انواع نخ فرش ؛ بررسی و مقایسه خواص

فرش منازل ما از نخ‌هایی بافته شده‌اند که هر کدام از آن‌ها خصوصیت‌ها و معایبی نسبت به دیگر نخ‌ها دارد، شاید بعضی از شما می‌خواهید به بازار رفته یا به صورت اینترنتی به خرید فرش درجه یک موردنظرتان بپردازید و باید بدانید انواع نخ قالی چه نام دارند و چه خصوصیت‌هایی دارند. در این مطلب سعی کرده‌ایم انواع نخ فرش ماشینی از تمامی جهات و به صورت کامل موردبررسی قرار بدهیم که به شما توصیه می‌کنیم در ادامه این مقاله همراه ما باشید.

فرش از چه ساخته شده؟

فرشهای ماشینی با استفاده از پود، تار و ریشه ساخته میشوند که در ادامه این مقاله به بررسی دقیق آن میپردازیم.

نخ پود

نخ پود به نخی گفنه میشود که با استفاده از آن پرز ها یا ریشه های فرش را محکم در سر جای خود ثابت میکنند نخ پود به صورت افقی وارد قالی میشود و با استفاده از شانه به فرش کوبیده میشود نخ پود میتواند از پنبه و همینطور از جوت باشد.

نخ تار

نخ تار بیشتر از ترکیب پنبه با پلی استر ساخته میشود کیفیت این نخ عامل مهمی است که میتواند در دوام فرش ، موثر باشد از این جنس نخ تار بیشتر در فرش های آکریلیک استفاده میشود.

ریشه فرش

ریشه فرش ، همان نخ های رنگی هستند که با کنار هم قرار گرفتن ان ها فرش تشکیل میشوند و ریشه های آن هستند که فرش را میشازند و میتوان به آنها طره و نقشه داد.

بیشتر بخوانید: ویژگی‌های فرش ماشینی خوب

خواص انواع نخ فرش ماشینی

به طور کلی از انواع نخ فرش مانند پلی استر ریسیده و فیلامنت (یکسره)، اکریلیک و پلی پروپیلن به طور وسیع جهت تولید فرش ماشینی استفاده می شود در ادامه اقدام به ارائه اطلاعات جزئی تر در زمینه خواص و ویژگی های انواع نخ مصرفی در فرش ماشینی گردیده است.

پلی استر

الیاف پلی استر برای اولین بار توسط آقای کاروترز در سال ۱۹۲۸ تولید گردید. از جمله خواص بارز پلی استر در آن زمان می توان به مقاومت بالا در برابر حرارت و رطوبت اشاره نمود از سال ۱۹۲۸ به بعد تحقیقات و مطالعات وسیعی در زمینه بهبود خواص الیاف پلی استر صورت گرفته که دارای تاثیر بسزا در بهبود خواص الیاف پلی استر بود.

الیاف پلی‌استر به‌خاطر زیردست بسیار نرمی که در بافت‌های دارای ساختار کات پایل (خاب برش‌خورده) ضخیم دارند، مورد توجه هستند. این الیاف به‌سادگی تمیز شده و در برابر لکه‌های محلول در آب مقاومت خوبی دارند.

خاب کف‌پوش پلی‌استر نیز همانند سایر الیاف مصنوعی در محل‌های پر رفت و آمد برگشت‌پذیری خوبی ندارد. پلی استر پلیمری زیبا، مقاوم در برابر سایش و با شستشوی آسان است. کف‌پوش‌های پلی استر نسبت به پشم و نایلون ارزان‌تر است.

ساختار پلی استر و نحوه سنتز پلی استر

پلی استر به عنوان نوعی ماده پلیمری متشکل از واحد های مونومری تحت عنوان اتیلن ترفتالات بوده که جهت تولید آن از پروسه پلیمریزاسیون تراکمی “condensation polymerization” اسید ترفتالیک و اتیلن گلایکول استفاده می شود. ماده پلیمری حاصله به صورت چیپس و یا گرانول جهت تولید فیلامنت پلی استر مورد استفاده قرار می گیرد.

n+1) R(OH)2 + n R´(COOH)2 → HO[ROOCR´COO]nROH + 2n H2O)

