مخمل بافی کاشان را دریابید

نفس‌های آخر مخمل بافی کاشان

گزارشی که در ادامه خلاصه‌ای از آن می‌آید گزارشی مفصل از حال و روز یکی از کارخانجات قدیمی در کاشان می‌باشد. برای بررسی حال و روز نه چندان مساعد این کارخانه به سراغ مهندس ناصر زجاجی از کارشناسان نساجی ایران رفته‌ایم تا شرح حال این مجموعه را از زبان ایشان بشنویم. در اینجا فقط مقدمه‌ای از آن آورده شده است که قرار هست در شماره اردیبهشت مجله کهن این گفت‌وگو به طور مفصل و با تصاویری از آخرین وضعیت کارخانه مخمل و ابریشم کاشان منتشر گردد.

کارخانه‌های تولیدی بزرگ یکی پس از دیگری غزل خداحافظی را می‌خوانند و کارگران و استادکاران را خانه نشین می‌کنند. کارخانجاتی که خود روزی استادان سنتی را گوشه نشین کردند، حالا پس از سال‌ها شتر فراموشی در خانه‌اشان خوابیده و به مرگی در سکوت محکوم شده‌ اند.

شَعر بافی و مخمل بافی قدمتی دیرینه در ایران دارد و در این میان، کاشان به موازات سرآمدیش در هنر قالیبافی، دستی نیز در بافت پارچه‌های ابریشمی، شعربافی و مخمل بافی نیز داشته است. دوک‌های نخریسی کشف شده در تپه های سیلک کاشان گواه این مدعاست که کاشان مهد نساجی در ایران است.

آوازه شهرت صنایع باستانی کاشان از مخمل بافی، زری، شال، اطلس، تافته تا انواع و اقسام پارچه‌های ابریشمی حتی در کتب جهانگردان غربی نیز به گوش می‌رسد. ژان شاردن فرانسوی در کتب ۱۰ جلدی خود که به سیر و سیاحت در ایران پرداخته از انواع گوناگون پارچه‌های نفیس کاشانی یاد کرده و آنها را بیش از یکصد رقم دانسته است.

البته این شهرت فراوان به همین جا ختم نمی‌شود، از سده ششم هجری که مارکوپولوی ایتالیایی به ایران پا نهاد و تماشای مخمل و زری کاشان او را به وجد آورد، تا عصر حاضر، همه جهانگردان و صاحبنظرانی که به بررسی صنایع قدیم ایران پرداخته‌اند، این صنعت زیبا و دل افروز و مزایای آن را توصیف کرده‌اند. اما منابع تاریخی اوج این هنر را در اواسط دوره قاجاریه می‌دانند که بیش از ۴۰ نوع پارچه در انواع مختلف و طرح‌های گوناگون در کاشان بافته می‌شده است.

در این دوره، کاشان، قطب صنعت نساجی ایران بود و حدود ۱۰۰۰ دستگاه پارچه بافی وجود داشت که انواع پارچه‌های ابریشم، زری، چیت، مخمل، تافته و کتان، توسط استادانی زبردست و ماهر بافته می‌شد. اما پس از آنکه صنعت مخمل بافی با ورود ماشین آلات بافندگی در کاشان دوره‌ای مهم را پشت سر گذاشت.

این گزارش در شماره ۴۱ (اردیبهشت) مجله کهن به صورت مفصل با تصاویری از کارخانه و نیز آخرین وضعیت مخمل بافی کاشان منتشر  شده است.