مقدمه
تجارت خارجی عامل مؤثری در شکل دادن به اقتصاد کشور است و می‌تواند تمامی بخش‌‌های اقتصادی را تحت تأثیر قرار دهد. در میان انواع روش‌های تجارت خارجی اعم از صادرات و واردات، توسعه صادرات غیرنفتی از مهم‌ترین مسائل سیاسی و اقتصادی است که نه تنها از دیدگاه ارزآوری آن، بلکه از نظر ایجاد اشتغال در داخل کشور از اولویت ویژه‌ای برخوردار است.
بدیهی است که صادرات به عنوان بخشی از نظام سرمایه‌داری و اقتصادی کشورها، نقش عمده‌ای در رشد و توسعه بسترها و فرصت‌های اقتصادی دارد. نمونه‌هایی مانند چین، کره جنوبی، بنگلادش و سایر کشورهای شرق آسیا، از مدل رشد اقتصادیِ متکی به صادرات، در راستای باروری و رشد اقتصادی خود بهره برده‌اند.
فرش ایرانی یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی غیرنفتی است اما با توجه به نوسانات اخیر ارز و و تأثیر آن بر روی قیمت کالاها و مواد اولیه آن، صادرات فرش با مشکلاتی مواجه شده است که برای برون‌رفت از این مشکلات باید دولت روند صادرات و قوانین مربوط به بازگشت ارز به کشور را بازنگری نموده و این قوانین را تسهیل نمایید تا صادرات با رشد و سرعت بیشتری صورت گیرد.
صنعت فرش ماشینی از بروز ترین صنایع دنیا به شمار می رود. این صنعت در بحث اشتغال، رشد اقتصادی، پویایی تولید، توسعه صادرات و بسیاری موارد نقش آفرین است. همان طور که می دانید صنعت فرش ماشینی ایران جزء به روزترین صنعت فرش ماشینی جهان به شمار می رود تا جایی که دو برند «شونهر» و «وندویل» به عنوان تولیدکنندگان اصلی ماشین آلات فرش بافی جهان، ماشین های مدرن و شانه بالا فرش ماشینی شان را تنها برای ایران تولید می کنند، به طوری که در اکثر کارخانجات فرش بافی ایران آخرین مدل این ماشین آلات یافت می شود.
ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای صادر کننده فرش، نقشی اساسی در بازار جهانی این کالا ایفا می‌کند. صادرات فرش در ۱۵ سال اخیر، روند صعودی و رشد مناسبی داشته است و هرسال به تعداد درخواست‌ها افزوده شده است. فرش ایران اکنون به بسیاری از کشورها از جمله کشورهای حوزه خلیج‌فارس، کشورهای استقلال‌یافته از شوروی سابق و اروپا صادر می‌شود، اما با وجود نوسانات ارزی و عدم ثبات در بازار، صادرات فرش به مشکلاتی برخورده است.
صنعت فرش ماشینی نیز همانند دیگر صنایع در کشورمان حال و روز خوشی ندارد، و در این میان، عواملی چون نوسانات نرخ ارز، قیمت بالای مواد اولیه، کاهش صادرات، کمبود نقدینگی در بازار و روابط غیردوستانه سایر کشورها با ایران از دلایل این امر است. در ماه های اخیر، بیش از ۸۰۰ واحد تولیدی فرش ماشینی با بیش از ۵۵ هزار نفر کارگر با چالش جدی کاهش تولید و صادرات و کمبود و گرانی مواد اولیه مواجه شدند که برای جلوگیری از تعطیلی ها آنها باید تمهیدات حمایتی ویژه اتخاذ گردد.
برخی کارشناسان می گویند امسال تولید فرش ماشینی نزدیک به ۴۰ درصد کاهش یافته که در نتیجه حجم صادرات هم پایین آمده؛ نبود عرضه کافی، کمبود و گرانی مواد اولیه در نتیجه افزایش قیمت ارز از جمله دلایل آن عنوان می شود.
تمامی واحدهای تولیدی فرش ماشینی، گنجایش کار با تمام ظرفیت خود را دارند و تنها در این صورت اشتغال ایجاد می‌شود، اما این اتفاق به شرطی خواهد افتاد که مازاد تولید صادر شود، چراکه بازار داخل به‌تنهایی کشش این حجم از تولید را ندارد. لذا دولت باید زمینه را برای صادرات فرش ماشینی فراهم کند، در غیر این صورت رقابت تولیدکنندگان در عین کمبود نقدینگی موجب تعطیلی پشت سرهم واحدهای تولیدی خواهد شد.
توجه مسئولان مربوطه و ارائه راه‌حل مناسب برای برون‌رفت از وضعیت تأسف‌بار فعلی می‌تواند بار دیگر صنعت فرش ماشینی را سرپا کند و این صنعت را به وضعیتی که شایسته آن است برساند.
گرانی دلار باعث تورم می‌شود یا افزایش صادرات؟
زمانی که نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، همان طور که درآمدهای صادراتی بیشتر می‌شود، هزینه‌هایی که برای تامین مواد اولیه و خرید کالا وجود دارد نیز بالا می‌رود،و واردات قطعا گران تر می شود. گرانی واردات از یک‌سو ممکن است در برخی زمینه‌ها که تولید داخلی وجود دارد موجب شود رقابت میان تولیدکننده داخلی و خارج از کشور بیشتر شود اما در بخش‌هایی که تولید داخلی نداریم، افزایش نرخ ارز می‌تواند اثر تورمی به همراه داشته باشد.