شکل ۱ : تصویر میکروسکوپ الکترونی پویشی از پلی استر فیلامنت

نحوه تهیه فیلامنت پلی استر از چیپس PET

بطور کلی از روش های ذوب ریسی جهت تبدیل چیپس و یا گرانول پلی اتیلن ترفتالات به فیلامنت پلی استر استفاده می شود . در ابتدای پروسه چیپس PET تحت حرارت به صورت مذاب در آمده ، در ادامه مذاب پلیمری از اسپینرت (spinneret) یا ریسنده عبور نموده و تحت جریانات هوای سرد مذاب پلیمری به صورت جامد در می آید . در ادامه پروسه کششی بر روی فیلامنت اعمال شده ، فیلامنت های حاصله به دور بوبین پیچیده می شوند .

انواع فیلامنت پلی استر

بسته به میزان سرعت ریسندگی یا ذوب ریسی و میزان کشش اعمالی می توان انواع مختلف فیلامنت پلی استر را تهیه نموده که به ترتیب زیر می باشند

1. POY یا نخ های دارای آرایش یافتگی جزئی: سرعت ذوب ریسی در حدود ۵۰۰۰min/m و یا کمتر از آن می باشد.
2. FOY و یا نخ های دارای آرایش یافتگی کامل: سرعت ذوب ریسی بیشتر از ۷۰۰۰min/m است.
3. FDY یا نخ دارای آرایش یافتگی کامل کشیده شده: در این موارد سزعت ریسندگی بالاتر از ۷۰۰۰min/m بوده و در حین ذوب ریس نخ نخ تحت کشش می باشد. این نوع نخ عموما دارای براقیت بیشتری در قیاس با نخ های فیلامنت POY،LOY و FOY می باشد.
4. LOY و یا نخ دارای آریش یافتگی پائین: سرعت ذوب ریسی کمتراز m/min 3000است.

خواص و ویژگی های انواع نخ فرش پلی استر

از جمله خواص و ویژگی های بارز پلی استر می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• عدم پرزدهی
• عدم حساسیت زایی
• براقیت یا Luster
• ثبات شستشویی بالا
• ثبات نوری بالا
• ثبات سایشی بالا
• نرمی و لطافت (زیر دست مطلوب)
• عدم رشد قارچ و باکتری
• ثبات بالای گرمایی و حرارتی
• مقاومت بالا در برابر مواد شیمیایی
• پایداری بالاتحت شرایط اسیدی
• فاقد ضرر بر سلامت

میزان تولید پلی استر در دنیا و ایران

بر اساس آمار ارائه شده از سوی Fiber Year در سال ۲۰۱۳  ؛ میزان تولید الیاف مصنوعی با رشدی ۵/۶ درصدی به ۵۰/۸ میلیون تن در سال ۲۰۱۲  رسید. در آمار ارائه شده ؛ تولید الیاف مصنوعی استیپل و فیلامنت ( یکسره) به ترتیب دارای رشد سالانه ۱/۹ و ۷/۶ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۱ بوده است.

الیاف پلی استر ( استیپل – فیلامنت) بیشترین سهم را در تولید الیاف مصنوعی با سهمی معادل ۴۱ میلیون تن به خود اختصاص داده و الیاف نایلون و پروپیلن در رده های بعدی قرار دارند.

بر اساس آمار ارائه شده ؛ در سال ۲۰۱۲ تولید فیلامنت پلی استر با افزایش ۹/۱ درصدی به ۲۷/۳ میلیون تن در سال رسیده که این نیز خود حاکی از رشد مداوم متوسط ۸/۶ درصدی در تولید این نوع فیلامنت در هفت سال اخیر می باشد.  چین به عنوان عمده تولید کننده فیلامنت پلی استر در دنیا به شمار می رود. از جمله عمده مصارف فیلامنت پلی استر می توان به صنایع فرش ماشینی ومنسوجات نساجی اشاره نمود.

در نمودار زیر روند رشد مداوم تولید فیلامنت پلی استر در دنیا  در سال های ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۲ نشان داده شده است.

