فرش دستباف ایرانی در انتظار نگاه واقع بینانه دولت‎

فرش‎ ‎دستباف محصول فرهنگ، هنر و تمدن اصیل ایرانی است که در طول قرن‌های متمادی‎ ‎با حفظ هویت و اصالت‌های خود، ایرانی مانده و از این پس نیز هیچ کشوری‎ ‎توانایی رویارویی با آن را ندارد. کیفیت، اصالت و جنبه‌های هنری فرش‎ ‎دستباف ایران همواره مورد خواست سلیقه داخلی و خارجی این عرصه بوده و‎ ‎بی‌رقیب است و هیچ کشوری قادر به تصاحب جایگاه ایران در این حوزه نیست‎. ‎این نکته که دیگر کشورهای تولیدکننده فرش دستباف با وجود اینکه خودشان‎ ‎صاحب تاریخچه قالیبافی هستند به کپی‌برداری از طرح‌ها و نقوش ایرانی‎ ‎پرداخته‌اند واقعیتی است که در مؤید بی‌بدیل بودن طرح‌های ایرانی است‎. ‎رقبایی مانند چین، هند، پاکستان، نپال و… اگرچه به تولید فرش ایرانی‎ ‎مبادرت ورزیده‌اند اما نتوانسته‌اند نام بازار را به‌نفع خود تغییر دهند و‎ ‎این بازار همچنان با نام فرش ایرانی به فعالیت خود ادامه می‌دهد‎

علیرضا قادری،‎ ‎موسس‎ ‎و عضو هیات‌رئیسه اتاق فکر فرش دستباف ایران معتقد است رقبای ایران در‎ ‎بازار فرش با روش‌های نوآورانه وارد میدان نشده‌اند بلکه عواملی دیگر در‏‎ ‎این عرصه نقش داشته که یکی از آنها شرایط طبیعی بعد از وقوع انقلاب‎ ‎اسلامی، هشت سال جنگ تحمیلی و تحریم‌هایی که در طول این سال‌ها ایران با‎ ‎آن مواجه بوده، می‌تواند باشد. وی همچنین نبود مکانیسم صحیح برای مبادلات‎ ‎مالی با کشورهای خارجی را یکی دیگر از فاکتورهایی برشمرد که رقبایی مانند‎ ‎هند، چین، افغانستان و پاکستان از آنها استفاده کرده و وارد رقابت با‎ ‎ایران شده‌اند‎.
‎در کنار این دو عامل بازاریابی، بازار‌سازی و‎ ‎بازارداری نیز همگی برعهده بخش خصوصی گذاشته شده و به‌رغم اینکه ما سازمان‎ ‎توسعه تجارت ایران را داریم عملا فعالیتی از سوی آنها در این زمینه انجام‎ ‎نمی‌گیرد در حالی که دولت در کشورهای رقیب با بسترسازی‌های مناسب و به‌طور‎ ‎جدی اصول پشتیبانی‌کننده‌ای را از صنعت فرش به عهده گرفته و فعالیت‌هایی‎ ‎را در راستای برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی، صادرات رایگان نیز انجام‎ ‎می‌دهد‎.
‎بنابراین به جرات می‌توان گفت فرش ایران نیازمند نوآوری‎ ‎نیست و در حال حاضر شاید ۱۰ درصد از نقشه‌های اصیل ایرانی نیز تولید‎ ‎نمی‌شود و اگر نقشه‌های اصیل همه مناطق ایران تولید شده و مورد حمایت قرار‎ ‎بگیرد به راحتی می‌تواند جوابگوی همه سلایق مردم جهان باشد‎.
‎قادری‎ ‎با اشاره به اینکه فرش کالایی است که در کنار ویژگی‌های تجاری یک کالای‎ ‎هنری است و در هنگام تولید و عرضه باید با توجه به ویژگی‌های هنری این‎ ‎مراحل را انجام داد، گفت: مشکلی که در اینجا با آن روبه‌رو هستیم این است‎ ‎که رقبای ایران کشورهایی هستند که انفجار جمعیت و فقر دارند و به همین‎ ‎دلیل با هزینه‌های بسیار پایین وارد بازار رقابت می‌شوند. رقابت ما با‎ ‎کشورهای دیگر بر سر نقشه‌های ایرانی نیست بلکه آنها با کپی‌کردن طرح‌های‎ ‎ایرانی به تولید فرش می‌پردازند، در حقیقت علاقه جهانی به فرش ایرانی موجب‎ ‎می‌شود رقبا با وجود اینکه خودشان تاریخچه قالیبافی دارند به این سمت‎ ‎گرایش پیدا کنند، در واقع بازار فرش ایرانی است اما بخش اعظم آن از سوی‎ ‎کشورهایی مانند هند، چین، پاکستان و… تولید می‌شود‎.

‎احیای کارگاه‌ها
همین‎ ‎موضوع باعث شده کارگاه‌های کوچکی که در شهرستان‌های مختلف متعهدانه کار‏‎ ‎می‌کنند به مرور تعطیل شوند. از طرف دیگر دولت سیاست کارگاه‌های متمرکز‎ ‎قالیبافی را در دستورکار خود قرار داده که به نظر من مرکز ملی فرش ایران‎ ‎به‌عنوان یک نهاد متولی و مجموعه دولت باید قدری واقع‌بینانه‌تر عمل کند و‎ ‎با یک اراده راسخ در جهت حمایت و تقدم حفظ کارگاه‌های موجود قدم بردارد و‎ ‎با ارائه تسهیلات بیشتر باعث بقای کارگاه‌های موجود شود. عملی کردن این‎ ‎طرح کار سختی نیست و دولت می‌تواند ارائه امتیازات را از کسانی شروع کند‎ ‎که در عرصه قالیبافی شناخته شده هستند و اجازه می‌دهند دوره تولید سپری‎ ‎شود و سپس نتایج را ارزیابی و از این طریق طرح متمرکز کردن کارگاه‌ها را‎ ‎اصلاح کنند‎.
‎از تکنولوژی در قالیبافی نمی‌توان چندان استفاده کرد‎ ‎زیرا یکی از ویژگی‌های فرش که آن را تبدیل به یک هنر ـ صنعت کرده و باعث‎ ‎جهش آن شده، راه‌نیافتن تکنولوژی به این شاخه هنری است‏‎.

