صنعت ساخت ماشین آلات نساجی در ژاپن

 دکتر شاهین کاظمی

عضو هیئت رئیسه جامعه متخصصین نساجی ایران

آشنایی با ژاپن

مجمع الجزایر ژاپن (به زبان ژاپنی: 日本، نیپون یا نیهون) کشوری در اقیانوس آرام واقع در آسیای شمال شرقی است که یکی از قدرت‌های اصلی اقتصادی جهان می‌باشد و پس از آمریکا و چین سومین اقتصاد بزرگ جهان را از نظر تولید ناخالص داخلی دارد (۵/۴۷۴ تریلیون دلار، به گزارش صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۱۰).

ژاپن کشوری است کاملاً محصور شده در آب که از طریق مرز آبی با کشورهای چین، کره جنوبی، کره شمالی و روسیه همسایه ‌است. این کشور در پایان جنگ جهانی دوم، تمامی متصرفات فراسوی دریاهای خود، از جمله کشور کره را که در آن موقع ۴۵/۵ درصد کل کشور را تشکیل می‌داد، از دست داد و وسعت آن به میزان فعلی که در حدود ۳۸۷۰۰۰ کیلومتر مربع است (در حدود 24% مساحت ایران)، تقلیل یافت.

ژاپن یک کشور پادشاهی است که برمبنای قانون اساسی اداره می‌شود و با جمعیتی در حدود ۱۲۸ میلیون نفر دهمین کشور پرجمعیت جهان است. توکیو پایتخت ژاپن با بالغ بر ۳۵ میلیون نفر جمعیت از بزرگترین و گرانترین پایتخت‌های جهان به شمار می‌آید.

ژاپن چهارمین کشور صادرکننده در جهان (۷۶۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰) و ششمین کشور بزرگ وارد کننده است (۶۳۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰).

ژاپن پس از اشغال توسط آمریکا، با یک برنامه پیگیر توسعه صنعتی به رشد اقتصادی چشمگیری دست یافت و توانست به یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا و همچنین دومین قدرت صنعتی جهان بدل شود.

صنعت نساجی ژاپن

صنعت نساجی در ژاپن از قدمت بسیار زیادی برخوردار است و تا آغاز جنگ جهانی دوم اصلی ترین صنعت این کشور به حساب می آمد و اقتصاد آن بر این اساس استوار بوده است.

از نظر سازمان ملل یکی از معیارهای سنجش سطح رفاه اجتماعی در هر کشور میزان مصرف سرانه الیاف در کاربردهای مختلف در آن کشور است که از این لحاظ کشور آمریکا با مصرف سرانه بیش از 30 کیلوگرم به ازای هر نفر پیشتاز بوده و ژاپن، کانادا، استرالیا و کشورهای اروپای غربی با محدوده مصرف 20 الی 30 کیلوگرم در رده های بعدی قرار دارند. البته لازم به ذکر است که کشورهای در حال توسعه ای نظیر ایران نیز تقریباً در رده متوسط جهانی در حدود 10 کیلوگرم به ازای هر نفر می باشد.

بررسی آمار نشان می دهد که میزان صادرات منسوجات ژاپن عددی در حد 800 میلیارد ین (7 میلیارد دلار) و میزان واردات آن در حد 3500 میلیارد ین (30 میلیارد دلار) بوده است که حاکی از نیاز بسیار زیاد این کشور به واردات منسوجات می باشد.

نمودار شکل 1 نشان می دهد که تا حدود سال 1987 میزان صادارت و واردات منسوجات ژاپن در حالتی برابر با یکدیگر قرار داشتند اما از این سال به بعد با جهش ناگهانی ارزش پول ژاپن، میزان واردات منسوجات ژاپن روند صعودی در پیش گرفت. همانگونه که از محور سمت راست نمودار 1 مشخص است در سال 1986 هر دلار برابر 250 ین بود که به ناگاه در سال 1988 این عدد با 50% افت به حد 130 کاهش یافت (هم اکنون این عدد درحدود 110 می باشد).

شکل 1 – نمودار تراز صادرات و واردات 30 ساله منسوجات در کشور ژاپن (در این نمودار محور سمت چپ ارقام به میلیارد دلار و محور سمت راست ارزش برابر دلار به ین را نشان می دهد)

بر طبق تصویر شماتیک شکل 2 ژاپن در حال حاضر با 13 کشور قرارداد تجارت آزاد (FTA) دارد (مستطیل آبی) و با تعدادی دیگری از کشورها نیز به زودی قرارداد مشابهی امضا خواهد نمود (کادر قرمز) که با توجه به نام این کشورها به خوبی می توان متوجه شد که عمده صادرات این کشورها به ژاپن در حوزه منسوجات خواهد بود.

