تار و چله منحصر به فرش‌بافی نیست
در طی چند سال گذشته خبری مرتب بر روی خبرگزاری های مختلف داخلی قرار میگرفت مبنی بر اینکه یک مخترع ایرانی قلم فرش بافی اختراع کرده که با آن میتوان به صورت دستی به بافت فرش یا موارد دیگر پرداخت. با پخش این خبر از صدا سیمای ملی خبرگزاری های مختلف به سراغ آقای دیوانگاهی مخترع این دستگاه رفتند تا صحبتی با ایشان درباره آنچه که ابداع کرده انجام دهند. در این میان صحبت‌های فراوانی که این دستگاه نمونه خارجی دارد یا اینکه برای بافت فرش مناسب نیست و فقط با آن بر روی پارچه یا تابلو فرش میتوان کار انجام داد. به همین منظور مجله نساجی کهن تصمیم گرفت تا برای رفع شک و شبهه های پیش آمده به سراغ آقای دیوانگاهی برود تا مستقیماً از ایشان درباره دستگاه اختراع شده سوالاتی را بپرسد .
متن کامل گفت‌وگو را در ادامه می‌توانید مطالعه بفرمایید.
معرفی کوتاهی از خودتان برای مخاطبان نشریه‌ی ما بفرمایید و اینکه چگونه ایده‌ی اصلی دستگاهی که امروز با آن کار می‌کنید، شکل گرفت؟
من فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد در رشته‌ی مدیریت صنعتی نساجی از دانشگاه (huddersfield) انگلستان، هستم. همیشه به صنعت فرش در ایران علاقه داشتم و بعد از اینکه درس‌هایم تمام شد، فرصتی پیش آمد که بتوانیم سیستمی را طرح‌ریزی کنیم و درنهایت اولین دستگاه‌مان را در انگلستان، بیش از ۲۰ سال پیش بسازیم.
آن دستگاه اول خیلی مبتدیانه بود اما شروع به کارکرد و ما در انگلستان با همکاری وزارت صنعت این کشور طی ۱۵ سال دستگاه‌های متعددی ساختیم. پس‌ازآن به ایران برگشتم و آن دستگاه را به ایران آوردیم و سعی کردیم در ایران آن را تولید کنیم.
دستگاه اولی را که در ایران ساختیم، خیلی جالب نبود. به‌هرحال آگاه هستید که صنعت در ایران مانند کشورهای پیشرفته‌ی دنیا، توسعه‌یافته نیست. ولی ما می‌دانستیم که چه‌کار خواهیم کرد. پس از آن با کمک تعدادی از شرکت‌های مهندسی -که پیش‌تر همکاری خوبی با ما داشتند- توانستیم دستگاه‌های جدیدی بسازیم. امسال به یاری خدا ما برای اولین بار بعد از ۲۰ سال این پروژه را تکمیل کردیم و اکنون دستگاه‌مان خیلی خوب کار می‌کنند.
می‌خواهیم به‌طور تخصصی در مورد این دستگاه صحبت کنیم. به‌طور علمی و دقیق بفرمایید این دستگاه برای بافت چه چیزی مناسب است؟ فرش، پارچه یا لباس؟
این سیستم، قرن‌ها پیش در ایران با یک سوزن انجام می‌شد. آن‌ها از سوزن توخالی نخی را رد می‌کردند و با فروکردن آن در پارچه، فرش می‌بافتند که به قول قدیمی‌ها به «گونی‌بافی» معروف بود. دستگاهِ ما درصحنه‌ی بین‌المللی به (tufting gun) مشهور است؛ تفنگِ تافتینگ! ما نمی‌توانیم برای کلمه‌ی تافتینگ در زبان فارسی لغت معادل درستی پیدا کنیم؛ اما به‌طورکلی یعنی سوزنی در یک پارچه فرو می‌رود و پرزی ایجاد می‌کند و برمی‌گردد.
