در گفتگوی رئیس انجمن علمی فرش ایران با رسالت مطرح شد: فرش از عرش تا فرش!

نویسنده: سعید احسانی

در ماده ۱۹۴ برنامه پنجم توسعه به مقوله فرش پرداخته شده است.از طرفی در روزهای اخیر طرحی در خصوص الحاق فرش به وزارت جهاد کشاورزی در مجلس شورای اسلامی مورد بحث و بررسی قرار دارد.این حمایت ها و سایر نمونه های مشابه همگی نشان دهنده دقت نظر مسئولان به این کالای قدیمی و کهن ایرانی است که ضمن در اختیار داشتن سهم عالی در صادرات غیرنفتی ،به عنوان آثار هنری از اقبال جهانی برخوردار است و همچنان در رتبه نخست کشورهای صادرکننده این کالاجای گرفته است.لذا با توجه به اهمیت جایگاه فرش در ارزآوری و به دلیل تحلیلی کوتاه بر اوضاع فرش دستباف و ماشینی در کشور،گفتگوی کوتاهی با رئیس انجمن علمی فرش ایران انجام
داده ایم که در ادامه از نظرتان می گذرد؛

رئیس انجمن علمی فرش ایران با یادآوری گذشته درخشان فرش دستباف کشور ،گفت: باید با تحلیل دقیق تر و روشنگری بیشتری به مقوله فرش دستباف پرداخته شود.

سید جلال الدین بصام با اشاره به ارزش بالای ارزآوری فرش دستباف ،افزود:تا سال ۱۳۸۱ ،بیشترین سهم صادرات غیر نفتی متعلق به فرش دستباف بوده که این روند از سال ۱۳۸۲ تا کنون نزول پیدا کرده است تا جایی که رتبه سال گذشته این کالادر بین سایر محصولات صادراتی غیرنفتی به ۱۰ رسیده است.

بصام این نزول رتبه در صادرات را فی نفسه بد ندانست و تصریح کرد: مشاهده رونق در صادرات سایر محصولات پدیده ای است که توسعه و پیشرفت همه جانبه را در کشور نشان می دهد و این خوب است.اما مسئله ای که حساسیت کارشناسان این حوزه را بر می انگیزد همانا سهم بازار فرش کشور از بازار های جهانی است که با ادامه این روند مخاطره برانگیز است.

به گفته وی ،آن زمان که رتبه نخست صادرات غیرنفتی به فرش اختصاص یافته بود،میزان کل صادرات غیرنفتی کشور حدود ۴ میلیارد دلار محاسبه شده است که این رقم برای سال گذشته به بیش از ۳۰ میلیارد دلار ارتقا یافته است.همچنین از سال ۱۳۷۳ که میزان صادرات فرش دستباف متناسب با حداکثر توان داخلی بوده به پایین ترین میزان خود، حدود ۳۹۸ میلیون دلار، در سال ۱۳۸۶ رسیده است.

وی با بیان اینکه سال ۲۰۰۷ میلادی از کمترین میزان صادرات این محصول فاخر و با قدمت کهن برخوردار
بوده ایم، افزود : روند صعودی و رشد مجدد تولید و صادرات فرش دستبافت پس از این سال روند صعودی پیدا کرده تا جایی که هم اکنون حدود ۶۰۰ میلیون دلار ارزش صادرات این محصول است.

این کارشناس مسئول با اشاره به اینکه در زمینه صادرات فرش دستباف ،همچنان رتبه نخست جهان را در اختیار داریم،اظهار کرد:این روند با صعود از سال ۸۷ تا ۸۹ مواجه بود و با روند نزولی کشورهای رقیب ایران نظیر هند و پاکستان از ثبات بالاتری برخوردار شد.

بصام با تاکید بر اینکه نباید از روند صعودی به وجود آمده زیاد خشنود باشیم ، افزود : صنعت فرش کشور (بخصوص فرش دستباف) با مشکلات جدی اما قابل برنامه ریزی روبه رو است.

