سهم ۱۸ درصدی محصولات ممنوع شده از صادرات

بررسی آمارهای گمرک نشان می‌دهد میزان صادرات محصولاتی که صادرات آنها اخیرا ممنوع شده است، در سال ۹۰ حدود شش میلیارد دلار بوده است که این میزان ۱۸ درصد از کل صادرات غیرنفتی سال گذشته را شامل می‌شود. ممنوعیت صادرات ۵۲ قلم کالای اساسی که به تازگی از سوی سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اعلام شد، مهر ممنوعیت صادراتی بر کالایی زد که از آنها ۹/۵ میلیارد دلار در سال گذشته صادر شده بود. در واقع این کار به منزله آن است که درآمد ارزی حدود شش میلیارد دلاری سالانه کشور با مشکلاتی مواجه خواهد شد. بررسی آمار‌های گمرک ایران نشان می‌دهد از مجموع ۷/۳۳ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران در سال ۹۰ نزدیک به یک ششم آن متعلق به ۳۵ کالایی بوده که نام آنها اکنون در لیست کالاهای ممنوعه قرار دارد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد ۱۵ قلم از این کالاها در لیست محصولات صادراتی سال ۹۰ نبوده و یا کالایی با آن عنوان در آن سال صادر نشده است. پلی‌اتیلن، پلی‌استایرن، پلی‌اتیلن‌ترفتالات و پلی‌پروپیلین از جمله کالاهای ممنوعه‌ای است که با ارزشی معادل ۹/۲ میلیارد دلار بیشترین سهم ارزآوری صادرات کالاهای ممنوعه را در سال ۹۰ به خود اختصاص داده است. بر اساس این بخشنامه صادرات انواع محصولات فولادی هم ممنوع اعلام شده است. این در حالی است که ارزآوری فولاد در این سال معادل ۳/۱ میلیارد دلار بوده است. در میان این لیست برخی از محصولات سهم به سزایی در درآمدزایی ارزی برای ایران داشته است که به ترتیب کاتد مس با ۵/۵۴۸ میلیون دلار، محصولات پلیمری با ۳۰۴ میلیون دلار، بنزن و ABS با ۲۹۰ میلیون دلار، آرد با ۱۴۲ میلیون دلار و مفتول مس با ۱۱۰ میلیون دلار حجم بالایی از ارزش صادراتی ایران را به خود اختصاص داده‌ بودند. از لیست ۵۲ کالای ممنوعه صادراتی ۱۵ قلم آن در صادرات سال ۹۰ میزانی را به خود اختصاص نداده یا حداقل با عنوانی که در این بخشنامه آمده است کالایی صادر نشده است. جو، جوش شیرین، سولفور مولیبدن، ذرت دامی، شمش فولاد، شمش آلومینیوم، ضایعات پت، استایرن مونومر، دی اکتیل فتالات‌dop، سود کاستیک، قند، قطعات خودروی وارداتی، برنج وارداتی، چای وارداتی، ماشین‌آلات راهسازی و صنعتی وارداتی و وت بلو گاوی و گوسفندی از این جمله هستند.

صادرات محصولات وارداتی ممنوع!

