برپایی جشن «قالی دست‏باف ترکمن» در عشق‌آباد ترکمنستان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در عشق‌‏آباد، دولت و مردم ترکمنستان در راستای توجه ویژه به ارزش‌های مادی و معنوی خود، در سراسر این کشور جشن ملی «قالی دستبافت ترکمن» را با شکوه خاصی در قالب برنامه‏‌های مختلف از جمله نمایشگاه صنایع دستی ،برنامه‌های فرهنگی و نیز همایش بین‏‌المللی قالی ترکمن با حضور مقامات عالی رتبه دولت ترکمنستان و نیز نمایندگان و کارشناسان کشورهای خارجی برگزار کردند.

کانون جشن ملی قالی ترکمن در محل موزه ملی قالی دست‏باف ترکمن واقع در مقابل ساختمان وزارت قالی ترکمنستان در قالب نمایشگاه و همایش بین‏‌المللی قالی ترکمن بود که با حضور مقامات رسمی دولت ترکمنستان و نیز کارشناسان و صاحبان صنایع قالی بافی از حدود ۲۰ کشور دنیا از جمله ایران برگزار شد.

«قربانقلی بردی‏‌محمداف» رئیس جمهور ترکمنستان نیز به مناسبت جشن ملی قالی ترکمن پیامی را ارسال کرده ‏بود که در مراسم جشن ملی قالی در مقابل موزه ملی قالی ترکمن در عشق‌‏آباد توسط معاون رئیس جمهور این کشور قرائت شد.

رئیس جمهور ترکمنستان در این پیام ضمن تبریک به این مناسبت، قالی دست‏باف ترکمن را میراث و نماد هویت ملی و تجسم مهارت منحصر به فرد صنایع دستی ملی ترکمن در این صنعت توصیف کرد.

وی افزود: دولت ترکمنستان در آینده نیز برای توسعه و ارتقاع صنایع قالی بافی در این کشور و حفظ سنت‌های بزرگان و نیاکان ترکمن بیش از پیش اهمیت خواهد داد.

همزمان با جشن ملی قالی ترکمن سیزدهمین اجلاس همایش کارشناسان انجمن جهانی قالی دستباف ترکمن نیز در حاشیه این نمایشگاه با حضور نمایندگان حدود ۲۰ کشور از جمله جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.

در این نمایشگاه و همایش، شرکت‏‌های دولتی و خصوصی فرش ترکمن توانمندی و نمونه‌‏هایی از خلاقیت‌‏های هنری در رشته قالی را در معرض دید عموم قرار دادند.

ترکمنستان به عنوان یکی از کشورهای تازه استقلال یافته پس از فروپاشی شوروی از آن جمله کشورهایی است که علا رقم رشد مناسب اقتصادی در یک دهه گذشته، همواره نسبت به حفظ اصول و ارزش‌های ماندگار گذشته اهتمامی ویژه داشته بطوریکه قالی ترکمنی به عنوان اصلی‏ترین نماد این کشور در پرچم ملی ترکمنستان نیز نقش بسته است.
این در حالی است که علاوه بر اعتقاد مردم بر احترام بر میراث گذشته، کمتر مکان عمومی و دولتی نیز دیده می‌شود که نقشی از این هنر بر آن نباشد.

لازم به ذکر است که هم اکنون در ترکمنستان صنعت بافت فرش ماشینی به طور صنعتی شکل نگرفته است و کارخانجات بزرگ بافت فرش ماشینی در این کشور وجود ندارد اما در این کشور آسیای مرکزی، دهها کارگاه بزرگ فرش بافی سنتی موجود بوده و هزاران نفر به کار بافت فرش دستی مشغولند.

پرچم ملی ترکمنستان

امروزه بر روی پرچم ملی ترکمنستان، پنج نقش قالی متعلق به هر یک از پنج قبیله اصلی کشور یعنی تکه، یوموت، ارساری، گوکلنگ، ساریک، نقش بسته است که به عنوان نماد یکچارگی و انسجام مردم ترکمنستان تلقی و تعیین شده‏ است.

