌کنند.

منسوجات بی‌ بافت wet-laid
فرآیند تولید پارچه نبافته مرطوب به این صورت است: مواد خام الیافی در یک محیط آبی به الیاف منفرد باز شده و در همین حین با مخلوط کردن مواد اولیه الیافی، یک دوغاب سوسپانسیون الیافی تشکیل می‌دهند، سپس دوغاب سوسپانسیون تحت یک مکانیزم تشکیل شبکه قرار گرفته و الیاف با اتصال به یکدیگر تشکیل پارچه بی‌ بافت می‌دهند.

منسوجات نبافته اسپان باند
فرآیند تولید پارچه‌های نبافته نوع Spunbond به این صورت است که، پلیمر را اکسترود کرده و کشش می‌دهند تا یک رشته پیوسته تشکیل شود. سپس فیلامنت تشکیل شده را به صورت شبکه قرار داده، با استفاده از روش‌های اتصال، پیوند حرارتی، پیوند شیمیایی یا تقویت مکانیکی، شبکه را به پارچه نبافته تبدیل می‌کنند.

منسوجات نبافته ملت بلون
پارچه نبافته meltblown با اکسترود کردن الیاف پلیمری ذوب شده در یک قالب خطی حاوی چندین سوراخ کوچک تولید می‌شود تا الیاف نازک بلندی را تشکیل دهد. این الیافت با عبور هوای داغ هنگام خروج از قالب خطی کشیده و خنک می‌شوند، سپس تار‌های حاصل بر روی یک صفحه دمیده شده و تشکیل منسوجات خودپیوسته می‌دهند.

منسوجات بی‌ بافت سوزنی
منسوجات بی‌ بافت سوزنی با روش سوزن زنی پس از کنارهم نشستن الیاف، آن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند و پارچه را تشکیل می‌دهند.

سخن پایانی

امروزه بسیاری از صنایع کشور مانند خودروسازی، ساختمانی، راهسازی، سدسازی، کشاورزی، بهداشت و درمان و … برای رفع نیاز‌های خود نیازمند استفاده از خدمات فنی و تخصصی فعالان صنعت نساجی هستند که این امر رشد و توسعه صنعت نساجی و ارتقای بهره وری سایر صنایع را تسهیل و تسریع خواهد نمود.

تولید و سرمایه‌گذاری در حوزه منسوجات فنی و منسوجات بی‌ بافت در ایران راهی است که می‌تواند آینده صنعت نساجی را تضمین کند و ارزش افزوده ایجاد شده توسط این حوزه‌ها برای صنعت نساجی بسیار بیشتر از سود‌های متداول خواهد بود. علاوه بر این، کشور‌های پیشرفته صنعتی و علمی عمدتاً بر این حوزه‌ها تمرکز دارند که با توجه به جوانان پرشور و حجم بالای مراکز فعال دانشگاهی، جهت‌گیری در حوزه‌های ذکر شده بسیار مؤثر و راهگشا خواهد بود.