وی با بیان اینکه بازار فرش آمریکا،بزرگترین خریدار فرش دستباف کشور محسوب می شده است، اضافه کرد : تحریم اخیر فرش ایران از سوی این کشور سبب شده است تا امکان از دست دادن بخش عمده ای از سهم صادرات
غیر نفتی ،این صنعت مهم کشور به وجود آید.

به گفته وی ، اقدامات ارزشمندی برای مقابله با این مسئله صورت گرفته است که از مهمترین آن
می توان به جایگزینی و توسعه حضور فرش در بازارهای جدید بین المللی و منطقه ای اشاره کرد.به گونه ای که این اقدام سبب شده است تا میزان صادرات فرش دستباف حتی پس از تحریم نیز با افزایش صادرات به سوی بازارهای جهانی (در مقابل سایر کشورها) مواجه شده باشد.رئیس انجمن علمی فرش ایران از تحریم مالی به عنوان دومین مشکل اساسی در صنعت فرش دستباف کشور یاد کرد و تصریح کرد : به این دلیل که به واسطه تحریم های موجود نمی توان بهای فرش های فروخته شده(همچون سایر محصولات صادراتی) را از طریق بانکهای داخل کشور دریافت کرد که این مسئله سرعت و امنیت مالی و فکری را از چرخه تولید و تولیدکنندگان با رکود نسبی مواجه می کند.

بصام با اشاره به رقم یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار ارزش صادرات پسته و حدود ۶۰۰ میلیون دلار ارزش صادرات فرش دستباف به عنوان عمده ترین صادرات غیرنفتی کشور،افزود:حجم زیاد و ارزش بالای ریالی این کالاها و وجود تحریم فوق الذکر ، اوضاع نابسامان و لزوم چاره اندیشی به موقع در این خصوص را بیش از گذشته روشن می کند.

وی از مسئله ارز به عنوان مهمترین مشکل این حوزه یاد و اظهار کرد : قیمت ارز در کشور در طول ۱۰ سال گذشته تا کنون متناسب با تورم داخلی بالانرفته است.

وی با تاکید بر اینکه مشکل ارز فرصت رقابت را از صنعت فرش دستباف کشور خواهد گرفت،افزود: سال ۱۳۸۰ قیمت دلار حدود ۸۰۰ تومان بوده است که این رقم هم اکنون حدود ۱۳۰۰ تومان است.بنابراین با مشاهده رشد حدود ۷۰ درصدی افزایش نرخ دلار به عنوان یکی از رایج ترین ارزهای موجود، در برابر رشد حدود ۴۰۰ درصدی تورم نشان دهنده عدم تناسب و بالطبع کاهش کارایی لازم برای تولیدات کیفی و کمی بهتر و همچنین حضور پررنگ تر در بازارهای منطقه،
بین المللی و جهانی است.

این کارشناس در ادامه نگاهی به وضعیت فرش ماشینی نیز داشت و بیان کرد : تفاوت در ارائه فرش ماشینی و دستباف از دو جنبه قابل بررسی است. نخست آنکه
می توان این تفاوت واضح و طبیعی را به فال نیک گرفت چرا که دلیل گرانقیمت بودن فرش دستباف در قیاس با نوع ماشینی آن همانا نبود مشابه دیگر برای آن است(که با ذوق و هنر دستان هنرمند قالیبافان ایرانی بافته می شود).اما عیبی که می توان بر آن وارد دانست همانا نبود امکان فروش و عرضه از طریق فروشگاه های زنجیره ای دارای چندین شعبه در سراسر جهان است که به یقین فرصت ورود و البته فرصت تبلیغ،استقبال و فروش در کمترین زمان ممکن را سلب می کند.

