طراحی لباس عصر با استفاده از نقش و رنگ قالی دستباف کرمان

چکیده

مقاله طراحی لباس عصر با استفاده از نقش و رنگ قالی کرمان آغازی است برای ایجاد طرح های جدید با استفاده از برش ها و رنگ های زیبا و متنوع در لباس طرح و رنگ در قالی کرمان اهمیت بسیار دارد، چنانچه کمتر می توان دو قالی را از نظر رنگ و نقشه شبیه به یکدیگر پیدا کرد . تنوع و گوناگونی این نقوش بسیار گسترده است و هر یک طرح و فرم و سلیقه طراح را همراه دارد.

در این مقاله سعی شد از بین طرح های قالی کرمان، طرح هایی انتخاب شود که بتوان به بهترین نحو از آن ها در طراحی لباس استفاده کرد که با سلیقه بانوان ایرانی مطابقت داشته باشد . نقش و رنگ قالی دستبافت کرمان برای طراحی لباس عصر بسیار مناسب بوده زیرا از رنگ هایی شاد و طرح هایی زیبا تشکیل شده است.

روش تحقیق در این پژوهش توصیفی  تاریخی و تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و استفاده از منابع مکتوب می باشد.این تحقیق راهی است برای آشنایی با هنری اصیل و سنتی بدون لطمه زدن به روح و اصالت آن و نقش مایه های کهن قالی با توجه به فلسفه نقوش و انواع آن و همچنین آشنا کردن مردم مناطق مختلف با هنر سنتی و اصیل قالی بافی کرمان، تا اندکی مخاطبان خود را به تأمل واداشته و این هنر زیبا را به آنان بشناساند . با این امید که این تحقیق گامی باشد به قدرت طرح ها و هنر اصیل ایرانی و آغازی باشد بر رویکرد طراحان لباس امروز به ارزش های اصیل و فراموش شده این نقوش سنتی.

مقدمه

کرمان، این خطه خشک و گرم که در طول تاریخ طولانی و پر حادثه خود سمبل و مظهر مقاومت در برابر تهاجم شناخته شده از حمله مغولها و تیموریان و تهاجم آقامحمدخان قاجار لطماتی سنگین دیده، کانون حفظ و نگهداری میراث فرهنگ هنرهای بومی نیز هست و هزاران سال است که مردم سخت کوش و صب ور این منطقه از کشورمان به موازات سایرفعالیتهای اقتصادی و اجتماعی به تهیه و تولید انواع فراورده های صنایع دستی نیز مشغول اند و هر چند توانسته اند در زمینه پته دوزی، شالبافی و ترمه بافی شهرتی جهانی کسب کنند معهذا قالی دست بافت کرمان نیز دارای ویژگیهایی است که آسان نمی توان از آن گذشت .

قالی بافی در کرمان پیشینه ای کهن دارد . استناد به مدارکی از جمله (تاریخ عالم آرای عباسی ) و (سفرنامه شاردن ) نشان می دهد که در دوران صفویه به طور قطع کرمان یکی از مناطق مهم قالی بافی بوده و نمونه های بسیار زیبای قالی کرمان از آن دوران در موزه های سراسر دنیا پراکنده است. یکی از دلایل اهمیت قالی پر آوازه کرمان تنوع کیفیت، ابعاد، اندازه و انواع بافته ها با کاربردهای متنوع و فراوانی نقش ها و طرح های جالب آن و استفاده از رنگهای متنوعی است که با یکدیگر در تعادل کامل هستند . طراح کرمانی هیچگاه خود را محدود در چند رنگ و نقش نکرده است . او همیشه سنت شکن بوده و با سرانگشت ماهر و توانای خود همواره تخیلات نامحدود انسانی را به درون فرش کشانیده است.

مهمانی و لباس عصر

مهمانی عصر به مهمانی غیر رسمی و دوستانه گفته می شود که در زمان مذکور برگزار می شود، که در اصطلاح عامه و امروزی به آن پارتی می گویند. و شامل جشن تولدها و مهمانی خانوادگی و غیره است . دیدارهای دوستانه و مهمانی سبک عصر ممکن است در طول ماه چندبار رخ دهند و برخی دیگر مانند مهمانی شب و دیدارهای رسمی هر چند ماه یک بار یا گاهی سالی یک بار پیش آیند. مهمترین نکته درباره لباس مورد استفاده در اینگونه مهمانی ها رنگ شاد این لباس ها و راحتی آ ن ها برای رقص است . در مورد نقوش لباس ها تکه ای کار کردن در قسمتی از لباس بسیار موسوم است . هماهنگی فرم لباس با بدن از دیگر نکات مهم در مورد این لباس هاست.