دستگاه ما این کار را بسیار مرتب و با پرزهای ۱۴-۲ میلی‌متری و با سرعت‌های مختلف انجام می‌دهد. اما دستگاهی که آلمانی‌ها ساختند هیچ شباهتی به دستگاه ما ندارد و به نام هافمن معروف شده است. آن دستگاه خیلی بزرگی است و کارکرد عالی دارد اما برای ما چه ازلحاظ مکانیک و چه به لحاظ بافت کاری متفاوت انجام می‌دهد.
مدتی پیش، یکی از خبرگزاری‌ها از شما مصاحبه‌ای راجع به‌این دستگاه، ترتیب داده و درنهایت ادعا کرده است که شما نتوانستید از دستگاه‌تان دفاع کنید.
از آن‌ها عذرخواهی می‌کنم، چون در آن مصاحبه با تلگرام سؤال‌ها و پاسخ‌ها مطرح می‌شد که طبیعتاً فضا به این آزادی که الان با مجله‌ی شما داریم، نبود و درواقع چند کاربر هم‌زمان باهم صحبت می‌کردند؛ اما در مورد سوال شما، آن‌ها هر سوالی داشتند ما جواب دادیم. همان‌طور که من جلوی دوربین شما، به سؤالات شما جواب می‌دهم. منتها من فکر می‌کنم آن‌ها مانند الان این موقعیت را نداشتند تا نمونه‌هایی را که برای شما آوردیم، ارائه دهیم تا ببینند (و همان‌طور که می‌بینید این نمونه کاملاً جدید است) و درنهایت باعث شد آن‌سو تفاهم ایجاد شود که ما می‌خواهیم چیزی را پنهان کنیم. به‌هرحال ما مسئله‌ای برای پنهان کردن نداریم.
سوالی که از شما مطرح‌شده است این بود که اگر این بافت روی تار و چله و با گره زدن انجام‌نشده و روی پارچه هم انجام می‌شود، پس قلاب‌دوزی است و اینکه اسم قالی‌بافی را روی این دستگاه بگذارید، چندان درست نیست. در این مورد توضیحی بفرمایید که دستگاه شما قلم قالی‌بافی است یا قلم قلاب‌دوزی؟
در دنیا سیستم‌های فرش‌بافی مانند هافمن وجود دارد که روی پارچه می‌بافند و پرز و گره‌های درشت هافمن تا ۲۰ میلی‌متر پرز دارند. سوال این است که آیا آن موارد هم قلاب‌دوزی و گلدوزی تعریف می‌شود؟ این بافتن روی پارچه یک روشِ فرش‌بافی است. شما نمی‌توانید تار و چله را صرفاً منحصر به فرش‌بافی کنید.
ما با تمام احترامی که برای فرش‌بافی سنتی ایرانی قائلیم، دار قالی خیلی وقت‌گیر است. علاوه بر آن باید متذکر شوم که ما فرش نمی‌بافیم و ما با دستگاه‌مان فقط تابلو فرش درست می‌کنیم. ازنظر من و تمام متخصصانی که این دستگاه را به آن‌ها نشان دادیم، کار ما بر روی فرش تعریف می‌شود. چراکه قلاب‌دوزی بر روی یک جسمِ مسطح و نخی که از پارچه رد می‌شود و پرزی ندارد، تعریف می‌شود؛ اما در مورد گلدوزی دستی، تعریفِ قلاب‌بافی درست است چراکه با سوزن انجام‌شده و با پرزی بر روی نخ تشکیل می‌شود. ولی گلدوزی مسطح که حتی ماشین‌های گلدوزی دنیا با آن گلدوزی می‌کنند یا ماشین‌هایی که قطعات کوچکی را با آن گلدوزی می‌کنند مسطح است و بعید است که گلدوزی‌های این دستگاه‌ها پرز داشته باشد. پس هر چه که پرز داشته باشه -مثل چیزی که به شما نشان داده‌ام- را نمی‌توان قلاب‌دوزی تعریف کرد.