شکل ۲ :  میزان تولید جهانی  فیلامنت پلی استر در سال های ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۲

با توجه به حجم بالای تولید فیلامنت پلی استر و روند روبه صعود آن در ۲۷ سال اخیر ( ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۲ ) می توان به اهمیت بالای آن در دنیا و گستردگی مصارف آن در صنایع نساجی مانند صنایع فرش ماشینی ، پوشاک ، منسوجات نساجی و …. پی برد .  با توجه به روند روبه صعود تولید فیلامنت پلی استر در دنیا ، در چند سال اخیر شاهد روند روبه بهبودی در تولید این نوع الیاف در ایران نیز بوده ایم که این نیز خود همراه با افزایش میزان اشتغال در این زمینه کاری گردیده است . از جمله مزیت های مهم فیلامنت پلی استر می توان به داخلی بودن مواد اولیه مصرفی جهت تولید پلی استر و عدم نیاز به واردات مواد اولیه در این حوزه اشاره نمود.

بیشتر بخوانید: راهنمای خرید فرش ماشینی

مصارف مختلف پلی استر

امروزه از نخ پلی استر اسپان و فیلامنت در مصارف مختلف مانند پوشاک کودک و بزرگسال ، منسوجات خانگی مانند پرده ، روتختی و… ) ، فرش ماشینی و کفپوش ها و منسوجات بی بافت  استفاده می شود.

در زیر اقدام به ارائه جزئیاتی در زمینه مصارف مختلف فیلامنت پلی استر در نمره نخ های مختلف گردیده است.

جدول ۱ :  مصارف مختلف فیلامنت پلی استر تکسچره و ایر تکسچره

اکریلیک از رایج‌ترین انواع نخ فرش

الیاف اکریلیک برای اولین بار در سال ۱۹۴۰ به طور آزمایشگاهی  سنتز و در سال ۱۹۴۸ برای اولین بار با نام تجاری اورلون به بازار مصرف ارائه گردید. از آن سال به بعد تحقیقات و مطالعات گسترده ای در زمینه اصلاح خصوصیات اکریلیک گردید که منجربه تولید الیاف مد اکریلیک و اکریلیک گردید.

اکریلیک ویژگی‌هایی شبیه به پشم دارد و در برابر رطوبت و کپک مقاوم است. معمولاً در بافت‌های مخملی و حلقوی به‌کار می‌رود و در تولید کف‌پوش حمام و قالیچه‌های کوچک کاربرد دارد.

الیاف آکریلیک را پشم مصنوعی یا پشم هنری هم می‌نامند چون پلیمری بشرساخته است. اکریلیک خصوصیاتی شبیه به پشم دارد و در عین حال قیمت آن نسبت به پشم بسیار ارزان‌تر است. کف‌پوش آکریلیک در برابر الکتریسیته ساکن، رطوبت، کپک، رنگ‌پریدگی، کوبیدگی، لکه و آفتاب مقاوم است. با این وجود، اکریلیک برای فضاهایی که رفت‌وآمد زیادی داشته باشند مناسب نیست چون در مقایسه با سایر الیاف قابلیت برگشت‌پذیری کمتری دارد.

اکریلیک از آکریلونیتریل که یک فرآورده پتروشیمی است تولید می‌شود. اکریلونیتریل معمولاً با مقادیر کمی از مواد شیمیایی دیگر ترکیب می‌شود تا امکان جذب رنگدانه در لیف افزایش یابد. الیاف اکریلیک را هم به‌صورت ترریسی و هم به‌صورت خشک‌ریسی می‌توان تولید کرد. الیاف اکریلیک به‌شکل نخ ریسیده‌شده یا به‌شکل نوار (تاو) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

الیاف اکریلیک را می‌توان با توجه به مصارف نهایی به‌گونه‌ای اصلاح کرد که برخی ویژگی‌ها را داشته باشد. یکی از ویژگی‌هایی که اکریلیک را نسبت به سایر الیاف متمایز می‌کند سطح نایکنواخت آن است که حتی درصورت استفاده از رشته‌سازهای کاملا دایره‌ای شکل نیز باقی می‌ماند.