شکل 2 – کشورهایی که با ژاپن قرارداد تجارت آزاد دارند به همراه تاریخ آغاز این قرارداد (مستطیل آبی) و کشورهایی که به زودی این قرارداد را منعقد خواهند نمود (کادر قرمز)

در بین حوزه های مختلف صنعت نساجی، بدون شک کشور ژاپن یکی از پیشروترین کشورها در حوزه تولید الیاف مصنوعی مخصوصاً الیاف صنعتی و خاص با کاربردهای ویژه می باشد و شرکتهای بسیار معتبری نظیر تیجین، کانکا، تورای، یونیتیکا، میتسوبیشی، کوراری و … همگی از برترین نامهای تجاری در دنیا می باشند.

بررسی میزان و حجم مصرف الیاف مختلف در صنعت نساجی ژاپن در 3 حوزه اصلی کاربردهای پوشاکی، منسوجات خانگی و منسوجات صنعتی حاکی از آن است که هرچند حجم تولید منسوجات پوشاکی در طی 20 سال گذشته در ژاپن روند نزولی داشته است ولی این شاخص در مورد منسوجات صنعتی روند با ثباتی را طی نموده است.

بر طبق نمودار شکل 3 در سال 2000 بیش از 66% حجم مصرف الیاف در ژاپن مربوط به کاربردهای غیر پوشاکی بود در حالیکه این میزان در سال 2012 به 79% افزایش یافته است.

شکل 3 – سهم بازار مصرف الیاف در حوزه های مختلف صنعت نساجی کشور ژاپن

 اما در حوزه ساخت ماشین آلات نساجی ژاپن، آمار، برعکس تراز مبادلات منسوجات می باشد و این کشور توانسته است هنوز خود را در حد کشورهای پیشرو و رده اول جهان حفظ نماید.

بر طبق آمار جهانی منتشر شده در سال 2015 میلادی، این کشور پس از کشورهای آلمان و چین با صادراتی به ارزش 1763 میلیون یورو، بالاتر از کشورهای ایتالیا و سوئیس در جایگاه سومین صادرکننده ماشین آلات نساجی دنیا قرار دارد که البته در این لیست کشورهایی نظیر کره جنوبی، آمریکا، فرانسه و تایوان نیز در رده های پنجم به بعد قرار دارند (نمودار 4).

شکل 4 – بزرگترین کشورهای صادرکننده ماشین آلات نساجی جهان (ارزش صادرات به میلیون یورو)

بررسی آمار واردات ماشین آلات نساجی دنیا می تواند به نوعی اهمیت صنعت نساجی در کشورهای مختلف و میزان سرمایه گذاری آنها در این حوزه را آشکار سازد. بر طبق انتظار در این آمار چین مدتها است که در جایگاه اول جهان قرار دارد و حجم واردات ماشین آلات نساجی این کشور در سال 2015 میلادی بالغ بر 3000 میلیون یورو است که بیش از 2 برابر کشور دوم که ترکیه است می باشد.

در این آمار کشورهای ترکیه، هندوستان و آمریکا با اعدادی نزدیک به یکدیگر در جایگاه دوم تا چهارم قرار دارند و پس از آنها با یک اختلاف نسبتاً فاحش کشورهای اندونزی، آلمان، هنگ کنگ، ایتالیا، ژاپن و بلژیک در رتبه های پنجم الی دهم قرار گرفته اند که حتی جمع میزان واردات ماشین آلات نساجی این 6 کشور بسیار کمتر از چین می باشد (نمودار 5).

شکل 5 – بزرگترین کشورهای واردکننده ماشین آلات نساجی جهان (ارزش واردات به میلیون یورو)

جهت بررسی دقیقتر وضعیت صنعت ساخت ماشین آلات نساجی ژاپن و جایگاه آنها در جهان، میزان تولید، صادرات و واردات ماشین آلات نساجی این کشور در فاصله سالهای 2005 الی 2014 میلادی در حوزه های:

• ماشین آلات تولید و فرآوری الیاف مصنوعی
• ماشین آلات ریسندگی
• ماشین آلات تابندگی و مقدمات بافندگی
• ماشین آلات بافندگی تاری-پودی
• ماشین آلات بافندگی حلقوی
• ماشین آلات رنگرزی، چاپ و تکمیل
• سایر انواع ماشین آلات

به همراه درصد تغییر اعداد نسبت به سال قبل به ترتیب در جداول 6 الی 8 درج شده است.