‎تکنولوژی جایگاهی در هنر فرش ندارد
ما‎ ‎در هنر فرش نیازمند تکنولوژی نیستیم البته می‌توان با استفاده از تکنولوژی‎ ‎روز امکاناتی را فراهم کرد که تضمین‌کننده سلامت بافنده باشد و کمتر سلامت‎ ‎او را تهدید کند اما در سایر موارد چندان بر سرعت کار یا ویژگی‌های دیگر‎ ‎تاثیر ندارد. با وجود اینکه چند سالی است که استفاده از نرم‌افزار در‎ ‎طراحی فرش رایج شده اما نتیجه مثبتی را تاکنون نداشته و این موضوع در حالی‎ ‎است که مبتکر نرم‌افزار طراحی فرش نیز خود ما بوده‌ایم که به مراتب اثرات‎ ‎منفی این نرم‌افزار بیشتر از ثمرات مثبت آن بوده است. یکی از وجوه تمایز‎ ‎ما با کشورهای دیگر در این است که ما طراحان چیره‌دستی داریم و طبیعتا‎ ‎زمانی که پای نرم‌افزار به میان می‌آید قابلیت رقابت بیشتر می‌شود چون‎ ‎امکان کپی‌برداری به راحتی فراهم خواهد شد. تقریبا از ۸۰ سال پیش موضوع‎ ‎شناسنامه‌دار کردن فرش‌های ایرانی مطرح بود تا بتوان از این طریق فرش‎ ‎ایرانی را از سایر تولیدات متمایز کرد و زمانی که این اقدامات انجام گرفت‎ ‎در بازار جهانی مورد استقبال قرار نگرفت و اخیرا نیز بحث کدگذاری کالاها‎ ‎مطرح شده که من زیاد موافق این موضوع نیستم زیرا برخی از هنرمندان معروف‎ ‎که آثارشان را با اسم و مارک خودشان جزو طرح قالی می‌بافتند نیز با‎ ‎کپی‌برداری از آثارشان مواجه شدند و امروزه شاهد تعداد زیادی از این کارها‎ ‎با مارک‌های مشابه هستیم‎.
‎به نظر من به جای شناسنامه‌دار کردن یا‎ ‎کد‌گذاری فرش ایرانی باید دولت از طریق بانک‌ها و بیمه یک ضمانت‌نامه‎ ‎اجرایی تدوین کرده و از این طریق از فرش ایرانی حمایت کند تا به راحتی‎ ‎بتوان فرش اصیل ایرانی را در بازار عرضه کرد‎.
‎تاکنون ۲۰ مرکز‎ ‎آموزش عالی در سرتاسر کشور داریم که دانشگاه آزاد اسلامی سهم بسیار جدی‌ای‎ ‎در گرایش علمی به این رشته داشته است که در کنار این موضوع از دانشگاه‏‎ ‎آزاد اسلامی توقع می‌رود پایان‌نامه‌هایی را که در این زمینه هستند‎ ‎شناسایی کرده و ارتباطش را با چرخه تولید برقرار کند‎.

‎صادرات فرش ایرانی کاهش نیافته است‎ ‎
محمدرضا عابد،‎ ‎معاون‎ ‎مرکز ملی فرش ایران با بیان اینکه برای مقابله با رقبایی که در بازار‏‎ ‎جهانی برای فرش ایرانی پیدا شده، اقداماتی را در دست اجرا داریم که از آن‎ ‎جمله پیگیری استانداردسازی کارگاه‌های قالیبافی در تمام شهرستان‌ها در نظر‎ ‎گرفتن جوایز صادراتی، هدفمندکردن بازار فرش، پرداخت پنج‌درصد یارانه برای‎ ‎ایجاد کارگاه و… همگی جزو برنامه‌هایی‌ا‌ست که در دستورکار دولت قرار‎ ‎گرفته است‎.
‎وی با اشاره به اینکه میزان صادرات فرش ایرانی کاهش‎ ‎نیافته و علت اینکه جایگاه این کالا در صادرات غیرنفتی پایین آمده این‎ ‎موضوع است که در سال‌های گذشته صادرات غیرنفتی محدود به کالاهای سنتی‏‎ ‎مانند فرش، پسته، حبوبات و… می‌شد افزود: امروزه صادرات صنعتی و‎ ‎پتروشیمی به این لیست اضافه و تنوع محصولات زیاد شده و همین امر باعث‎ ‎پایین آمدن جایگاه فرش شده است‎.
‎در پایان باید گفت شاید رقبای‎ ‎ایرانی با انگیزه‌های مالی بتوانند طرح‌های ایرانی را کپی کرده و بخش اعظم‎ ‎تولید فرش ایرانی را در جهان به خود اختصاص دهند اما هیچ‌یک نمی‌توانند‎ ‎این موضوع را انکار کنند که هنر نزد ایرانیان است و بس‎!