کنکاشی در کارکردهای اجتماعی بازار

نویسنده: رضا علوی راد

‏«بازار» واژه ای بسیار کهن بوده و در فارسی میانه به صورت «وازار» به کار می رفته است. این واژه در ادبیات فارسی مفهومی گسترده دارد و به معنی محل شلوغ و پرازدحام، اعتبار و اهمیت اشخاص و… به کار می رفته است. واژه بازار در زبان های اروپایی مانند فرانسه، انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، ایتالیایی و روسی از پرتغالی گرفته شده و پرتغالیها آن را از ایرانیان گرفته اند. این واژه ایرانی از راه بازرگانی در زبان های ترکی، عربی، عثمانی و زبان های اروپایی، هندی و سیلانی راه یافته است. دهخدا نیز اظهار داشته که بازار از واژه پهلوی واکار و وازار اخذ شده است و به معنای محل داد و ستد، خرید و فروش کالاو خوراک و پوشاک می باشد. بازار عبارت است از محل یا مکانی که در آنجا عرضه و تقاضا به منظور تعیین قیمت واحد با هم تلاقی می کنند. بازار ممکن است محل جغرافیایی باشد و همچنین ممکن است عده ای از افراد که داد و ستد آنها منجر به ایجاد عرضه و تقاضا و قیمت واحدی
می شود را نیز بازار نامید. بازار محلی است که در آن نوعی فعالیت اجتماعی و فرهنگی دیده می شود و عوامل آن را فروشنده و خریدار تشکیل می دهند. به عبارتی دیگر بازار مکانی از اجتماع انسانی است که در آن تمام طبقات، اقشار و گروه های مردمی در کنار هم قرار گرفته و رفتارها، الگوهای فرهنگی و دیدگاه های اقتصادی، اجتماعی و اعتقادی خود را از این نقطه اجتماع به دیگر بخش ها و محلات منتقل می سازند و نوعی پدیده پخش اقتصادی و فرهنگی در بازارها دیده می شود. ‏

بازار مکانی است که طبقات مختلف اجتماعی، قومی، نژادی و فرهنگی در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و به شکلی ناخود آگاه یکدیگر را تحت تاثیر قرار می دهند و باعث اشاعه عناصر و پدیده های فرهنگی از یک حوزه فرهنگی به حوزه فرهنگی دیگر می شوند. بازار از دیرباز مناسب ترین مکان برای اطلاع رسانی های رسمی و عمومی بوده که علاوه بر مبادله کالاو سرمایه، بیشترین حجم اطلاعات نیز در آن مبادله می شده است. همچنین بازار به سبب موقعیت خاص اجتماعی اش، گویاترین پهنه حیات مادی طبقات مختلف مردم با همه فراز و نشیب هایش به شمار می رود که می تواند جلوه گاه عقاید، موطن هنر و اندیشه و ادبیات خاص نیز باشد.از ویژگیهای اجتماعی- فرهنگی بازار می توان به امکان ملاقات با خویشان وآشنایان، تشکیل دادگاهها و حل و فصل اختلافات، تبادل اطلاعات، گذران اوقات فراغت و تفریح، اجرای مسابقات و یا صرفاً لذت بردن از فضای زنده و پر جنب وجوش بازار اشاره کرد. به عبارت دیگر شادابی و سرزندگی را که امروز از شاخص های مهمِ سنجش کیفیت زندگی انسان ها به شمار می رود از طریق برپایی بازاری سالم و رقابتی قابل حصول می باشد. در حقیقت بازار از دیرباز مکانی است که حاصل فعالیتهای انسانی، به منزله محصولات فرهنگی، هم برای برآوردن نیازهای انسانی و هم به منظورعینیت بخشی به قابلیت های انسانی به بازار عرضه می شده است. از این رو بازار از سویی جنبه اقتصادی و از سویی دیگر ابعاد اجتماعی و فرهنگی داشته است.‏نظریه پردازان معتقدند کاربردهای اصلی ای که به عهده بازار گذاشته شده، عبارتند از:‏

الف. پابرجا نگه داشتن و توسعه دادن به اقتصاد عمومی شهر.‏

ب.پرورش دادن روحیه و اعتلای روابط اجتماعی و فرهنگی شهروندان. ‏

ج. تقویت عقاید مذهبی – اخلاقی و بنیادهایی که
می تواند در جهت بقای اصول دین اسلام عمل کنند. در حقیقت بازار از دیرباز مکانی است که در آن حاصل اندیشه و تفکرات انسانی در شکل کالاهای تجاری و بازرگانی برای رفع نیازهای مادی و معنوی انسان مبادله می شده است. از این رو بازار از سویی جنبه اقتصادی و از سویی دیگر ابعاد اجتماعی و فرهنگی داشته است.‏

منابع:‏

‏- عقلایی، کاوه(۱۳۸۴)، ناگفته های بازار، نشر نسیم دانش، تهران.‏

‏- دانشنامه جهان اسلام (۱۳۷۲)، زیر نظر آقای سید مصطفی میر سلیم، جزوه سوم، نشر بنیاد دایره المعارف اسلامی، تهران.‏

‏- رجبی، آزیتا (۱۳۸۵)، ریخت شناسی بازار، آگاه، تهران.

– شفقی، سیروس(۱۳۸۵)، بازار بزرگ اصفهان، سازمان فرهنگی – تفریحی شهرداری اصفهان، مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل، تهران.‏

‏- فلامکی، محمد منصور(۱۳۷۴)، باززنده سازی بناها و شهرهای تاریخی، انتشارات دانشگاه تهران.

روزنامه رسالت، شماره ۷۳۶۵ به تاریخ ۲۸/۶/۹۰، صفحه ۱۸ (اندیشه)