شکل 6 – میزان ارزش تولید ماشین آلات نساجی در ژاپن و درصد تغییر در طی 10 سال گذشته

شکل 7 – میزان ارزش صادرات ماشین آلات نساجی در ژاپن و درصد تغییر در طی 10 سال گذشته

شکل 8  – میزان ارزش واردات ماشین آلات نساجی در ژاپن و درصد تغییر در طی 10 سال گذشته

همانطور که از این جداول مشخص است قدرت ماشین سازی صنعت نساجی ژاپن بیشتر در حوزه های بافندگی، ریسندگی و ذوب ریسی قرار دارد و سایر حوزه های نساجی در رتبه های بعدی قرار دارند. همچنین آمار بیانگر آن است که میزان واردات ماشین آلات نساجی به ژاپن نزدیک به 15% آمار صادرات ماشین آلات نساجی از این کشور می باشد.

همچنین در نمودارهای 9 و 10 به ترتیب ارزش ماشین آلات ساخته شده در ژاپن با صادرات ماشین آلات نساجی این کشور مقایسه شده، و سهم ارزش ماشین آلات نساجی تولید شده در این کشور بر حسب نوع زیرگروه صنعت نساجی نشان داده شده است.

شکل 9 – مقایسه میزان تولید و صادرات ماشین آلات نساجی ژاپن در طی 10 سال گذشته

شکل 10 – سهم زیرگروههای مختلف صنعت نساجی در حوزه تولید ماشین آلات نساجی ژاپن

کشور چین بزرگترین مقصد صادراتی ماشین آلات نساجی ساخت ژاپن می باشد به نوعی که آمار حاکی از آن است که بیش از 28% ماشین آلات نساجی مورد نیاز چین از کشور ژاپن تامین می شود.

پس از چین کشور هندوستان قرار دارد که نزدیک به 15% ماشین آلات نساجی خود را از ژاپن تامین می نماید و در رتبه های بعدی به ترتیب کشورهای پاکستان، اندونزی و بنگلادش قرار دارند (نمودار شکل 11). همانگونه که از این آمار مشخص کشورهای جنوب شرقی و جنوب آسیا را می توان مهمترین بازار هدف صنایع ماشین سازی نساجی ژاپن محسوب نمود.

شکل 11 – میزان صادرات ماشین آلات نساجی ژاپن به کشورهای مختلف در طی 10 سال گذشته

تاریخچه مشهورترین سازندگان ماشین آلات نساجی در ژاپن

شرکت تویوتا

آقای ساکیچی تویودا (تولد: 1867 – مرگ: 1930) فرزند یک نجار فقیر و موسس این شرکت از سال 1890 میلادی فعالیت خود را با ساخت ماشین آلات بافندگی چوبی آغاز نمود و در سال 1896 توانست اولین ماشین بافندگی فلزی دارای موتور خود را تولید نماید. فعالیت ایشان در این حوزه در سال 1906 میلادی با ساخت اولین ماشین بافندگی حلقوی وارد مرحله تازه ای شد (شکل 12) و پس از آن در سال 1926 با ساخت اولین ماشین بافندگی تاری-پودی اتوماتیک نوع G که دارای قابلیت تعویض خودکار ماکو بدون توقف ماشین بود توانست انقلابی در صنعت ساخت این ماشین آلات ایجاد نماید به نحوی که سرعت بافت این ماشین بیش از 20 برابر ماشینهای مشابه گردید. این ماشین در سال 2007 به عنوان 16-امین پیشرفت ماندگار صنعت ساخت ماشین آلات مکانیکی ژاپن انتخاب گردید.

شکل 12 – اولین ماشین گردباف ساخت شرکت تویوتا

 متعاقب آن در سال 1929 این شرکت اولین ماشین ریسندگی خود، در سال 1968 اولین ماشین ریسندگی چرخانه ای (اپن اند OE) و در سال 1980 اولین ماشین بافندگی جت هوا (ایرجت) را نیز تولید نمود و تاکنون فعالیت خود در ساخت ماشین آلات ریسندگی و بافندگی را با ارائه ابداعات منحصر به فرد ادامه داده است (شکل 13) و از سال 2012 با خریداری شرکت اوستر سوئیس، جایگاه خود در عرصه های بین المللی صنعت نساجی را ارتقا داده است.

