مهندسي نساجي چيست؟
بشر در ابتدا براي تهيه لباس و پوشاک و محافظت از خود در مقابل سرما و گرما صنعت نساجي را به وجود آورد. سپس زيرانداز و روانداز خود را به ياري اين صنعت تهيه کرد و امروزه نه تنها انواع پوشاک و فرش و موکت را به ياري صنعت نساجي تهيه ميکند بلکه براي ساخت ترمز ماشين، شريانهاي مصنوعي، جادهها، هواپيماها و سايتهاي فضايي به منسوجات نياز است.براي مثال بيش از 50% قلب مصنوعي از الياف نساجي درست شده است.
همچنين بيش از 75% استحکام تايرها از منسوجات است و در جادهسازي نيز قبل از اين که آسفالت ريخته شود، منسوجات ويژهاي را روي سطح جاده ميخوابانند که عمر جادهها را افزايش ميدهد. به همين دليل امروزه نميتوان همچون گذشته صنعت نساجي را به روش استاد و شاگردي از نسلي به نسل ديگر انتقال داد. چرا که نساجي در حال حاضر صنعتي بسيار گسترده و پيچيده است که اداره آن نياز به تخصص و تحصيلات دانشگاهي دارد، تخصصي که در رشته مهندسي نساجي ميتوان به آن دست يافت.
اين صنعت شامل بخشهاي مختلفي ميشود که از آن جمله ميتوان به کارخانههاي ريسندگي (توليد نخهاي مختلف)، بافندگي (توليد انواع پارچه)، توليد فرش ماشيني و موکت و همچنين کارخانههاي تکميلکننده اين کالاها مثل رنگرزي، چاپ و کارخانههاي توليد الياف مصنوعي مثل نايلون و پليپروپيلن اشاره کرد. مهندسي نساجي رشتهاي است که دانش و توانايي لازم را براي اداره بخشهاي مختلف اين صنعت به دانشجويان ميدهد. اين رشته داراي سه گرايش “تکنولوژي نساجي” و “شيمي نساجي و علوم الياف” و “پوشاک” است.
گرايش تکنولوژي نساجي:
دانشجوي تکنولوژي نساجي نحوه توليد نخ، پارچه، قالي و موکت را مطالعه کرده و آموزش ميبيند و تا حدودي با طراحي ماشينآلات نساجي و قطعات مختلف آنها آشنا ميگردد. همچنين با شيوههاي ريسندگي نخها، مقدمات بافندگي و بافندگي آشنا ميشود و براي شناخت دستگاههاي نساجي دروسي درارتباط با علم مکانيک ميگذراند.
درسهاي اين رشته در طول تحصيل :
دروس مشترک در گرايشهاي مختلف مهندسي نساجي:
رياضي عمومي، فيزيک عمومي، شيمي عمومي، برنامهنويسي کامپيوتر، معادلات ديفرانسيل، آمار و احتمالات مهندسي، محاسبات عددي.
دروس تخصصي گرايش تکنولوژي نساجي:
کارگاه جوشکاري، اصول ساختماني مواد پليمري، استاتيک، نقشهکشي صنعتي، ترموديناميک عمومي، کارگاه ماشينابزار، علوم الياف، مقاومت مصالح، ديناميک عمومي، کارگاه ريختهگري، فيزيک الياف، بافندگي حلقوي، ريسندگي، طراحيماشين ، مباني مهندسي برق، کفپوشهاي ماشيني، مقدمات بافندگي، ريسندگي نخهاي يکسره، تکنيک بافت پارچه، ريسندگي الياف بلند، کارگاه ريسندگي الياف بلند، ريسندگي مدرن، کنترل کيفيت آماري، تجزيه فني بافت پارچه، طرح و محاسبه کارخانه، رنگرزي، چاپ و تکميل، (بسياري از درسهاي اين رشته همراه با آزمايشگاه است)
گرايش شيمي نساجي و علوم الياف:
دانشجوي گرايش شيمي نساجي و علوم الياف در زمينه توليد الياف، خواص الياف، مواد رنگزا، خصوصيات مواد رنگزا و نحوه تکميل مواد نساجي مطالعه ميکند. به عبارت ديگر با طرز تهيه الياف و نحوه کاربرد مواد شيميايي در صنايع نساجي آشنا ميگردد.