طرح‌های رایج

نقشه‏‌های ترکمنی اصیل همه تکراری هستند، یعنی از تکرار یک یا چند نقشمایه شکل می‏‌گیرند و «جان تامپسن» تاریخ نگار مشهور ویژگی نقوش قالی ترکمن را اینگونه توصیف می‏‌کند: «ویژگی بافت ترکمن «گل» است. هر کسی روزگاری عملاً در این اندیشه رفته است که این نقش‏‌های دقیق چه معنایی دارد.

اغلب نظریه‏‌ها می‏‌گویند که نقش‏های قالی ترکمن نشانه چیزی است، از جمله نظام آبیاری و مزارع، چادرهای یک اردو، و انواع گل.

نقشه‌‏های تمرکز یافته از جمله نیلوفر آبی، شقایق، ابر، موج و نمونه‌ه‏ای دیگر رایج هنری از شرق به هنر آسیای مرکزی راه یافته‌اند.

ترکمن‌ها گلهای اصلی قالی خود را نام‌هایی داده‌اند که صورت مهمترین آنها و معنی نام آنها مسائل بسیاری را روشن می‌کند.
رنگبندی

فرش ترکمن، در دورانهای گذشته، تنها از رنگهای گیاهی و سنتی بهره می‌گرفته است، اما در فاصله‌ی دو جنگ بین‌الملل، رنگ‌های طبیعی که معروف ترین آنها «روناس» و «قرمز دانه» بود از بین رفت و رنگ‌های شیمیایی جای آنها را گرفت. از ره آورد این جنگها، از بین رفتن رنگ سرخ تیره ی (فلفلی) قدیم بود که به جای آن قرمز روناسی (آنیلین)، استفاده می‌شود.

رنگ در فرش ترکمن محدود است. سابقاً پنج رنگ (سفید، سیاه، سبز تیره، لاکی تیره، و لاکی متمایل به زرد در فرش ترکمنهای ایران به کار می‌رفت ولی هم اکنون با تلاش دست اندکاران این صنعت در ترکمنستان با همکاری همتایان خارجی خود این رنگها به عدد دو رقمی رسیده است و رنگهایی که افزوده شده‌اند عبارتند از: طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره، طلایی، نخودی و آبی آسمانی، زیتونی، سرمه ای، سبز، مشکی، لاکی.

رنگرزی

ترکمن‌ها رنگها را از گیاهان مختلفی همچون روناس، برگ مو، پوست انار، پوست گردو، اسپرک به دست آورده و برای رنگ قرمز از قرمز دانه استفاده می‌کنند، رنگ سرمه‌ای نیز از نیل بدست می‌آید.

امروزه، اگر بافنده‌‏ای بخواهد اصالت فرش ترکمنی را حفظ کند، از رنگرزی گیاهی استفاده می‌کند ولی با این همه در برخی رنگها، ناگزیر برخی مواد شیمیایی به کار می‏‌برد که جز این هم چاره‌ای نیست.

«نقش‌های قالی ترکمن با رنگرزی ثابت بافته نمی‌شوند بلکه تنوع محدودی دارند و این تنوع بیشتر تاریخی است تا جغرافیایی، مثلاً در بافته‌های قرن سیزدهم هجری ترکمن‌ها، رنگ آبی ویژه (نیلی، کبود) به کار می‌رفته که در قرن چهاردهم متروک شده ولی هم اکنون به یاری هنرمندان از نو زنده شده است.»

صنعت قالی باقی در ترکمنستان با قدمتی طولانی اکنون برای ادامه روند رو به رشد خود، وزارتخانه جداگانه‌ای با نام وزارت قالی ترکمنی دارد.

این شرکت ملی در واقع در سطح یک وزارتخانه بوده و تمامی امور صنعت قالی بافی در سراسر ترکمنستان را بر عهده دارد و سیاست دولت را در این زمینه اجرا و دنبال می‏‌کند.

در کنار این ساختمان همچنین موزه ملی قالی ترکمن است که در آن هم نمونه‌های مختلف فرش دست باف ترکمنی و از جمله بزرگترین فرش دستباف جهان در آن نگهداری می‌شود.