شکل 13 – ماشین شانه زنی تویوتا که به سفارش شرکت تروچلر آلمان ساخته می شود.

در کنار ساخت ماشین آلات نساجی در سال 1933 آقای کیچیرو تویودا (بزرگترین پسر آقای ساکیچی تویودا) ساخت خودرو در این شرکت را آغاز نمود که از سال 1937 تحت عنوان یک شرکت مستقل در گروه تویوتا مشغول به فعالیت شد. شرکت خودروسازی تویوتا در کنار 12 شرکت دیگر گروه صنعتی تویوتا را تشکیل می دهند که همچنان بزرگترین سهامدار این مجموعه خانواده آقای تویودا است.

آقای تاتسورو تویودا نوه آقای ساکیچی تویودا هم اکنون علاوه بر مدیریت بخش نساجی تویوتا رئیس انجمن سازندگان ماشین آلات نساجی ژاپن نیز می باشد.

شرکت تی ام تی TMT

نام این شرکت مخفف اسم 3 شرکت بزرگ ماشین سازی ژاپن به نامهای شرکت مهندسی تورای، شرکت ماشین سازی موراتا و شرکت تیجین سیکی می باشد که از سال 2012 به منظور حضور قدرتمندتر در بازارهای جهانی و عدم رقابت با یکدیگر فعالیتهای ساخت ماشین آلات خود در حوزه ماشین آلات تولید الیاف مصنوعی نظیر ذوب ریسی، تکسچرایزینگ و … را با نام TMT و به صورت ادغام شده انجام می دهند.

شرکت نیشیجین فعالیت خود را در سال 1935 با ساخت دستگاه ژاکارد بافندگی آغاز نمود و از سال 1945 نام خود را به موراتا تغییر داد. این شرکت در سال 1946 با ساخت اولین ماشین آلات وایندر وارد حوزه ریسندگی گردید و با همکاری شرکت آمریکایی آبوت توانست در سال 1955 ماشین آلات پیچش اتوماتیک بوبین نخ را عرضه نماید.

از سال 1967 با عرضه اولین ماشین آلات وایندر نخهای فیلامنتی به حوزه ذوب ریسی نیز وارد شد که بعدها در سال 1967 توانست اولین ماشین آلات تکسچرایزینگ اتوماتیک خود را نیز عرضه نماید.

پیشرفتهای این شرکت در عرصه ریسندگی با عرضه ماشین آلات ریسندگی جت هوا (MJS) در سال 1978 ادامه یافت تا اینکه در سال 1997 سیستم منحصر به فرد ریسندگی با جریان اغتشاشی هوا (MVS) را عرضه نمود که به نام ورتکس شناخته می شود (شکل 14) و از لحاظ خصوصیات نخ نهایی در جایگاه ویژه ای قرار دارد (شکل 15).

شکل 14 – تصویر شماتیک ماشین ریسندگی ورتکس موراتا

شکل 15 – مقایسه خصوصیات نخهای ریسندگی ورتکس، رینگ و چرخانه ای

در سال 2002 شرکت موراتا فعالیت خود در عرصه ذوب ریسی الیاف مصنوعی را جدا نمود و با همکاری 2 شرکت دیگر تورای و تیجین سیکی که هر کدام به صورت مستقل در این حوزه فعالیت می نمودند شرکت جدیدی به نام TMT تاسیس نمودند.

شرکت TMT هم اکنون در حوزه ساخت ماشین آلات ذوب ریسی نخهای فیلامنتی (POY/FDY) نساجی، نخهای فیلامنتی صنعتی و تکسچرایزینگ فعال می باشد (شکل 16) و شرکت موراتا کماکان در حوزه ماشین آلات ریسندگی متداول کار می نماید.

شکل 16 – تصویر ماشین آلات پیچش دوقلو نخ فیلامنتی POY/FDY ساخت TMT

آقای دایسوکه موراتا و آقای شوساکو میکی نیز به ترتیب علاوه بر مدیریت شرکتهای موراتا و TMT، نایب رئیس و دبیر انجمن ماشین سازان نساجی ژاپن می باشند.