درباره پارچه مورد استفاده می توان گفت پارچه های اسپورت مثل کشباف ها، پارچه های ساتن و ابریشم و اصولا پارچه هایی که جلا داشته باشند بیشتر مورد نظرند.

مدل لباس ها مدلی بین فانتزی و اسپورت است . اگر لباس به صورت دامن باشد دامن های کوتاه و میدی، اگر لباس به صورت کت با شد، کت های کوتاه و تکه کاری شده، اگر به صورت تاپ و بلوز تک باشد، تاپ های کوتاه با یقه های نسبتا بازو اگر به صورت پیراهن باشد، پیراهن هایی کوتاه تا بالا زانو و یا می تواند تا پایین زانو باشد و با آستین هایی کوتاه و یا حلقه ای مورد استفاده اند، که نسبت به فصل می تواند تغییر کند.

شکل ۱- اتودهای خطی تایید شده

شکل ۲- اتودهای رنگی تایید شده

شکل ۳- اجرای کلی کارهای نهایی

روند اجرای کار عملی

موضوع کار عملی طراحی لباس عصر با استفاده از نقش و رنگ قالی دستبافت کرمان می باشد. در ابتدای امر اطلاعات تئوری جمع آوری گردید و تمام اطلاعات مربوط به قالی کرمان، نقش و رنگ به دست آمد.

عکس هایی از قالی کرمان جمع آوری گردید و با استفاده از نوارهای تزیینی و پارچه هایی که با طرح و نقش قالی هماهنگی داشتند و همچنین پارچه هایی که از آنها برای دوخت لباس ها استفاده شد استوری برد تهیه گردید، سپس بر مبنای استوری برد شروع به طراحی کرده و در رسیدن به طرح های جدید و نو ده ها اتود زده شد . سپس از میان اتودهای اولیه، اتودهای نهایی تأیید شد .

سپس اتود رنگی زده و از میان آن ها، اتودهای رنگی نهایی تأیید شد . و برای دوخت آن ها مجموعه ای از پارچه های حریر، مخمل، ساتن، کرپ از شهرهای کرمان، یزد و تهران جمع آوری و در نهایت هشت نمو نه از آن ها برای بیان جذابیت های قالی دستبافت کرمان در لباس برگزیده شد . و سعی بر آن شد که رنگ های انتخابی لباس ها از رنگ های قالی دستبافت کرمان باشد، و از نقوش قالی کرمان برای طراحی و برش لباس ها استفاده شد.

دلیل استفاده از قالی کرمان این است که از غنای با لایی در طرح و رنگ برخوردار می باشد. استفاده از طرح های اصیل قالی که قابلیت و تنوع زیادی در طرح و رنگهای شاد دارند، در روند طراحی کاملاً مد نظر بوده است.

برای داشتن لباس هایی زیبا و ایرانی در راستایی جذابیت و زیبایی بانوان ایرانی سعی بر آن شد، طرح های ارائه شود که با سلیقه ی بانوان مطابقت داشته و بتوان از طرح های قالی در طراحی لباس عصر استفاده کرد . بنابراین در کنار استفاده از تنوع بالای پیچش نقوش سعی شده است در حد امکان رو به سادگی رفته و همچنین رنگ و بوی اصالت هنر قالی بافی کرمان حفظ گردد.

اجرای طرح ها

اجرای طرح یک

پارچه انتخاب شده از جنس کرپ به رنگ لاکی و ساتن طرح دار می باشد، و از الگوی مولر برای دوخت لباس استفاده شده است .

در این طرح سمت راست لباس به صورت دکلته است که به حالت اریب (رومی) به طرف شانه چپ می رود و حدود   ۳ سانتیمتر سرشانه و آستین کوتاه می باشد . در قسمت کمر برشی افقی می خورد که از ساتن طرحدار برای دوخت این قسمت استفاده شده است و از ساتن طرحدار همانند کمربندی از دکلته پشت راست به سمت جلو و به پهلو چپ می رسد. و در قسمت پایین تنه دو لایه دامن بر روی هم است که قسمت رویی از پارچه لاکی و برشی در جلو به صورت محرابی و لبه ی پایین دامن اریب به طرف درز پهلو به سمت پایین می رود، دامن زیرین از پارچه ساتن طرح دار و به صورت خمره ای و تا بالای زان و که کوتاهتر از دامن رویی میباشد دوخته شده است. برش های بالاتنه و جلو دامن از جزئیاتی که در تصویر مشاهده میشود ایده گرفته شده است.