در لیست کالاهای ممنوعه صادراتی سه قلم قابل توجه به چشم می‌خورد؛ برنج وارداتی، چای وارداتی و ماشین‌آلات راهسازی و صنعتی وارداتی. هیچ‌گونه صادراتی با این عنوان در آمار مرکز گمرک ایران ثبت نشده است. تنها در سال ۹۰ ما بیش از ۲۰۳ میلیون دلار صادرات انواع ماشین‌های صنعتی و راهسازی را داشته‌ایم که کلمه وارداتی بودن در کنار آن درج نشده است و نزدیک به ۴/۱۷ میلیون دلار انواع چای سیاه و سبز نیز صادر شده که آن هم عنوانی با چای وارداتی ندارد. اما رقم صادرات برنج چه وارداتی و چه تولید داخل در این سال صفر گزارش شده است. سوال این است که واردات کالاهای اساسی مانند چای و برنج و ماشین‌آلات و سپس صادرات آن محصول در دوره چند نرخی اقتصاد ایران است یا در دوره‌های دیگر همچنین چیزی وجود داشته است؟ عبدالرحمن سلیمانی، عضو هیات رئیسه اتاق ایران با اشاره به چنین عناوینی در لیست کالاهای ممنوعه به آرمان می‌گوید: در شرایطی که قیمت ارز چند نرخی است، برخی از افراد کالاهای اساسی را با نرخ ارز مرجع وارد کرده و سپس آن را با نرخ ارز آزاد مجددا صادر می‌کنند و در این میان از اختلاف قیمت ارز سود کلانی به دست می‌‌آورند. البته واردات کالاها و انجام اقداماتی روی آن و سپس صادرات آن اقدام ممنوعی در عرصه تجارت بین‌الملل نیست و چه بسا اقتصاد بسیاری از کشورها روی چنین موضوعی در گردش باشد اما این اقدام نباید از طریق نرخ ارز مرجع انجام شود. پس طبیعی است برای جلوگیری از چنین رانت‌خواری‌هایی چنین ممنوعیت‌هایی هم اعلام شود. یا اگرچه ما در لیست صادرات گمرک کالایی با وت بلوی گاوی و گوسفندی گزارش نشده اما نایب رئیس اتحادیه سالامبور و چرم اعلام کرده است این ممنوعیت باعث کاهش شدید صادرات ۲۰۰ میلیون دلاری کشور در این حوزه می‌شود.  

برداشت‌های متفاوت گمرک از کالاهای ممنوعه

شفاف نبودن لیست دقیق کالاهای ممنوعه خود عامل دیگری است که مشکلاتی در ادارات گمرک و انتقاداتی در بین فعالان بخش خصوصی را به دنبال داشته و به دلیل تفاسیر مختلفی که می‌توان از آن داشت، دامن برخی دیگر از کالاهای مشابه را نیز گرفته است. به نحوی که برخی از صادرکنندگان و فعالان اقتصادی از توقف کامل صادرات در برخی از مرزها خبر می‌دهند و معتقد هستند پیکان این لیست کالاهای مشابه یا محصولات ساخته شده از این مواد را هم نشانه گرفته است. قند از جمله کالاهایی است که رقم صادرات آن در سال گذشته صفر بوده است اما اگر به دلیل شفاف نبودن بخشنامه قرار باشد کالاهایی مانند مربا، ژله، مارمالاد، پوره و خمیر میوه، آدا‌مس و انواع میوه‌های پرورده در قند را نیز به دلیل استفاده از قند ممنوع کنند ۸/۱۱۶ میلیون دلار دیگر از صادرات غیرنفتی ایران کاهش می‌یابد. همچنین گزارش‌ها از برخی گمرکات نشان می‌دهد ممنوعیت مواد پلیمری موجب برداشت تفاسیر مختلف شده است؛ به این معنا که در برخی از گمرک‌ها صادرات تمامی کالاهایی که در ‌آنها مواد پلیمری به کار رفته ممنوع شده است. محصولات پلیمری یکی دیگر از محصولاتی است که با ۳۰۴ میلیون دلار ارزآوری صادرات آن ممنوع شده است. حال اگر قرار باشد ارزش صادراتی تمام محصولات‌ ساخته شده از پلیمر را به هم به عدد قبلی اضافه کنیم رقم جدید دیگری به دست می‌آید. به این لیست می‌توان انواع شکلات و شیرینی، چرم و موارد دیگر را نیز اضافه کرد. شاید به همین دلیل هم است که طی روزهای اخیر برخی فعالان بخش خصوصی خواسته‌اند دولت سریعا فهرست دقیق را به ادارات گمرک تحویل دهد تا در مسیر صادرات باقی کالاها مشکل ایجاد نشود. به گفته برخی کارشناسان اقتصادی، در شرایطی که محدودیت‌‌های بین‌المللی درصدد ایجاد مشکلاتی برای ایران هستند، چنین ممنوعیت‌های خود می‌تواند مشکلاتی را به وجود آورد. به گفته سلیمانی، حتی اگر در این شرایط به قصد تامین نیازهای داخلی و ممانعت از خروج ارز مرجع، وضع ممنوعیت‌ها گریزناپذیر است، بهترین اقدام در این شرایط شفافیت لیستی است که ممکن است سهم چند میلیارد دلاری صادرات غیرنفتی را کاهش دهد.

جدول ارزش صادراتی کالاهای ممنوعه صادراتی در سال ۹۰