ساختار مولکولی و روش سنتز پلی اکریلونیتریل

الیاف اکریلیک از لحاظ ساختاری متشکل از واحدهای تکرار شونده بر پایه اکریلو ینتریلCH2=CH2CN می باشند مونومر سازنده (اکریلو نیتریل) از واکنش کربید کلسیم و آب ، استیلن و HCN ، استالرهید و HCN ( سیانومیدرین) تشکیل می شود

۲CH3-CH=CH2 + ۲NH3 + ۳O2 → ۲CH2=CH-C≡N + 6H2O

شکل ۳ : تصویر میکروسکوپ الکترونی پویشی از الیاف اکریلیک

پروسه تولید الیاف اکریلیک

از پروسه های مختلف مانند ترریسی (wet spinning) و خشک ریسی ( Dry spinning) جهت تولید الیاف اکریلیک استفاده می شود الیاف اکریلیک حاصله از پروسه ترریسی و خشک از لحاظ خواص باهم متفاوت بوده ، از جمله می توان  به آبدوستی بیشتر الیاف اکریلیک حاصله از پروسه ترریسی در مقایسه با الیاف حاصله از پروسه خشک ریسی ، سطح مقطع عرضی متفاوت آن ها اشاره نمود . سطح مقطع عرضی الیاف اکریلیک حاصله از پروسه خشک ریسی و تر ریسی به ترتیب  به صورت دمبلی و دایرو ی می باشد.

خواص و ویژگی های اکریلیک

از جمله خصیصه ها و ویژگی های بارز الیاف اکریلیک می توان به موارد زیر اشاره  نمود:

• مقاومت فشاری بالا
• حفظ گرما
•  برگشت پذیری مطلوب
•  پوشانندگی بالا
•  زیر دست نسبتا زبر و خشن
• دارای خصوصیات شبیه پشم و امکان تولید منسوجات شبه‌پنبه، شبه‌پشم و یا استفاده ترکیبی با آنها
• شستشوی آسان و ثبات ابعادی
• مقاوم در برابر روغن‌ها و مواد شیمیایی
• مقاوم در برابر نور خورشید

ولیکن برخی خواص دیگر اکریلیک مانند پرزدهی نسبتا بالا ، مشکلات زیست محیطی حاصله از پلی اکریلونیتریل و وابستگی کامل به منابع خارجی  منجربه محدودیت در کاربرد این نوع الیاف در فرش های ماشینی در کشور های توسعه یافته گردیده است. بر اساس آمار ارائه شده از سوی گمرک ایران سالانه حجم قابل ملاحظه ای از الیاف اکریلیک به صورت تاپس از کشورهای تایوان ، آلمان ، بلاروس و….  به ایران وارد می شود که این نیز خود به عنوان عاملی موثر در خروج ارز از ایران می باشد .

بیشتر بخوانید: ۱۰ دلیل برای خرید فرش ماشینی

پلی پروپیلن

الیاف  پلی پروپیلن به عنوان نوعی  الیاف مصنوعی متشکل از واحدهای مونومری تکرار شونده بر پایه پروپیلن می باشد. از این نوع الیاف به صورت فیلامنت و یا بی سی اف (BCF) در مصارف مختلف مانند فرش ماشینی استفاده می شود. الیاف پروپیلن عموما فاقد ثبات کافی در برابر اشعه ماورا بتفش بوده و تحت تاثیر نور خورشید تخریب می شوند. از روش های ذوب ریس جهت تهیه نخ پروپیلن از  ماده پلیمری پلی پروپیلن استفاده می گردد.

جدول ۲ :  مقایسه خواص و ویژگی های نخ مصرفی در تولید فرش ماشینی

پلی‌پروپیلن استحکام بالایی دارد، در برابر سایش و لکه‌های دایمی مقاوم بوده و به‌راحتی شسته می‌شود. رنگرزی این الیاف با استفاده از رنگدانه‌های پلیمری در مرحله ذوب‌ریسی انجام می‌شود. در برابر الکتریسیته ساکن مقاوم است و به‌دلیل مقاومت در برابر رطوبت و کپک، برای استفاده در سطوح داخلی و خارجی مناسب است. از الیاف PP برای تولید چمن مصنوعی برای سطوح ورزشی و در خانه برای اتاق پاسیو و بازی استفاده می‌شود.