درخشندگی رنگ لاکی نشان هی قدرت اراده و عزم جزم برای موفقیت است.

شکل ۴- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته  شده برای مدل شماره (۱)

اجرای طرح دوم

پارچه انتخاب شده از جنس کرپ به رنگ لاکی و حریر گلدار می باشد. از الگوی مولر برای دوخت لباس استفاده شده است.

در این طرح سمت راست لباس آستین کیمونو که بلندی آستین تا بالای آرنج، و به صورت برشی کج به سمت چپ لباس و به زیر سینه، و از آنجا به صورت منحنی به پایین لباس می رسد و لبه ی پایین لب اس به صورت مورب به پهلو می رسد .

در قسمت راست به صورت دکلته برش دار است. یک قسمت برش از پارچه لاکی و قسمت وسط از حریر گلدار مخمل، راسته تا پایین دوخته شده است.

برش های لباس از دیتیل هایی که در تصویر مشاهده می شود ایده گرفته شده است.

درخشندگی رنگ لاکی نشان هی قدرت اراده و عزم جزم برای موفقیت است.

شکل ۵- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته شده برای مدل شماره (۲)

اجرای طرح سوم

پارچه انتخاب شده از حریر طرح دار زرد و حریر گلدار سرخابی با آستری مشکی می باشد. از الگوی مولر برای دوخت لباس  استفاده شده است .

در این طرح قسمت بالاتنه به صورت دکلته و پارچه حریر زرد با آستری مشکی دوخته شده است . با برش در کمر قسمت پایین تنه با حریر گلدار سرخابی تقریبا به صورت لنگی و با انحنایی در برش سمت چپ دامن طراحی شده است. برش لبه بالای دکلته و دامن از جزئیاتی که در تصویر مشاهده می شود الهام گرفته شده است.

زرد از نظر روانشناسی شادترین رنگ طیف می باشد، همراه با حس گرمی، خوش بینی و شادی . رنگ خاص قرمز به کار رفته نماینده ی صبورترین جنبه رنگ اصلی داغ و پر انرژی (قرمز) است.

شکل ۶- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته شده برای مدل شماره (۳)

اجرای طرح چهارم

پارچه انتخاب شده از حریر گلدار بنفش و کرپ به رنگ اٌکر می باشد. از الگوی مولر برای دوخت لباس استفاده شده است.

این مدل یقه فرنچ دارد و با برشی دکلته از پارچه حریر گلدار بنفش دوخته شده است و از زیر برش دکلته تا پایین لباس از پارچه کرپ اٌکر استفاده شده است . برشی منحنی عمودی در قسمت پایین تنه لباس استفاده شده است، و لباس به صورت آستین حلقه ای می باشد. مدل یقه، برش بالای سینه و برش منحنی روی دامن از جزئیاتی که در تصویر مشاهده میشود استخراج شده است.

کسانی که تٌنهای زرد تیره را ترجیح می دهند احتمالا به عزت نفس پایین دچار هستند.

شکل ۷- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته شده برای مدل شماره (۴)

اجرای طرح پنجم

پارچه انتخاب شد ه در این لباس از دو رنگ کرپ، کرپ اٌکر و کرپ لاکی و پارچه گلدار مخمل می باشد . از الگو مولر برای دوخت لباس استفاده شده است . در قسمت سمت راست برش پرنسسی از کرپ لاکی و در قسمت وسط از پارچه گلدار مخمل استفاده شده است و به صورت آستین حلقه ای است . در قسمت چپ از کرپ اٌکر مانند جزئیاتی که در تصویر دیده می شود برش خورده است . و در کمر این مدل برشی اریب و از برش به پایین از پارچه کرپ لاکی استفاده شده است . پایین لباس به صورت پله ای از راست به چپ می آید و در قسمت چپ بلندتر و صاف می باشد. برش های پیراهن الهام گرفته شده از دیتیل هایی که در تصویر مشاهده می شود می باشد.