بصام با اشاره به وضعیت صادرات فرش از کشور بلژیک گفت : این کشور از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ میلادی حدود ۳ میلیارد دلار صادرات فرش ماشینی داشته است.این رقم برای چین از ۴۰۰ میلیون دلار به حدود ۲ میلیارد دلار ارتقا پیدا کرده است.این در حالی است که کشور ما با صادراتی حدود ۱۵۰ میلیون دلار در این بخش با خلابزرگی مواجه است که رتبه ایران را تا دوازدهم تنزل داده است.

وی با بیان اینکه بازاریابی مناسبی نیز در مورد فرش ماشینی در کشور وجود ندارد،افزود:دستگاه های عمدتا از رده خارج در کارخانجات فرشبافی از دلایل تشدید کننده این حضور کمرنگ در بازار های جهانی برای فرش ماشینی کشور به حساب می آید.

به گفته وی صادرات فرش ماشینی با وجود همه این مشکلات از کمتر از ۲۰ میلیون دلار سابق به حدود
۱۵۰ میلیون دلار کنونی رسیده است .هر چند این مسئله امیدوار کننده است اما قیاس با سایر کشورهای توسعه یافته در این حوزه و توجه واقع بینانه به وضعیت کارخانجات تولیدی و تولیدکنندگان این محصول،می تواند تامل دست اندرکاران را بیش از گذشته بر انگیزد.

رئیس انجمن علمی فرش ایران در ادامه با بیان اینکه پیش از هدفمندی یارانه ها از شمار بافنده های فرش دستباف کم شده است ، اظهار کرد : به دلیل پرداخت یارانه ها به قالیبافان (و البته درآمد پایین حاصل از بافندگی و مقایسه زحمت و کسب درآمد با یارانه دریافتی) و دلایل مشابه دیگر سبب شده است تا قیمت فرش تا حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد افزایش پیدا کند که افزایش این رقم برای فروش در امارات تا ۸۵ درصد نیز گزارش شده است که بی شک از استقبال خرید می کاهد و به صادرات لطمه وارد می کند.

بصام با ذکر اینکه فرش دستباف وابستگی کمتری نسبت به فرش ماشینی به انرژی و واردات و البته نوسانات ارزی دارد افزود : افزایش هزینه تمام شده در مقایسه با سال گذشته حدود ۲۰ درصد و در سایر موارد حدود ۴۰ درصد است که حداقل ۲۵ درصد قیمت تمام شده را بالامی برد.

به گفته وی فرش دستباف به عنوان اشتغالزا معرفی
نمی شود چراکه بر اساس تحقیقات انجام شده تنها ۱۵ درصد قالیبافان از درآمد مستقیم برای امرار معاش استفاده می کنند و ۸۵ درصد بقیه تنها به عنوان شغل مکمل از درآمد آن بهره می برند.

وی با بیان اینکه میزان تولید از ۸ میلیون متر مربع به
۳ میلیون متر مربع کاهش پیدا کرده است ،تصریح کرد:این کاهش اقبال عمومی با کاهش اشتغال همراه بوده است که اگر در دراز مدت به آن توجه کافی نشود به تبعات منفی اجتماعی و اقتصادی منجر خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه فرش کالایی است که به همه
بخش های کشاورزی،فرهنگی،اقتصادی و گمرک وابسته است،افزوذ:مقوله فرش به چند وزارتخانه مرتبط می شود که با وابستگی کنونی به وزارت صنعت،معدن و تجارت از اختیار و استقلال لازم برای اقدامات بهینه برخوردار نیست.

رئیس انجمن علمی فرش ایران همچنین با تاکید بر
اینکه امور مربوط به فرش باید یک سازمان مستقل قدرتمند زیر نظر مستقیم نهاد ریاست جمهوری باشد تا بتواند با اشتغالزایی و صادرات و نمونه های مشابه دیگر از نهایت قابلیت های موجود با اصلاح ساختار استفاده کند تا بتواند حدود یک میلیون و پانصد هزار شغل که با هزینه کمتر از یک میلیون تومان قابل ایجاد شدن است جایگزین حدود ۶۰۰ هزار نفر کنونی کند تا از مشکلات اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی کاسته شود.