منشا توفان چه بود؟
دوشنبه گذشته یک ساعت بعد از توفان بی‌سابقه و تندبادی که با سرعت ۱۱۹ کیلومتر بر ساعت به همراه گرد و غبار آسمان پایتخت را فراگرفت، پیامکی با مضمون «تحریک گسل‌های تهران و بروز زلزله در آینده نزدیک» در فضای مجازی منتشر شد. با این حال پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» از نهادهای علمی و مرجع در حوزه ژئوفیزیک و مهندسی‌زلزله نشان می‌دهد: هیچ رابطه علمی و معنادار بین «پدیده‌های جوی» با «پدیده‌های زیرسطحی» وجود ندارد و در دنیا، وقوع توفان را پیش‌نشانگر زلزله نمی‌دانند. عصر دیروز نیز تندبادی با سرعت ۷۲ کیلومتر بر ساعت باز هم تهران را غافلگیر کرد.
پیامکی که با توفان ۱۱۹کیلومتر برساعت عصر دوشنبه وارد پایتخت شد
علامت زلزله از توفان تهران؟
در مطالعات علمی، توفان به عنوان« پیش نشانگر زلزله» معرفی نشده است
دوشنبه گذشته یک ساعت بعد از توفان بی‌سابقه در تهران، پیامکی با مضمون «تحریک گسل‌ها در اثر توفان و احتمال بروز زلزله در ۲۴ساعت آینده»، از طریق تلفن‌‌های همراه در بین شهروندان منتشر شد و کمی بعد، این شایعه که به همراه توفان وارد شهر شده بود، در فضای مجازی آب و تاب بیشتری به خود گرفت: «پایتخت در ۷۲ساعت آینده ناامن است و زلزله بزرگ که سال‌ها احتمال وقوع آن می‌رفت، ظرف دو سه روز آینده در اثر توفان سهمگین و فعال‌شدن سه گسل اصلی، با شدت حداقل پنج ریشتر تهران را تکان می‌دهد.»
اگر چه شایعه «زمین‌لرزه در تهران»، در اثر تندباد آغشته به خاک، شکل گرفت اما به‌خاطر ابعاد توفان، خسارت‌های جانی و مالی آن و البته تصاویر خیره‌کننده‌ای که از فراز برج میلاد دقایقی بعداز وقوع منتشر شد، قدرت نفوذ ذهنی به خود گرفت و هم‌اکنون نیز به‌رغم گذشت ۴ روز از انتشار پیامکی که منشأ آن بود، این شایعه کماکان بر اذهان عمومی تاثیرگذاری خود را حفظ کرده و حتی به جو اظهارنظر درباره صحت و تایید این پیش‌بینی نیز دامن زده است.
در چند روز اخیر دو سناریو درباره شایعه زمین‌لرزه در تهران مطرح شده است: اول اینکه، گفته می‌شود توفان عصر دوشنبه یک نوع پیش‌نشانگر از زلزله‌بزرگ بوده و در نتیجه زمان زمین‌لرزه نزدیک است.
دومین سناریو نیز به این صورت شایع شده که شدت باد همراه با گرد و غبار که سرعت آن بین ۹۰ تا ۱۲۰ کیلومتر در نوسان بود و برای دقایقی کل پایتخت را درنوردید، باعث تحریک گسل‌های نیمه‌فعال شده و زمان انتظار وقوع زلزله‌بزرگ را کوتاه کرده است.
«دنیای‌اقتصاد» روز گذشته در پی افزایش دامنه شایعه پیامکی درباره زلزله تهران، موضوع را از یک نهاد علمی مرجع در حوزه زلزله‌شناسی، یک موسسه مطالعاتی شاخص در حوزه ژئوفیزیک و همچنین سازمان مدیریت بحران شهر تهران، پیگیری کرد.
مسوولان ارشد این سه نهاد ضمن تعجب و البته واکنش به پیامک پیش‌بینی زلزله تهران اعلام کردند: هیچ رابطه علمی، منطقی، معنادار و قابل‌انتظار بین «پدیده‌های جوی» با «پدیده‌های زیرسطحی» وجود ندارد و در تاریخ زلزله‌نگاری ایران و حتی سایر کشورهای لرزه‌خیز، یک مورد یا حتی یک سند قابل‌اتکاء درباره ارتباط بین باد، توفان، گردباد و تندباد با فعال‌شدن گسل‌ها پیدا نخواهد شد.
دکتر علی بیت‌الهی، مدیر بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی در این باره به «دنیای‌اقتصاد» گفت: ممکن است در یک زمین‌لرزه برحسب تصادف، قبل یا حین زلزله، تلاطم جوی رخ دهد و باد شدید مشاهده شود؛ اما اینکه بین پدیده‌های جوی با پدیده‌های زیرسطحی زمین، رابطه معنادار تلقی کنیم، مبنای علمی ندارد.