درخشندگی رنگ لاکی نشانه ی قدرت اراده و عزم جزم برای موفقیت است . و کسانی که تنالیته های زرد تیره را ترجیح می دهند احتمالا به عزت نفس پایین دچار هستند.

شکل ۸- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته شده برای مدل شماره (۵)

اجرای طرح ششم

پارچه انتخاب شده در این لباس از حریر مشکی با گل های مخمل طلایی و کرپ مشکی می باشد. از الگوی مولر برای دوخت لباس استفاده شده است .

سمت راست لباس به صورت آستین حلقه ای و با یقه ی منحنی غیر قرینه و سمت چپ لباس آستین کیمونو و با برشی اریب در قسمت کمر که با پارچه کرپ مشکی دوخته شده شکل گرفته است. قسمت پایین تنه لباس از دو دامن بر روی هم تشکیل شده، که قسمت رویی از پارچه حریر مشکی گلدار تهیه شده سمت چپ کوتاهتر است و به سمت راست که بلندتر می شود به صورت مواج برش خورده است . دامن زیرین دامن تنگ ساده مشکی می باشد که در کمر به هم دوخته شده اند. منبع الهام مدل یقه و بالاتنه و برش پایین دامن از جزئیاتی که در تصویر مشاهده می شود می باشد.

سیاه مقتدرترین و ترسناک ترین رنگ است که می تواند در صورت زیاد مورد استفاده قرار گرفتن مهاجمانه ظاهر شود .

سیاه به عنوان رنگی محافظه کار، جدی و بزرگ مورد توجه قرار می گیرد. رنگ طلایی کسی را نشان می دهد که بیش از حد همه چیز را تحلیل می کند تا جایی که برای خود فشار و استرس میآفریند.

شکل ۹- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته شده برای مدل شماره (۶)

اجرای طرح هفتم

پارچه انت خاب شده در این لباس از حریر طرحدار رنگی و کرپ زیتونی می باشد . از الگوی مولر برای دوخت لباس استفاده شده است .

سمت راست لباس به صورت دکلته از پارچه کرپ زیتونی و سمت چپ لباس از حریر طرحدار می باشد، که به صورت آستین حلقه ای و با برش منحنی به سمت راست و به زیر سینه می رسد. سمت چپ با برشی پرنسسی و کوتاهتر و از جنس کرپ زیتونی به صورت دراپه، به شیوه مولاژ دوخته شده است . برش های لباس و همینطور قسمت دراپه ملهم از جزئیاتی که در تصویر مشاهده می شود می باشد.

سبز زیتونی شخصیت در تحمل مشکلات، درس گرفتن از آن ها و انسانی بهتر شدن را نیز نشان می دهد.

شکل ۱۰- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته شده برای مدل شماره (۷)

اجرای طرح هشتم

پارچه انتخاب شده در این لباس از کرپ لاکی و پارچه زری و با گل هایی به رنگ لاکی می باشد . از الگوی مولر برای دوخت لباس استفاده شده است .

در این لباس از الگوی قرینه استفاده شده است . آستین کوتاه و با برشی منحنی در یقه که به صورت راسته به سمت پایین لباس می آید. پایین لباس از زیر زانو به سمت بالاتر به پهلو می رود و در وسط از پارچه زری استفاده شده است . این قسمت کوتاهتر و تا بالای زانو می باشد. مدل یقه و برشهای لباس و همینطور اریب بودن پایین دامن از جزئیاتی که در تصویر مشاهده می شود ایده گرفته شده است.

درخشندگی رنگ لاکی نشانه ی قدرت اراده و عزم جزم برای موفقیت است . رنگ طلایی کسی را نشان می دهد که بیش از حد همه چیز را تحلیل می کند تا جایی که برای خود فشار و استرس می آفریند.

شکل ۱۱- اتود رنگی، دوخت نهایی و نمونه نقوش الهام گرفته شده برای مدل شماره (۸)

نتیجه گیری

سنت ها و آداب و رسوم یک ملت سند هویت و اصالت آن ملت است . یک قوم بدون حفظ اسناد هویت، زنده نیست .