نمونه‌هایی از این دستگاه در سایر مناطق جهان چون چین، هنگ کنگ و به قول خودتان در آلمان تولیدشده است. به‌طور عمده دستگاه شما با آن دستگاه‌ها چه تفاوتی دارد؟
به‌طورکلی مکانیک دستگاه ما با نمونه‌های آن‌ها فرق می‌کند؛ یعنی مکانیکی که اصول ساختِ فنی و مهندسی که آن را دربر دارد، کاملاً متفاوت است. درواقع دستگاه هافمن یک الگوی مهندسی دارند و دستگاه ما یک الگوی دیگر.
اما به‌هرحال کاری که دستگاه شما و آن دستگاه‌ها انجام می‌دهند، درمجموع همان کار است؟
خیر، دستگاه‌های هافمن گره‌های درشت تولید می‌کنند و نمی‌توانند گره‌های ظریف روی پارچه بزنند؛ اما برای ما گره‌های ظریف را پوشش می‌دهد. ده‌ها دستگاه هافمن در جهان کپی شده است که همگی آن‌ها بزرگ و سنگین هستند و از ۸ تا ۱۰ کیلو وزن‌دارند و باید از سقف آویزان شوند و با دودست نگه‌داشته شوند تا بتوانند روی یک مساحت بزرگی ببافند. اما دستگاه ما می‌تواند تصویر یک فرش بسیار ظریفی را ببافد و هیچ دستگاه دیگری در دنیا چنین کاری نمی‌تواند به ظرافتی که دستگاه ما دارد، ببافد.
آموزش دستگاه شما برای افراد مبتدی که می‌خواهند کار با دار قالی را یاد بگیرد، چه مدت‌زمان لازم است تا آن را یاد بگیرند؟
آموزش در این زمینه مثل هر رشته‌ی دیگری است. برخی افراد، آن هنر را در وجودش دارند. مثلاً در میان کسانی که در کارگاه‌های ما شرکت کرده‌اند، افرادی که با چرخ‌خیاطی کارکرده‌اند زودتر یاد می‌گیرند و مثلاً فردی هم بود که بعد از دو هفته کار با آن را یادگرفت. ما دو مرحله‌ی آموزشی داریم؛ یکی آنکه افراد می‌آموزند تا به دستگاه عادت کرده و آن را مانند قلم هدایت کنند و به‌اصطلاح فوت‌وفنش را یاد بگیرند؛ و مرحله‌ی دوم، آموزش حرفه‌ای می‌شود و شما می‌توانید گلدوزی و فرش‌بافی کنید و کالاهایی درست کنید که تمام جهان و ایران خریدار آن باشد.
اگر صحبت پایانی با مخاطب‌های نشریه‌ی ما دارید، بفرمایید.
ما خودمان را وقف این دستگاه کردیم. چراکه از همه‌چیز گذشته، این دستگاه بسیار اشتغال‌زاست. مثلاً وقتی آلمانی‌ها دستگاه هافمن را حدود۳۰ سال پیش ساختند، همان‌جا متوقف نشدند. امروزه هزاران نفر با آن کار می‌کنند. ما هم می‌خواهیم که مردم از این دستگاه استفاده کنند زیرا که استفاده از آن جالب و هیجان انگیزه است.
علاوه بر آن، ما این هنر را در ایران داریم اما آلمان این هنر را ندارد. ما می‌توانیم با آن کیف و کفش بسازیم و گاهی تعجب می‌کنیم که چه موارد زیادی میتوان با آن ساخت! ما هدفمان این است که با کمک نشریه‌ی محترم «کهن» و سایر دوستان‌مان این دستگاه را به اسم ایران و در ایران گسترش دهیم و از آن همه بتوانند استفاده کنند.
تحریریه مجله نساجی کهن
ارسال مقالات و ترجمه جهت انتشار در سایت : info@kohanjournal.com
سلام.خیلی خیلی جالب بود لطفا یک ایمیل یا یک شماره تماس از آقای جمشید دیوانگاهی برای من بفرستید.متشکروسپاسگذارم
۰۹۳۷۸۸۷۸۶۶۰
سلام، این دستگاه ایرانی تولید انبوه شده؟ برای تهیه اش از کجا می شه اقدام کرد؟