طراحان نقشه فرش و قالی در ایران
وقتی صحبت از طراحان فرش ایران می شود، اگر از گذشتههای بسیار دور عهد صفوی که تنها نام انگشت شمار تنی چند از این هنرمندان از جمله رضا عباسی، میرک و سلطان محمد تبریزی بر صفحات تاریخ هنر ایران باقیمانده است بگذریم و ادامه مبحث را با گذشتن از یک فضای خالی تاریخی به دوره پایانی عهد قاجاریه کشانده و تاریخ نقش قالی را از زمان نقاش بزرگ کرمان محسن خان شروع کرده و به زمان حال برسانیم، به نام بسیاری از هنرمندان نقش قالی و تذهیب بر میخوریم که حاصل تخیل و قدرت نقش آفرینی هنر قالی بافی ایران جلوه ابدی بخشیدهاند.
طراحان بزرگ نقش قالی ایران در ۱۵۰ سال اخیر در پنج مرکز مهم قالی بافی ایران به شرح زیر دسته بندی میشود:
طراحان فرش کرمان
سر سلسله نقاشان بزرگ ایران، محسن خان نقاش معروف کرمانی است متولد سال ۱۲۱۱ شمسی و متوفی سال ۱۲۹۰ شمسی است.
فرزند این هنرمند بزرگ، حسنخان یکی از طراحان نام آور و برجسته نقش قالی است.
شاگردان حسنخان به ترتیب عبارتند از زمانخان، احمد علیخان کربلایی، اکبر فدایی، کاشی نقاش، حاج محمد جعفر، عزیز الله بهارستانی، رضا بهرهمند و حسین رسولی راوری که هر کدام از آنها با ابداع نقش های جدید و دلفریب هنر نقش قالی را در خطه کرمان به اوج کمال خود رسانیدند.
در نسل سوم نقاشان کرمانی به نامهای محمد علی شاهرخی پسر حسنخان، اکبر بهارستانی فرزند عزیزالله بهارستانی، عباس سروری،احمد کیوان، علی صوتی و حسین واعظی بر میخوریم.
طراحان فرش اصفهان
در طراحی قالی اصفهان بیتردید باید ابتدا به نام عیسی بهادری اشاره شود.
او پس از اتمام مدرسه کمال الملک، سال ۱۳۱۵ به سرپرستی هنرستان هنرهای زیبا اصفهان برگزیده شد؛
به مدت ۳۰ سال در این سمت شاگردان زیادی را در همه رشتههای هنرهای تزئینی به ویژه در نقاشی و تذهیب و نقش قالی تربیت کرد و طرحهای بسیار جالبی را به مجموعه طرحهای ایرانی افزود.
جواد رستم شیرازی، پورصفا، هوشنگ جزیزاده، محمود فرشچیان و جعفرقلی دادخواه همگی از دانش آموختگان این هنرستان و از شاگردان و همکاران او بودند.
احمد ارچنگ متولد ۱۲۹۳ شمسی هنرمند برجسته دیگری است که از او طرحهای چشم نواز و زیبایی در نقش قالیبافی مانده است.
شاگردان با استعداد این هنرمند به نامهای عباس کرباسیون و رحمت الله شادمان در ادامه کار استاد هم اکنون به کار طراحی در اصفهان اشتغال دارند.
جعفر رشتیان، طراح معروف دیگری درا صفهان که تا چندی پیش در قید حیات بود در زمینه طرحهای منظرهای نمونههای بسیار با ارزشی از خود بر جای گذاشت. نمیتوان از نقش قالی اصفهان صحبت کرد و به نام حسین مصور الملکی متولد ۱۲۷۰ شمسی از نقاشان مشهور نقش قالی اصفهان اشاره نکرد.
طراحان فرش کاشان
در دفتر طراحان بزرگ و صاحب سبک کاشان در ۱۱۰ سال اخیر ابتدا به نام رضاخان صانعی که از پیشکسوتان هنرمند نقش قالی است بر میخوریم.
این هنرمند نامدار سال ۱۲۶۵ شمسی در شهر کاشان متولد شد.
او مانند سایر هنرمندان هم عصر خود، نقاشی و طراحی را نزد میرزا احمد و برادرش میرزا علی اکبر آموخت و خیلی زود خود به مرحله استادی رسید.
آثار او بیشتر بصورت دورنما و پرتره است. همکار و داماد او میرزا نصرالله صانعی نقاش زاده نیز از استادان فن نقش قالی است که بیشتر در سبک کلاسیک کار میکرده است.
دبیرالصنایع، آقا رضا وفا و میرزا عباس صنیعی نیز از استادان فن هستند و هنر نقاشی قالی کاشان به مقیاس زیاد، مدیون ذوق و نوآوری و خلاقیت هنری آنان است؛ محمد و نظام افسری، دو تن از اعضای خانواده هنرمند افسری در کاشان هستند که در رشته نقش قالی به مرحله استادی رسیدند؛کارهای این دو نقاش چیره دست بیشتر در مایه طرحهای طبیعت و صورت سازی است.
در یادآوری سایر هنرمندان صاحب شهرت این رشته باید به نامهای محمد صنیعی، فرزند میرزا عباس صنیعی و مرتضی درویش و بالاخره سید محسن صانعی فرزند رضا صانعی که در شهر مشهد به کار طراحی قالی اشتغال دارد اشاره شود.
طراحان فرش تبریز
شهر تبریز میراثدار نگارگری مکتب تبریز است که خود همواره به عنوان نوآورترین شهر در طراحی فرش جهان مطرح بوده است.
تبریز از سویی به واسطه قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و ارتباط با کشورهای اروپایی و از سویی جسارت طراحان در ابداع فرمها و رنگ آمیزیهای جدید از ویژگیهای منحصر به فردی برخوردار است.
از قدیمیها رسام ارژنگی و میر مصور، مینیاتوریست و نقاش قالی و از بنیانگذاران مدرسه صنایع مستظرفه تبریز بودهاند.
همچنین از استادان درگذشته میتوان به حبیب الله امین افشار و محمد تقی خیابانی، ابراهیم رضایی، ابوالقاسم اماقانی، قلی نامی و اکبر برگی اشاره کرد و از هنرمندان دوران معاصر رضا اسکندری، غلامحسین خیابانی و محمد حسین بنام را میتوان نام برد که هر کدام با ذوق و کوشش فراوان سعی دارند برگ جدیدی بر دفتر طرحهای جاودانی قالی ایران بیفزایند.
طراحان فرش مشهد
از طراحان مشهور و قدیمی مشهد میتوان از عبدالحمید صنعت نگار متولد ۱۲۸۷ شمسى نام برد که طراح نقشه بسیاری از قالیهای بافته شده در کارگاه عمو اوغلی بوده است.
علی اکبر طرحچی، فرزند عباس طرحچی معروف به نگارنده نیز از طراحان قدیمی و پر سابقه مشهد است.
از نسل جوانتر محمد حسین فخرالواعظین مهدوی متولد ۱۳۱۰ شمسی فرزند شیخ عبدالکریم فخرالواعظین مهدوی، طراح و نقاش قدیمی کرمانی و احمد بهبودی و حسین شهیدینژاد هستند که در گروه هنرمندان کارگاههای قالیبافی آستان قدس رضوی و شرکت سهامی فرش ایران قرار دارند.
