شیمی پلاست شمال: به نام نساجی به سوی فردایی پاک

گفتگو مجله کهن با مهندس رهام حبیبی – مدیریت عامل شرکت شرکت شیمی پلاست شمال

لطفا در ابتدا در مورد شرکت شیمی پلاست شمال، نحوه تاسیس و فعالیت آن توضیحاتی را بفرمایید

شرکت شیمی پلاست شمال در اردیبهشت ۱۳۹۹ با ظرفیت ۵۰۰۰ تن تولید پرک های بازیافتی از ضایعات بطری های PET در استان مازندران – شهرک صنعتی جویبار به بهره برداری رسید . نظر به نیاز کارخانه های تولید الیاف مصنوعی پلی استر ( هالو / سالید ) و همچنین مجموعه های تولیدی گرانول – ورق و کامپاند و از آنجا که سهم زیادی از ضایعات دورریختی بطری های پلاستیکی در منطقه شمال کشور می باشد بر هیئت مدیره شرکت تصمیم به توسعه و افزایش ظرفیت خطوط تولیدی گرفت.

همان طور که مستحضر می باشید – ضایعات پلاستیکی بیش از ۵۰۰ سال زمان می برد تا در طبیعت تجزیه شوند و با توجه به ضعف مدیریت و زیرساخت کشور در جمع آوری و استفاده مجدد از این طلای کثیف – بالاخص در استانهای شمالی ، تصمیم به احداث بزرگترین مجتمع بازیافت ضایعات بطری های pet  در کشور گرفته شد.

بر اساس سالها تجربه و دانش فنی مدیران مجرب این شرکت در بازیافت و تولید الیاف مصنوعی – مدرن ترین و مجهز ترین خطوط تولید با ظرفیت روزانه بیش از یکصد تن تولید پرک هات واش شده  در زمینی به مساحت یازده هزار متر مربع و زیربنای ۴۵۰۰ متر مربع احداث و انشالله تا ابتدای تیرماه سال جاری به بهره برداری خواهد رسید .

در این مجموعه تولید پرک های PET به تفکیک رنگ و با بهترین روش های موجود شسته شده و عاری از هر گونه ناخالصی کمتر از ۳۰PPM  خواهد بود .

به عنوان یکی از بزرگترین کارخانجات بازیافت بطری های پلاستیکی در خاور میانه فعالیت شما چه کمکی به محیط زیست می کند؟ چرا در سال های اخیر صنعت بازیافت نساجی و تولید الیاف بازیافتی تا این حد رونق گرفته؟ 

مصرف انواع نوشابه و آبمعدنی و سایر مواد غذایی و نوشیدنی ها در بطریهای پلی استر  PET به سرعت در حال افزایش است.و از طرفی ترویج افراطی روحیه راحت طلبی و هزینه دار نکردن مصرف بطری دورانداختنی هم سبب شده که مردم به جای خرید نوشیدنی ها و غیره در بطری شیشه ای، به خرید آنها در بطری های یکبار مصرف روی آورند.

این در حالی است که تولیدکنندگان، در کشور ما هیچگونه مسوولیتی در جمع آوری بطریهای خالی ندارند و فقط با افتخار از افزایش تولید،«کارآفرینی» و در زمینه مسایل زیست محیطی، حداکثر از گرفتن گواهینامه ها و تقدیرنامه های رسمی و درختکاری در اطراف کارخانه سخن میگویند، همچنین به طرح بسیار ریزی که روی برچسب بطریها چاپ شده و فردی را نشان میدهد که بطری را در سطل زباله می اندازد، اشاره میکنند!

مصرف کنندگان، بطری های یکبار مصرف را با دیگر زباله ها مخلوط میکنند، یا آنها را در شهر و طبیعت رها میکنند.

آنان چون هزینه های مشخص و برگشت پذیری را برای بطری خالی نپرداخته اند، انگیزه مادی برای جمع آوری آن ندارند و چون بیشتر آنان از حداقل آموزش زیست محیطی بهره نبرده اند، احساس مسوولیت اخلاقی هم در رهاسازی آزادانه آن ندارند، از سوی دیگر چون کارخانه های بازیافت PET در کشور نیست – یا در همه جا و با ظرفیت کافی نیست – مصرف کننده دلیلی برای جداسازی اینگونه بطری از دیگر زباله ها نمی بینند.

مشکلات بطری های PET این است که تجزیه نشدنی هستند و فضای زیادی را اشغال میکنند و از اینرو به هیولایی برای محیط زیست کشور بدل شده اند. در بیشتر دره ها و دامنه های کوهستانی، گردشگاه ها، ساحل ها، کناره جاده ها و بسیاری نقاط دیگر، ریخت و پاش این بطریها چشم انداز بسیار زننده ای ایجاد کرده است.