شرکت شیما سیکی

آقای ماساهیرو شیما (تولد: 1937) فعالیت خود را از سال 1953 با ساخت اولین چرخ خیاطی آغاز نمود. در سال 1960 ایشان اولین ماشین بافت حلقوی نیمه اتوماتیک دستکش را تولید کرد و متعاقب آن در سال 1967 اولین ماشین بافندگی حلقوی پودی تخت باف توسط این شرکت به بازار عرضه شد.

پس از آن فعالیت این شرکت در زمینه ساخت ماشین آلات بافندگی حلقوی با جدیت بیشتری دنبال شد (شکل 17) و پس از عرضه دهها مدل منحصر به فرد سرانجام در سال 2015 توانست اولین ماشین بافندگی حلقوی پودی تخت باف با قابلیت تولید یکپارچه لباس بدون درز را در نمایشگاه ایتما میلان به معرض نمایش بگذارد.

شکل 17 – ماشین بافندگی حلقوی پودی تخت باف شرکت شیما سیکی

آقای ماساهیرو شیما هم اکنون یکی از اعضای هیئت مدیره انجمن ماشین سازان نساجی ژاپن می باشد.

شرکت کانای

آقای کوماکیچی کانای در سال 1894 فعالیت خود را با ساخت شیطانک ریسندگی آغاز نمود که بعدها در سال 1918 ساخت سوزن، در سال 1922 ساخت عینکی رینگ ریسندگی و در سال 1973 ساخت پوشش کاردینگ را نیز به فعالیتهای خود افزود.

این شرکت در سال 1949 اقدام به تولید منسوجات بی بافت جهت کاربردهای ویژه نمود که هم اکنون نیز این فعالیت تحت نظر آقای هیروآکی کانای در حال انجام است.

این شرکت در سال 1988 با خریداری شرکت ایدیه انگلستان که خود یکی از قدیمیترین تولیدکنندگان شیطانک دنیا بود (تاسیس 1871) توانست فعالیت خود را به نحو چشمگیری گسترش دهد و تا به امروز نیز در حوزه تولید شیطانک، عینکی رینگ و پوشش کاردینگ فعالیت خود را ادامه داده است (شکل 18).

شکل 18 – تصویر شماتیک عینکی رینگ و شیطانک کانای

شرکت سوداکوما

این شرکت توسط آقای کوماجیرو سودا در سال 1909 برای تولید ماشین آلات بافندگی ابریشم تاسیس شد و در سال 1939 نام سوداکوما را برای خود انتخاب نمود. در سال 1945 این شرکت ماشین آلات دابی و تابندگی تولید می نمود که به ترتیب در سالهای 1951 و 1952 تولید ماشین آلات اتوماتیک ماکویی و ماشین آلات چله پیچی را نیز به آن اضافه نمود.

در سالهای 1968 و 1977 نیز به ترتیب تولید ماشین آلات بافندگی راپیر و ماشین آلات بافندگی جت هوا (ایرجت) و جت آب (واتر جت) آغاز گردید که این موارد تاکنون مهمترین ماشن آلات عرضه شده توسط این شرکت می باشند.

صادرات ماشین آلات نساجی ژاپن به ایران

هرچند که آمار تفکیکی از وضعیت ماشین آلات نساجی ایران در گذشته در دسترس نیست، اما بقایای باقیمانده از کارخانجات بزرگ و قدیمی نساجی ایران نظیر ایران ترمه قم و … حاکی از آن است که در گذشته های دور و قبل از پیروزی انقلاب، ژاپن یکی از کشورهای اصلی تامین کننده ماشین آلات نساجی به ایران بوده است که متاسفانه در طی 40 سال اخیر بازار ایران را ترک کرده است، اما با اجرای توافق برجام از ابتدای سال 2016 میلادی امید می رود تا این کشور مجدداً با عرضه ماشین آلات بسیار پیشرفته خود به بازار صنعت نساجی ایران بازگردد و در رونق این صنعت کهن نقش داشته باشد.

منابع:

1. دکتر شاهین کاظمی، “منسوجات بی بافت در سرزمین آفتاب تابان”، مجله صنعت کهن، اردیبهشت 1393
2. JTMA.or.jp
3. jcfa.gr.jp/english
4. toyota-industries.com/product/textile/
5. tmt-mc.jp/
6. muratec.net/tm/

1. www.shimaseiki.com/
2. www.kanaijuyo.co.jp/

منبع : شماره 34 مجله کهن