کف‌پوش‌های پلی‌پروپیلنی بعد از نایلون در رتبه دوم از لحاظ حجم فروش تجاری قرار می‌گیرند. ثبات رنگی آنها زیاد بوده و در مجاورت سفید‌کننده و کلر ثبات رنگی خود را حفظ می‌کند. در برابر رطوبت و کپک مقاوم است. با این وجود، بسته به نوع خاب، برگشت‌پذیری خود را می‌تواند به‌راحتی از دست بدهد. چمن مصنوعی با استفاده از تکنولوژی بافت تافتینگ، یکی از کاربردهای متداول این الیاف است. (در تکنولوژی تافتینگ، خاب کف‌پوش به‌صورت حلقه‌ای است و خاب برش نمی‌خورد)

ویژگی‌های PP

• ماده تشکیل دهنده آنها مونومر پلی‌پروپلین، اتیلن یا سایر واحدهای اولفینی است.
• به شکل BCF یا نخ استیپل قابل عرضه است
• به‌صورت خودرنگ فروخته می‌شوند
• مناسب برای کف‌پوش‌های مورد استفاده در فضای باز

مزایا و معایب الیاف پلی‌پروپیلن

• تولید خودرنگ
• حجم و پوشش مناسب
• مقاومت در برابر سایش
• مقاوم در برابر لکه و قابل شستشو با سفیدکننده
• الکتریسیته ساکن اندک
• قیمت مناسب
• مقاوم در برابر رنگ‌پریدگی
• انعطاف‌پذیری کم
• درجه مقاومت در برابر اشتعال معمولاً پایین‌تر از نایلون است

کف‌پوش از جنس نایلون

کف‌پوش‌های نایلونی بسیار مورد استقبال مصرف‌کنندگان قرار دارد (که حدود ۹۰٪ کف‌پوش‌های خانگی و ۶۵٪ از کل مصرف کف‌پوش را به خود اختصاص می‌دهد). این نوع کف‌پوش‌ها برای مکان‌هایی که عبور و مرور زیادی دارند گزینه خوبی است چون بسیار بادوام و برگشت‌پذیر است، ارتفاع خاب آن حفظ می‌شود و در برابر گردوخاک، لکه‌ و کپک مقاوم است. ثبات شستشویی الیاف نایلون که پس از ریسندگی رنگ می‌شوند بالاست. بعضی از کف‌پوش‌های نایلونی با نور خورشید دچار رنگ‌پریدگی و فرسایش می‌شوند. الیاف نایلون می‌تواند به‌صورت الیاف بلند (فیلامنت) یا الیاف کوتاه ریسیده‌شده (اسپان) تولید شوند. احتمال پرزدهی و بازشدن نخ‌های فیلامنتی کمتر است.

ویژگی‌های نایلون

• نایلون، نوعی پلیمر بشرساخته و متشکل از مولکول‌های پلی‌آمید با زنجیره مولکولی بلند است.
• الیاف نایلون در دو صورت فیلامنتی حجیم (BCF) و یا ریسیده‌شده قابل مصرف در صنایع بافندگی است.
• پس از تولید با طی فرآیند رنگرزی، رنگ می‌شود.
• نایلون بیش از ۶۵٪ کل الیاف مصرفی تولید کف‌پوش را به خود اختصاص می‌دهد.

مزایا و معایب انواع نخ فرش نایلونی

• حجم و پوشانندگی مناسب
• مقاومت در برابر خرد کردن خوب
• دوام زیاد
• شفافیت
• عمق رنگ
• درخشندگی زیاد
• کارکرد مناسب علیرغم وزن کم
• مقاوم در برابر گردوخاک
• قابلیت شستشو
• گران‌قیمت بودن
• به‌راحتی با لکه‌های ناشی از مواد غذایی آلوده می‌شود (محافظت پارچه به مبارزه با این مشکل کمک می کند)
• در مجاورت مواد سفید‌کننده و کلر، رنگ خودش را از دست می‌دهد

————————————————————————————

پیشنهاد سردبیر : الیاف مصنوعی یا الیاف بشر ساخت چیست ؟ 

————————————————————————————
تحریریه مجله نساجی کهن
ارسال مقالات و ترجمه جهت انتشار در سایت : info@kohanjournal.com

[instagram-feed]