پایین آمدن ارزش بصری پهنه های آبی به دلیل رها کردن  این بطریها را میتوان در تالاب بندعلی خان و نهرها و رودهای منتهی به آن در جنوب ورامین، در دریاچه ارومیه – به ویژه در امتداد پل میان گذر – و دریاچه زریوار در نزدیکی مریوان دید.

شیمی پلاست چه طیف از محصولات را به مصرف کننده نهایی و صنایع نساجی ارایه می دهد؟ محصولات تولیدی شما در چه صنایعی و برای چه محصولاتی مورد استفاده قرار می گیرد؟ 

محصولات تهیه شده از پت بازیافتی: 

۱- تولید الیاف پلی استری و نهایتا تولید محصولاتی همچون: فرش، کیسه خواب، لباس، انواع منسوجات و…

۲- تولید صفحات گرما شکل دهی شده برای تولید و بسته بندی و پوشش های غیر خوراکی، سبد لباس و زباله و…

موارد ذکر شده مصارف متداولی از پت بازیافتی را نشان می دهد اما همانطور که  اشاره شد با تقویت پت بازیافتی به وسیله الیاف و یا آلیاژسازی با سایر رزین ها می توان طیف کاربردی آن را افزایش داد.

– آلیاژسازی:  

از آمیزه های تقویت شده پت بازیافتی برای تولید موارد زیر استفاده می شود:

۱- سپر خودرو۲ – انواع وسایل نقلیه تفریحی و سبک ۳- ضربه گیر ۴- صفحه کلید کامپیوتر ۵- تجهیزات قایق سواری ) پارو، جلیقه های نجات و…( ۶- کلاه ایمنی  ۷- در، پنجره و حصار ۸- تسمه نقاله ۹-وسایل ورزشی ۱۰- و… موارد استفاده آلیاژ پت بازیافتی، پلی کربنات عبارتند از:

• استفاده آن در صنایع خودروسازی: تولید قطعات الکتریکی و الکترونیکی، سپر، پنل، داشبورد، پوشش های آیینه جلو و کنار خودرو وغیره.

• تولید قطعات مورد نیاز تامین انرژی محفظه احتراق، پمپ، پوشش های کمپرسورهای هوا و غیره.

• تولید کارتریج و سایر تجهیزات چاپ و کپی و غیره.

آمیزه های پت بازیافتی تقویت شده با الیاف شیشه: 

اکثر آمیزه های پت بازیافتی توسط افزودنی های معدنی همچون الیاف شیشه، میکا، تالک و … تقویت می شوند. انواع تقویت شده با الیاف شیشه حاوی ۳۵%از این افزودنی معدنی بوده و محصول نهایی در صنعت خودرو بیشینه کاربرد را دارد. تولید انواع تزیینات داخلی و خارجی خودرو، دستگیره در، دسته صندلی، میز و … از دیگر کاربردهای آمیزه های تقویت شده پت بازیافتی هستند.

پتانسیل های تولید الیاف بازیافتی از پت در ایران را چطور ارزیابی می کنید؟ ‎به طور کلی صنعت بازیافت نساجی  در ایران را چطور ارزیابی می کنید؟

سرانه مصرف بطری  pet در ایران: 

در سال ۱۳۹۹ حداقل در حدود ۲۸۸ هزار تن ضایعات پلی اتیلن ترفتالات گرید بطری وارد بازار شده است که سهم سرانه هر ایرانی با توجه به جمعیت بالای ۸۳ میلیون نفری آن سال در حدود ۴۴/۳ کیلو گرم صرفا پت نو بوده است ،بیشترین میزان مصرف این ظروف در تولید نوشابه های گازدار غیر الکلی، روغن های مایع ، آب معدنی ، دوغ و لبنیات ، سایر مواد غذایی و مواد شوینده و بهداشتی که طبق استانداردهای حاکم بر آنها میبایست از PET نو استفاده نمایند.

بیشتر بخوانید:  بازیافت در صنعت نساجی ایران 

تقاضا برای PET بازیافتی:  

موارد کاربرد PET بازیافتی : مهمترین کاربردهای PET بازیافتی در تولید الیاف، ورق، تسمه، ظروف، قطعات تزریقی، بطری می باشد PET بازیافتی از PET نو و دست نخورده تقریبا غیر قابل تشخیص می باشد و می تواند به محصولات قابل رقابت در بازارهای مختلف تبدیل شود. یکی از کاربردهای مهم PET بازیافتی تولید دوباره بطری می باشد. در این فرآیند بطریهای مصرف شده به تراشه های قابل استفاده برای تولید بطری با قیمت کمتر از ماده نو تبدیل میشوند.

