فرش دستباف ایران؛ میراثی در آستانه فراموشی

مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران با بیان اینکه صادرات فرش دستباف به کمتر از ۴۰ میلیون دلار در سال رسیده است، گفت: این رقم تنها یک دهم صادرات دهه ۱۳۹۰ و یک چهلم صادرات دهه ۱۳۷۰ محسوب می‌شود.

عبدالله بهرامی با تأکید بر اینکه فرش دستباف فقط یک کالای مصرفی یا تزئینی نیست بلکه بخشی از هویت، فرهنگ و هنر ایرانیان است، اظهار داشت: این هنر صنعت سال‌ها نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا کرده و محملی برای اشتغال پایدار، به‌ویژه در مناطق محروم و روستایی بوده است. با این حال امروز فرش دستباف ایران یکی از دشوارترین دوران‌های خود را تجربه می‌کند؛ تولید کاهش یافته، صادرات سقوط کرده و صدها هزار بافنده یا بیکار شده‌اند یا ناچار به تغییر شغل شده‌اند.

به گفته او، در دهه‌های گذشته به‌خصوص دهه ۷۰، صادرات فرش دستباف ایران از مرز یک و نیم میلیارد دلار عبور کرده و حدود ۳۵ درصد صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌داد. در همان زمان بیش از ۱۷۰۰ تعاونی فرش دستباف در سراسر کشور فعال بودند که صدها هزار بافنده از طریق آن‌ها امرار معاش می‌کردند. اما امروز تعداد تعاونی‌های فعال به کمتر از ۵۰۰ واحد کاهش یافته که بسیاری از آن‌ها نیز با حداقل ظرفیت کار می‌کنند.

بهرامی دلایل این شرایط را مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، مدیریتی و اجتماعی دانست و افزود: یکی از دلایل اصلی افت بازار داخلی، تمایل روزافزون مردم به فرش ماشینی است. قیمت پایین‌تر، دسترسی آسان‌تر، تبلیغات گسترده و تغییر ذائقه نسل جدید به سمت دکوراسیون مدرن، باعث شده فرش دستباف جایگاه گذشته خود را در خانه‌های ایرانی از دست بدهد. از سوی دیگر ضعف در طراحی‌های نوآورانه و بی‌توجهی به ظرفیت طراحان و دانش‌آموختگان جوان نیز مزید بر علت شده است.

او در تشریح چالش‌های ساختاری این صنعت گفت: بیمه قالیبافان به‌طور کامل اجرا نمی‌شود و بسیاری از بافندگان بدون پشتوانه و امنیت شغلی مانده‌اند. افزایش قیمت مواد اولیه نظیر نخ، رنگ و ابزار با وجود تورم و نوسانات ارزی، تولید را برای بافندگان غیراقتصادی کرده است. بسیاری از تعاونی‌ها نیز به دلیل بدهی‌های بانکی یا کمبود سرمایه در گردش از چرخه تولید خارج شده‌اند. علاوه بر این، الزام صادرکنندگان به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما بدون توجه به ویژگی‌های خاص صادرات فرش دستباف، عملاً صادرات این محصول را متوقف کرده است.

بهرامی همچنین به ضعف بازاریابی بین‌المللی اشاره کرد و گفت: حضور کمرنگ ایران در نمایشگاه‌های جهانی فرش، فقدان حمایت‌های مؤثر در معرفی برند ملی و عدم به‌روزرسانی جایگاه “فرش ایران” موجب عقب‌ماندگی کشور در رقابت‌های جهانی شده است.

وی در ادامه بر مزیت‌های فرش دستباف تأکید کرد و افزود: برخلاف فرش ماشینی، فرش دستباف مزایای منحصر به‌فردی دارد. این محصول با سرمایه‌ای اندک می‌تواند بستر اشتغال خانگی و پایدار را برای هزاران خانواده به‌ویژه زنان سرپرست خانوار فراهم کند. استفاده از الیاف طبیعی و رنگ‌های گیاهی، سازگاری با محیط زیست و ارزآوری چندبرابری نسبت به فرش ماشینی تنها بخشی از این مزایا است. هر مترمربع فرش دستباف می‌تواند ده‌ها برابر ارزش یک مترمربع فرش ماشینی برای کشور درآمد ایجاد کند. همچنین طرح‌ها و نقش‌های آن روایتگر تاریخ، فرهنگ و باورهای اقوام ایرانی است و برخلاف محصولات ماشینی هیچ‌گونه حساسیت‌زایی ندارد.

مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی‌های فرش دستباف ایران درباره راهکارهای احیای این صنعت گفت: نخستین اقدام، بازنگری در قانون تعهد ارزی برای صادرات فرش دستباف و اجرای کامل بیمه قالیبافان است. این صنعت باید از قوانین عمومی صادرات مستثنا شود، چرا که شرایط آن با سایر کالاها متفاوت است. علاوه بر آن، دولت موظف است در زمینه حمایت مالی، اعطای وام‌های کم‌بهره، تأمین مواد اولیه ارزان و ارائه آموزش‌های نوین به تعاونی‌ها و کارگاه‌ها ورود کند.

او همچنین بر اهمیت برندسازی جهانی و طراحی نوآورانه تأکید کرد و افزود: فرش ایرانی باید با ذائقه روز دنیا همسو شود تا دوباره در بازارهای جهانی بدرخشد. حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی، تبلیغات هدفمند و تقویت دیپلماسی تجاری از ملزومات موفقیت در این حوزه است.

بهرامی در پایان گفت: فرش دستباف نه تنها یک محصول اقتصادی بلکه بخشی از روح فرهنگی ایران است. بی‌توجهی به آن به معنای از دست دادن هزاران شغل، میراثی چند صد ساله و فرصتی بزرگ برای ارزآوری پایدار است. اگر تصمیم‌گیران به این صنعت اصیل توجه ویژه کنند، فرش ایرانی می‌تواند بار دیگر جایگاه شایسته خود را در اقتصاد و فرهنگ کشور بازیابد.

برای مشاهده جدیدترین اخبار صفحه اینستاگرام مجله نساجی کهن را دنبال کنید.