حفظ این سنت ها و آداب و رسوم در زمان هجوم فرهنگ های بیگانه از وظایف اصلی هر قوم و ملت است و باید در نگهداری و پاسداری از این اصالت ها کمال کوشش و تلاش را بکار بندد . قالی بافی این هنر ارزشمند با وجود آن همه ظرافت و زیبایی آن چنان که باید و شاید در بازارهای جهانی جایش کمرنگ شده و با پیدایش طرح های جدید و صنعت ماشینی شدن این هنر ارزشمند و اصیل در آینده های نزدیک به دست فراموشی سپرده خواهد شد . از طرفی توجه بیش از حد به جنبه اقتصادی و تجاری این صنعت و بکارگیری ابزار نامرغوب و از طرف دیگ ر افت کیفیت بافت نیز بی تاثیر بر منزوی شدن این صنعت ظریف نبوده است و باید در حفظ و نگهداری این هنر اصیل و زیبا کوشید .

در این تحقیق با بررسی نقش و رنگ قالی دستبافت کرمان دریافتیم که قالیهای کرمان از غنای بالایی در طرح و رنگ و از ظرافت و زیبای خاصی برخوردار است و برای استفاده در طراحی لباس عصر بسیار مناسب است . در این مقاله سعی شد که از این خصوصیات به ویژه رنگ، نقش، فرم و پیچش در طراحی لباس و انتخاب پارچه استفاده شود . استفاده از طرح های اصیل قالی که قابلیت و تنوع زیادی در طرح و رنگ های شاد دارند، در روند طراحی کاملاً مد نظر بوده است . بنابراین در کنار استفاده از تنوع بالای پیچش نقوش سعی شده است در حد امکان رو به سادگی رفته و همچنین رنگ و بوی اصالت هنر قالی بافی کرمان حفظ گردد.

منابع

۱. آذرپاد، حسین، حشمتی، فضل ا…، ۱۳۷۲ ، فرشنامه ایران، موسسه اطلاعات و تحقیقات فرهنگی.
۲. ادواردز، سیسیل، ۱۳۸۲ ، قالی ایران، ترجمه مهین دخت صبا، انجمن دوستداران کتاب ایران.
۳. پور بهمن، فریدون، ۱۳۸۶ ، پوشاک در ایران باستان، ترجمه هاجر ضیاء، سیکاوردی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ
اول.
۴. ترنر، روت، کاکس، ویل، ۱۳۷۲ ، تاریخ لباس، ترجمه شیرین بزرگمهر، چاپ اول، انتشارات توس.
۵. جزوه سازمان صنایع دستی و میراث فرهنگی، ۱۳۷۴ ، استان کرمان.
۶. رنج دوست، شبنم، ۱۳۸۷ ، تاریخ لباس ایران، مؤسسه انتشاراتی جمال هنر، چاپ اول.
۷. ژوله، تورج، ۱۳۸۱ ، پژوهشی در فرش ایران، انتشارات یساولی.
۸. ساتن، تینا، ولان، بریدام، ۱۳۸۷ ، هارمونی رنگ، انتشارات مارلیک، ترجمه مریم معدنی، چاپ اول.
۹. شی جی وا، هیداکی، ۱۳۷۷ ، همنشینی رنگ ها، ترجمه فریال دهدشتی شاهرخ، چاپ زلال، چاپ اول.
۱۰ . قلمکاری، احمد، ۱۳۸۹ ، هنر فرش ایران، چاپ اول، چاپخانه فجر.
۱۱ . لوشر، ماکس، ۱۳۷۳ ، روان شناسی رنگ ها، ترجمه از ویدا ابی زاده، انتشارات درسا.
۱۲ . متین، پیمان، ۱۳۸۳ ، پوشاک ایرانیان، دفتر پژوهش های فرهنگی.
۱۳ . نصیری، محمدجواد، ۱۳۸۹ ، فرش ایران، ناشر فرهنگسرای میر دشتی.
۱۴ . ولسلی تایلور، جاناتان دی، ۱۳۸۷ ، روانشناسی رنگ (رنگ درمانی)، مترجم مهدی گنبی، چاپد دوم، ناشر ساوالان.
۱۵ . یساولی، جواد، ۱۳۷۵ ، مقدمه ای بر شناخت قالی ایران، فرهنگسرای یساولی.

مرضیه سپهری زرندی ۱، نوشین صفی یاری ۱، مریم محبوبی ۱
-۱ دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، دانشکده هنر، گروه طراحی پارچه و لباس، یزد، ایران

منبع : شماره ۲۴ مجله کهن