یکی دیگر از کاربردهای PET بازیافتی تولید الیاف پلی استر می باشد که در تولید نخ نایلونی برای قالیبافی، موکت بافی ،صنایع کیف و کفش و درصد کمی در پوشاک استفاده می شود. این الیاف به طور گسترده در تولید فرش و پوششهای تزیینی و روکش مبل مورد استفاده قرار می گیرد.

از PETبازیافتی همچنین برای بسته بندی thermoforming مواد غذایی مثل تخم مرغ و سبزیجات مورد استفاده قرار می گیرد .

از کاربردهای دیگر PET بازیافتی در تولید ورق می باشد. این ورق ها در رنگهای شفاف، سبز و سیاه تولید می شوند.

یکی دیگر از کاربردهای جدید PET بازیافتی در تولید پالت های پلاستیکی می باشد. برای تولید پالت از یک فرآیند تکامل یافته تحت عنوان تزریق تراکمی استفاده شده که طی آن پرک های مواد ضایعاتی وارد سیستم گردیده و در انتها محصول نهایی یعنی پالت، تحویل گرفته می شود. با توجه به اینکه تولید پالت های چوبی باعث تخریب بیشتر جنگلها شده، لذا پالتهای پلاستیکی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

پلی استر بازیافتی: 

کانون اصلی صنعت مد، مواد اولیه بازیافت شده می باشد که سازگار با محیط زیست هستند. حدود ۴۹ درصد از لباس های جهان از پلی استر بازیافتی ساخته شده است و انتظار می رود این رقم تا سال ۲۰۳۰ تقریبا دو برابر شود. به عنوان بخشی از این صنعت، بطور مثال می توان به فرآیند تبدیل بطری های پلاستیکی بازیافت شده به نخ و پارچه اشاره کرد. پلی استر بازیافت شده در حال حاضر در دسترس ترین ماده قابل استفاده مجدد در صنعت نساجی است.

• روند جهانی تولید و مصرف چیپس، الیاف و نخ فیلامنت پلی استر در جهان و ایران: 

روند عرضه و تقاضای الیاف به عنوان اصلی ترین ماده اولیه صنعت نساجی نقش بسیار مهمی در پیش بینی و برنامه ریزی آینده این صنعت دارد. تجربه نشان داده است که افزایش تولید مواد اولیه بزرگترین عامل محرک در رشد صنایع پایین دستی بوده و به همین دلیل صنعت تولید الیاف در شاخه های مختلف موتور محرک گروههای بسیاری در صنایع نساجی می باشد.

علاوه بر این با توجه به اینکه مواد اولیه سهم بسیار شاخصی در قیمت تمام شده کالاهای نساجی از قبیل نخ و پارچه دارد، به همین خاطر قیمت و میزان دسترسی به الیاف مختلف نقش بسیار مهمی در رقابت پذیری کالاهای نساجی در نقاط مختلف جهان دارد.

تا اواسط قرن بیستم الیاف طبیعی نظیر پنبه، پشم و ابریشم نقش اصلی در تامین نیازهای صنعت نساجی را بر عهده داشتند اما در اوایل قرن بیستم با ابداع روشهای تولید الیاف مصنوعی نظیر پلی آمید – نایلون – پلی استر، اکریلیک، پلی پروپیلن و …، و بالاخص گسترش تولید و عرضه آنها پس از جنگ جهانی دوم به تدریج این الیاف نیز توانستند نقش مهمی در تامین نیازهای رو به رشد صنعت نساجی جهان بر عهده گیرند.

بیشتر بخوانید: استانداردهای نساجی برای تولیدات سبز و دوستدار محیط زیست

ایا در این بخش پتانسیل صادرات وجود دارد؟

رقابت پلی استر و پنبه:

تا اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی پنبه سلطان بلامنازع الیاف محسوب می گشت و در این سالها از نزدیک به ۳۰ میلیون تولید جهانی الیاف، تقریبًاً ۱۵ میلیون تن )بیش از ۵۰%( در اختیار الیاف پنبه و مابقی سهم سایر الیاف طبیعی و مصنوعی بود.

اما با توجه به افزایش جمعیت، کاهش سطح زمین های زیرکشت، افزایش نیاز به کشت های خوراکی و …، دیگر الیاف پنبه به تنهایی قادر به تامین نیازهای رو به رشد صنعت نساجی نبودند و پیشرفت صنعت پتروشیمی و پلیمر منجر به افزایش سهم الیاف مصنوعی بالاخص الیاف پلی استر در این عرصه گردید، به گونه ای که در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی میزان تولید الیاف پلی استر با الیاف پنبه در حد ۲۰ هزار تن در سال برابر گردید و پس از آن تولید الیاف پلی استر با شیب صعودی بسیار زیادی به حرکت خود ادامه داد .