دروس تخصصي گرايش نساجي و علوم الياف
نقشهکشي صنعتي ، ترموديناميک کاربردي، استاتيک و مقاومت مصالح، شيمي پليمر، کارگاه جوشکاري، شيمي تجزيه، علوم الياف، مباني مهندسي برق ، کارگاه ماشينابزار، اصول مهندسي شيمي، مکانيک سيالات، آزمايشگاه شناسائي الياف و مواد نساجي، کاربرد رياضيات در مهندسي شيمي، تکميل کالاي نساجي، ساختمان فيزيکي الياف، رنگرزي الياف طبيعي، منسوجات بيبافت، اصول شيمي رنگ و مواد واسطه، رنگرزي الياف مصنوعي، شيمي الياف طبيعي، فيزيک الياف، مباني برق و الکترونيک، اصول تکنولوژي رنگ، تکنيکهاي رنگرزي چاپ و تکميل، تکسچرايزينگ، تکنولوژي توليد الياف، آزمايشگاه کنترل کيفيت کالاي تکميلشده. (بسياري از درسهاي اين رشته همراه با آزمايشگاه است)
گرايش پوشاک :
امروزه بخش پوشاک صنعت نساجي به سوي ايجاد واحدهاي بزرگ صنعتي متمايل شده است، اما متأسفانه نيروي کار متخصص براي فعاليت در اين واحدهاي صنعتي وجود ندارد تا جايي که برخي از صنايع پوشاک، فارغالتحصيلان مهندسي نساجي ـ گرايشهاي تکنولوژي نساجي و شيمي نساجي و علوم الياف يا فارغالتحصيلان طراحي لباس را استخدام ميکنند و پس از برگزاري دورههاي کوتاه مدت آنها را براي کار در صنايع پوشاک آماده ميکنند. اما در عمل ديده ميشود که همين افراد نيز پاسخگوي نياز صنايع پوشاک نيستند.
براي مثال، يک طراح لباس بيشتر در زمينه مدل و طرح لباس و سايزبندي آن آموزش ديده است؛ در حالي که در اِشل صنعتي، طراحي لباس، مرحله اول کار است و در مرحله دوم يک متخصص بايد بتواند طراحي يک خط پوشاک را ارائه دهد.براي مثال، در يک واحد خياطي، الگوي قطعات يک پيراهن مردانه را که در حدود 10 تا 15 عدد است، با شابلون در ميآورند و بر روي پارچه برش ميزنند و در نهايت قطعات را به هم وصل ميکنند.
اما در اشل صنعتي که در يک روز 1000 تا 2000 دست لباس آماده ميشود، نياز به يک مهندس نساجي گرايش پوشاک است تا با طراحي خط توليد، نحوه دوخت و اتصال قطعات را تعيين نمايد. در ضمن يک مهندس نساجي بايد نحوه زمانبندي و طراحي خط توليد را به گونهاي انجام دهد که اگر برش و چرخ يک قطعه 20 ثانيه طول ميکشد و قطعهاي ديگر 3 دقيقه زمان ميبرد، دستگاهي که قطعهاي را در زمان کمتر توليد ميکند، بيکار نماند. اين مسأله زماني اهميت بيشتر پيدا ميکند که بدانيم با توجه به طرح و مدل يک لباس، طراحي خط توليد فرق ميکند.
براي مثال، يک شلوار جين معمولي حدود 15 قطعه دارد، اما يک شلوار جين تزئيني امکان دارد 50 قطعه داشته باشد؛ قطعاتي که زمان دوخت آنها متفاوت است. در اين ميان، مهندس نساجي گرايش پوشاک حتي تعداد دستگاههاي موجود براي دوخت هر قطعه را تعيين ميکند تا کارخانه از هر دستگاه حداکثر استفاده را بکند.از سوي ديگر، مسأله لايهچيني را ميتوان مطرح کرد؛ چون در کارخانه براي صرفهجويي در وقت و هزينه، قطعات هر دست لباس را به صورت مجزا برش نميدهند، بلکه براي هر قطعه 50 يا 70 لايه ميچينند و سپس الگو را گذاشته و برش ميدهند. حال مسأله اينجاست که لايهچيني بايد با توجه به جنس پارچه انجام گيرد.براي مثال، در پارچه آستري يا ساتن نميتوان تعداد لايهها را خيلي زياد کرد؛ چون لايههاي پارچه روي هم ليز ميخورند و نميتوان آنها را بخوبي برش داد.
تواناييهاي لازم :
دانشجوي نساجي براي رسيدن به کارايي لازم بايد پايه رياضي خوبي داشته باشد تا بتواند مشکلات موجود را تجزيه و تحليل کرده و محاسبات لازم را انجام دهد. همچنين لازم است که به کارهاي مديريتي علاقهمند باشد چون بيشتر فارغالتحصيلان اين رشته مسؤوليت بخشي از کارخانههاي نساجي يا پوشاک مثل سالن توليد يا بخش کنترل کيفيت را بر عهده دارند. در گرايش تکنولوژي نساجي بحث شناخت قطعات ماشين و روش ساخت آنها مطرح است. به همين دليل دانشجوي اين رشته بايد در دروس فيزيک و مکانيک قوي باشد. دانشجوي گرايش شيمي نساجي نيز بايد در درس شيمي قوي باشد.