وی افزود: مکانیزم رخداد زلزله تنشی است که در لایه‌هایی به ضخامت ۱۰ کیلومتر زیرزمین اتفاق می‌افتد و این لایه‌ها می‌شکند و شکست آنها باعث رخداد زلزله می‌شود.
این واقعه که در کیلومترها اعماق زمین اتفاق می‌افتد به‌طور قطع با تلاطمات جوی که هر روز در گوشه‌ای از جهان شاهد آن هستیم، ارتباط ندارد و از نظر دانش زلزله‌شناسی هیچ منبعی برای توجیه این موضوع به‌صورت علمی وجود ندارد.
دکتر بیت‌الهی با تاکید براینکه در مواقع بروز حوادث طبیعی همچون دوشنبه گذشته که توفان شدید تهران را فراگرفت، معمولا پذیرش مردم برای خبرهای منفی بیشتر می‌شود، افزود: حتما همه مردم تهران شنیده‌اند که در برخی موارد اتفاق افتاده که پدیده‌های جوی به همراه زلزله بروز می‌کند، اما این به معنی ارتباط آنها با هم نیست.
مدیر بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی در پاسخ به پرسش «دنیای‌اقتصاد» مبنی‌بر اینکه «گفته می‌شود در زلزله بم نیز چند روز پیش‌از وقوع، توفان و تندباد در شهر اتفاق افتاده و به‌جاماندگان از این زلزله، آن را برای مسوولان نقل کردند»
گفت: بنده در همان روز زلزله بم، چند ساعت بعد از وقوع زمین‌لرزه، در بم حاضر شدم و اقدام به تحقیقات فنی کردم؛ اما مردم آنجا هیچ صحبتی در این خصوص مطرح نمی‌کردند. بنده در تحقیقاتم، به دنبال نوعی پیش‌نشانگر زلزله بودم و سوالی در این رابطه از مسوولان محلی پرسیدم مبنی‌بر اینکه «چند ساعت یا چند روز قبل از وقوع زلزله، چه موارد غیرطبیعی در شهر مشاهده کردید؟» و آنها پاسخ دادند «قبل از زلزله اصلی، سه زلزله خفیف را حس کردیم.»
زلزله‌بزرگ به باد و توفان ربط ندارد
دکتر مهدی زارع، مدیر مرکز ملی پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی‌زلزله نیز درباره توفان عصر دوشنبه و شایعه‌ای که پیرامون رابطه آن با زلزله‌تهران مطرح است، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: پیامکی که با این مضمون منتشر و به تلفن‌همراه بنده نیز پیامک شد، کاملا غیرعلمی و غلط است و به نظر من باید مسوولان کشور این موضوع را پیگیری حقوقی کنند و عاملان را تحت تعقیب قضایی قرار دهند.
زارع با بیان اینکه متاسفانه هشدارهای لازم از سوی سازمان هواشناسی درباره توفان تهران داده نشد و صرفا خبرهای کلی همچون وزش باد در دامنه‌های البرز یک روز پیش از وقوع توفان ارائه شد، افزود: پیش‌بینی روز بعد هم غلط بود. وی با اشاره به اینکه سرعت ثبت‌شده از توفان عصر دوشنبه ۱۱۹ کیلومتر بود، گفت: بین باد و توفان با زمین‌لرزه ارتباطی وجود ندارد و این بحث فاقد پایه علمی است.
زارع با تاکید بر اینکه زلزله در اثر جنبش گسل‌ها در اعماق زمین رخ می‌دهد نه به دلیل توفان در سطح زمین، تصریح کرد: تاکنون شاهدی علمی برای ربط بین وقوع توفان به‌عنوان پیش‌نشانگر زلزله در دنیا معرفی نشده است، ضمن اینکه در نواحی لرزه‌خیز همچون کرمان، یزد، زاهدان، سیستان و بلوچستان توفان‌های متعددی در سال رخ می‌دهد، اما در پی هیچ‌کدام از آنها، زمین لرزه مهمی حادث نشده است.
زارع با بیان اینکه اسم و سمت درج شده در پیامکی که یک ساعت بعد از توفان منتشر شد وجود خارجی ندارد، درباره احتمال زلزله‌بزرگ در تهران فارغ از بحث توفان نیز گفت: تاریخ ۲۳۰۰ ساله زلزله‌هایی که در اطراف تهران رخ داده، نشان می‌دهد در این مدت ۱۱ زمین‌لرزه با بزرگای ۵/۶ تا ۵/۷ ریشتر در شعاع ۱۰۰ کیلومتری تهران به وقوع پیوسته است؛ بنابراین طبق این الگو هر ۲۰۰سال یکبار باید منتظر یک زمین‌لرزه بزرگ در تهران باشیم و چون از یازدهمین زلزله ثبت‌شده، ۱۸۴ سال می‌گذرد، از روی ریتم قابل‌تکرار می‌توان گفت احتمال زمین‌لرزه دوازدهم نزدیک است.