آمار حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۵ میزان تولید الیاف پلی استر به بیش از ۲ برابر الیاف پنبه رسید که این موضوع حاکی از اهمیت بسیار زیاد این الیاف در صنعت نساجی می باشد.

هرچند در حال حاضر تولید الیاف پنبه در جهان با کمک گرفتن از اصلاحات ژنتیکی ارقام پنبه و روشهای مدرن کشاورزی به حد تقریبی ۲۵.۷ میلیون تن در سال رسیده است، که نشان دهنده سهم ۲۵ درصدی این الیاف در کل تولید الیاف جهان در سال ۲۰۱۷ می باشد ولی در همین سال تولید پلی استر نزدیک به ۶۰ میلیون تن در سال رسید که حاکی از سهم ۶۰ درصدی این الیاف از تولید جهانی الیاف می باشد.

بیشتر بخوانید: در مورد الیاف پلی استر بیشتر بدانیم‏

با توجه به تولید و مصرف بیش از ۱۰۳ میلیون تن الیاف در سال ۲۰۱۷ میلادی ۰۵% افزایش نسبت به سال قبل مشخص است که پس از پلی استر و پنبه به عنوان دو بازیگر اصلی صنعت نساجی، مجموع مصرف سایر الیاف نساجی نظیر پشم، ابریشم، پلی آمید – نایلون، اکریلیک، ویسکوز و … کمتر از ۱۸ میلیون تن در سال می باشد که این موضوع حاکی از اهمیت بسیار زیاد توجه به الیاف پلی استر و پنبه در صنعت نساجی دارد.

در حال حاضر پس از الیاف پلی استر و پنبه به ترتیب الیاف سلولزی بازیافته )ویسکوز، استات، تنسل و …(، نایلون، پلی پروپیلن، اکریلیک و پشم پرمصرف ترین الیاف در صنایع نساجی و کاربردهای مشابه آن می باشند.

در همین بازه زمانی بر طبق آمار مجری طرح پنبه، معاونت امور زراعت، وزارت جهاد کشاورزی میزان تولید پنبه ایران در سال زراعی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ برابر با ۵۵۸۳۸ تن بوده است که حاکی از سهم بسیار ناچیز ایران در مقیاس تولید جهانی طلای سفید می باشد.

پلی استر پلی اتیلن ترفتالات (PET) مهمترین عضو خانواده پلی استرها می باشد که علاوه بر صنعت نساجی) به صورت الیاف استیپل، نخ فیلامنت، منسوج بی بافت اسپان باند و… (و به عنوان ماده اولیه صنایع بسته بندی در تولید بطری، فیلم و … نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

آمار حاکی از آن است که از مجموع ۷۶.۶۶ میلیون تن تولید پلی استر جهان در سال ۲۰۱۶ میلادی (شامل پلی استر بازیافتی) نزدیک به ۴۴ % به صورت نخ فیلامنتی ،۲۰.۲ % به صورت الیاف استیپل ،۲۷.۵ % به عنوان بطری و مابقی به صورت فیلم و سایر محصولات پلیمری تبدیل شده است. به عبارت دیگر بیش از ۶۲ % پلی استر تولیدی در جهان در صنایع نساجی مورد استفاده قرار می گیرد.

برطبق پیش بینی ها میزان افزایش تولید جهانی الیاف در طی سالهای آتی تا سال ۲۰۲۵ میلادی در محدوده ۳.۷ % در سال می باشد که از این میزان رشد نزدیک به ۹۵% سهم پلی استر می باشد. به عبارت دیگر پلی استر در طی دهه های آتی تنها محرک بازار الیاف نساجی و تامین کننده نیازهای رو به رشد این بازار می باشد.

پلی استر به دو صورت نخ فیلامنتی و الیاف استیپل (منقطع) در صنت نساجی مورد استفاده قرار میگیرد که هر کدام از آنها دارای انواع و زیرشاخه های متفاوتی می باشند.

در سال ۲۰۱۷ میلادی از نزدیک به ۶۰ میلیون تن تولید جهانی پلی استر نساجی قریب به ۳۶ میلیون تن آن به صورت نخ فیلامنتی نیمه آرایش یافته و کاملاً آرایش یافته (POY-FDY) و تقریباً ۲۴ میلیون تن آن به صورت الیاف استیپل تولید شده اند.

بررسی آمار حاکی از آن است که در طی ۵ سال گذشته میزان رشد مصرف نخ های فیلامنتی پلی استر در محدوده ۷.۹ % بوده است که خود به تنهایی بیش از ۲ برابر متوسط مصرف رشد جهانی الیاف می باشد. البته این نرخ رشد در سالهای آتی تا حد ۶% کاهش خواهد یافت که حتی این عدد نیز نزدیک به ۲ برابر متوسط جهانی نرخ رشد تولید الیاف می باشد.