گفتني است که در کل فارغالتحصيل اين رشته بايد توانايي کار با نيروي زياد را داشته و به کار با ماشينآلات صنعتي نيز علاقهمند باشد.محاسبات بالانس خط در خط توليد پوشاک مسأله مهم و پيچيدهاي است؛ چون با توجه به نوع و مدل پوشاک بايد تغيير و تحول زيادي در خط توليد پوشاک ايجاد نمود. از همين رو دانشجوي مهندسي نساجي گرايش پوشاک نسبت به ساير گرايشهاي اين رشته بايد از دانش مهندسي صنايع و دانش مديريت بهتر و بيشتري برخوردار باشد.
موقعيت شغلي در ايران :
صنعت نساجي بعد از نفت، بزرگترين صنعت کشور است. از سوي ديگر بايد توجه داشت که صنعت نساجي به دليل تنوع خود، بازار جذب وسيعي دارد. يک مهندس نساجي ميتواند در کارخانجات نساجي به عنوان مدير عامل، رئيس کارخانه، مدير توليد (مسؤول سالنهاي مختلف ريسندگي ، بافندگي، رنگرزي، چاپ و تکميل زير نظر اين مدير کار ميکنند)، مدير بازرگاني (مسؤول بازاريابي، مسؤول فروش و مسؤول تدارکات در اين بخش فعاليت دارند)، مدير مهندسي صنعتي (مسؤولان آزمايشگاههاي مختلف و کارشناسان کنترل کيفيت بخشهاي مختلف در اين حيطهکاري فعاليت ميکنند) و مشاور کارخانه (مشاور در امور مختلف مانند خريد خط توليد، طراحي خط توليد، توليد جنس جديد، رفع اشکالات پيشآمده در خط توليد، خريد ماشينآلات و بررسي افزايش انعطافپذيري آنها) فعاليت کند يا با بخش نساجي مؤسسه استاندارد، اداره نساجي و پوشاک وزارت صنايع، بخش نساجي وزارت کار (براي بررسي مسائل کارگري، کم کردن ضايعات و افزايش توليد و بهرهوري)، بخش نساجي وزارت دادگستري (براي تعيين قيمت کارخانجات ورشکسته و برآورد کردن قيمت کالاهاي نساجي)، سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي و مراکز تحقيقاتي مانند مرکز تحقيقات جهاد کشاورزي همکاري نمايد.
فارغالتحصيل گرايش پوشاک نيز ميتواند در يک واحد صنعتي به ياري دانش و تواناييهايش، کالايي استاندارد و با کيفيت خوب توليد کند؛ کالايي که در بازار داخلي و حتي خارجي توان رقابت با مدلهاي مشابه را داشته باشد. به همين خاطر بسياري از واحدهاي صنعتي معروف توليد پوشاک ايران از ايجاد اين گرايش استقبال کردهاند.از سوي ديگر، ميتواند با يک سرمايه نسبتاً کم، يک واحد توليدي کوچک داير کند و براي خودش فعاليت نمايد؛ کاري که با توجه به اينکه در ابتداي کار سرمايه نسبتاً کمي ميخواهد، ارزش افزوده بسياري دارد.
دروس اصلي و تخصصي گرايش پوشاک:
شيمي آلي، نقشهکشي صنعتي، رياضيات مهندسي، انواع پارچه، مباني مهندسي برق، فيزيک الياف، تکنولوژي نساجي، تکنيک و تجزيه فني بافت، مکاترونيک، تکميل کالاي نساجي، فرآيندهاي رنگرزي و چاپ، کنترل کيفيت آماري، کنترل کيفيت پوشاک، کاربرد کامپيوتر در پوشاک، اصول حسابداري و هزينهيابي، کنترل رنگ در پوشاک، صنعت پوشاک در جهان، مکانيک ساختماني نخ و پارچه، اصول طراحي پوشاک، کارگاه اصول طراحي پوشاک، اصول برش و دوخت، مديريت توليد پوشاک، طرح و محاسبه کارخانه پوشاک، تکنولوژي دوزندگي، ايجاد مشاغل کوچک، ديناميک پارچه / ماشين، منسوجات بيبافت، تاريخ لباس در ايران، قوانين کار و روابط صنعتي( بسياري از درسهاي اين رشته همراه با آزمايشگاه يا کارگاه است)
اشتراک رایگان سالانه مجله کهن
جهت دریافت اشتراک رایگان سالانه مجله نساجی و فرش ماشینی کهن در فرم زیر ثبت نام کنید