منشا توفان چه بود؟
سازمان مدیریت بحران شهر تهران عصر دوشنبه همزمان با بروز توفان، جلسه اضطراری تشکیل داد و در ستاد مرکزی بحران، نمایندگان دستگاه‌های امداد و نجات حضور پیدا کردند.
رامین رادنیا، مدیر روابط عمومی سازمان مدیریت بحران شهر تهران درباره این جلسه گفت: مسوولان و پژوهشگران زلزله نیز در این ستاد عضو بودند و در جلسه بحران به صراحت، فرضیه زلزله در اثر توفان را رد کردند.
وی افزود: سازمان هواشناسی در اطلاعیه‌هایی که قبل از وقوع توفان عصر دوشنبه منتشر کرده بود، به‌طور مشخص، واژه توفان یا تندباد را به‌کار نبرده بود با این حال رئیس اداره پیش‌بینی و هشدارهای جوی اداره هواشناسی تهران در جلسه اضطرار منشا این توفان را تشریح کرد.
رادنیا درباره مطالبی که محمد عشقی رئیس این اداره روایت کرده، گفت: توفان بی‌سابقه اخیر تهران ابتدا ناشی از تغییرات آبوهوایی محلی بود و از آبیک ناشی شد و با وزش باد جنوب‌غربی به سمت شمال‌شرقی در زمان کوتاهی شکل گرفت و سپس در ترکیب با جریان ناپایدار مشابه کل منطقه، تشدید شد و سرعت گرفت و در زمان اندکی فرونشست. این باد با گرد و خاک دشت‌های خشک و خالی جنوب تهران همراه شده بود.
مدیر روابط عمومی سازمان مدیریت بحران شهر تهران با تاکید براینکه جلسه اضطرار و آماده‌باش ستاد بحران در ۲ روز بعد از وقوع توفان، فعال بود و هم‌اکنون حالت آماده‌باش از بین‌رفته است، افزود: سرعت باد در توفان بی‌سابقه دوشنبه گذشته یک پدیده بود و گرد و خاک همراه باد، یک پدیده دیگر.
وی درباره اینکه چرا سازمان هواشناسی پیش‌بینی حرکت توفان از نقطه‌ای به سمت تهران را مطرح نکرده بود، گفت: تغییرات آبوهوایی محلی را نمی‌شود تشخیص داد که دقیقا از کجا نشات می‌گیرد. مواردی که مثلا در یک کشور از روزها قبل هشدار توفان و حرکت توفان از فلان منطقه به نقطه‌ای دیگر داده می‌شود ناشی از تغییرات آبوهوایی منطقه‌ای است نه محلی.
مدیر روابط عمومی سازمان مدیریت بحران شهر تهران – وابسته به شهرداری – در پایان با تاکیدبر اینکه حوادث و سوانح را نمی‌شود به هم نسبت داد، درباره شایعه رابطه توفان با زلزله تهران گفت: در دنیا هنوز زلزله‌‌شناسان نتوانسته‌اند درباره عنصر سوم زمین‌لرزه که «زمان وقوع» است، پیش‌بینی ارائه کنند؛ بلکه فعلا فقط می‌شود دو عنصر دیگر زلزله؛ یعنی «مکان وقوع» و «شدت زلزله» را پیش‌بینی کرد.
شبه توفان پیش‌بینی نشده در عصر جمعه
عصر دیروز، تندبادی تقریبا شبیه توفان دوشنبه گذشته، مجددا از سمت قزوین وارد تهران شد. حوالی ساعت ۱۹ روز گذشته، شبکه خبر با اعلام هشدار درباره تغییر شرایط جوی در تهران، از وقوع توفان به همراه گرد و خاک در سطح پایتخت خبر داد.
شدت تندباد دیروز در حدی نبود که هوا همچون دوشنبه گذشته تاریک شود، اما سایت سازمان هواشناسی کشور سرعت تندباد عصر جمعه را ۷۲ کیلومتر در ساعت اعلام کرد که در مقایسه با توفان ۱۱۹ کیلومتری دوشنبه پیش، شدت کمتری داشت.
درباره توفان روز گذشته، هشداری از مراجع مسوول اعلام نشده بود و حتی در گزارش‌های پیش‌بینی که در سایت هواشناسی موجود بود، درباره هوای روز جمعه تهران، به وزش باد اشاره شده بود.