بر همین اساس حتی صادرکنندگان هم ترجیح می‌دهند که افزایش نرخ ارز به صورت تدریجی و بر اساس تفاوت تورم داخلی و خارجی باشد تا بتوان برای آینده برنامه‌ریزی راحت‌تر و اصولی‌تری انجام داد.
نرخ دلار به تنهایی نمی‌تواند باعث توسعه صادرات شود. در واقع صادرات به برنامه ریزی، زمان‌بندی و برخی تعهدات خاص نیاز دارد و افزایش نرخ دلار در کوتاه‌مدت نمی‌تواند در میزان صادرات تاثیر چشم‌گیری داشته باشد. ممکن است افزایش نرخ دلار برای برخی صادرکنندگان افزایش آنی درآمد به همراه داشته باشد اما اینکه در کلان تاثیرگذار باشد، بحث دیگری است.
شرایط کنونی فرصت یا تهدید برای صادرات!!!
با توجه به مشکلات ارزی ایجاد شده در ماه‌های اخیر، اگر دولت برنامه ریزی دقیقی کند می‌توان این تهدید را به فرصت تبدیل کرد. دولت نیز باید تصمیمات را با پشتوانه کار کارشناسی اتخاذ کند در غیر این صورت این تهدید صنعت فرش ماشینی را نابود خواهد کرد. در واقع با افزایش نرخ ارز می‌توان صادرات به کشورهایی نظیر عراق، ترکیه و افغانستان را رونق بخشید به شرط آنکه روند تولید و صادرات تسهیل شود.
موانع موجود بر سر راه صادرات فرش ماشینی
◘ وابستگی تولید به مواد اولیه وارداتی
همان طور که می دانید بیش از ۸۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز صنعت فرش ماشینی وابسته به واردات است. در نیمه اول سال ۹۷، نرخ دلار رشد بیش از سه برابری را تجربه کرد، همچنین قیمت برخی الیاف و مواد اولیه خارجی بیش از ۱۰۰ درصد رشد داشته است. از طرفی با مصوبه جدید هیات دولت، الیاف مورد نیاز تولید فرش از اولویت دریافت ارز ۴۲۰۰ تومانی خارج شده و همین مساله موجب رشد ۲ برابری قیمت آن شده است؛ همچنین قیمت رنگ وارداتی و دوک نخ تا سه برابر افزایش یافته است. این افزایش قیمت تهیه مواد اولیه از جمله نخ، الیاف و نخ جوت (تشکیل دهنده پود فرش) را با مشکل مواجه کرده است.
افزایش بیش از ۲.۵ برابری قیمت مواد اولیه باعث افزایش قیمت نهایی محصول خواهد شد ولی چون قدرت خرید مردم کم شده و کشش بازار پایین است نمی توان قیمت محصول نهایی را خیلی افزایش داد.
به دلیل نوسان نرخ ارز، قیمت دستگاه های جدید فرشبافی و قطعات یدکی هم بیش از سه برابر شده است.
تولیدکنندگان هم اکنون مواد اولیه فرش را با ارز آزاد تهیه، اما ارز حاصل از صادرات را با قیمت ارز ثانویه دریافت می کنند که به صرفه نیست.
◘ نوسانات قیمت ارز و افزایش شدید قیمت مواد اولیه فرش ماشینی
نوسانات اخیر بازار ارز دو نوع تأثیر بر بازار داشته است، یکی تأثیر حداقلی بوده که قیمتهای مواد اولیه را طبق سامانه سنا حداقل به دو برابر افزایش داده است. این افزایش قیمت حداقلی تنها برای برخی مواد اولیه است که یا اخیرا به ایران وارد شده یا در حال وارد شدن است. اما نوع دوم که بیشتر به چشم می‌آید، افزایش ۳ الی ۵ برابری قیمت برخی موادی است که در سامانه سنا تعریف نشده‌اند و به‌ناچار با ارز آزاد خریداری می‌شوند.
◘ مشکلات ترخیص کالاها
به علت تاخیر در تخصیص ارز برای ثبت سفارش های قبلی تعداد زیادی از ال سی ها باطل شده است، همچنین برخی کالاها به گمرکات رسیده ولی به علت عدم تخصیص ارز در انبارها دپو شده و هزینه انبارداری زیادی از این بابت پرداخت می شود. صدور دستورالعمل‌های متعدد، در بازه زمانی کوتاه مشکلاتی در رابطه با واردات کالا بوجود آورده که منجر به تاخیر در فرآیند ترخیص کالا شده است. تولیدکنندگان ثبت سفارش خود را با ارز دولتی ثبت کرده بودند و تا آن زمان هم دولت در برابر آنها سدی نکشیده بود و همواره به تولیدکنندگان اطمینان داده می‌شد که مشکل و کمبود ارزی وجود ندارد. حال سیاست‌های دولت تغییر کرده است.
این روزها که تولیدکنندگان مواد اولیه یا قطعات مورد نیازشان وارد گمرک شده است مکلف شدند که مابه‌التفاوت قیمت ارز دولتی و ارز بازار ثانویه را واریز کنند. این اتفاق در شرایطی است که نقدینگی تولیدکنندگان به کمترین حد خود رسیده است. این امر چالش‌های فراوانی را بین فعالان اقتصادی ایجاد کرده است.
البته دولت طی مصوبه اصلاحی با ابلاغ معاون اول رییس جمهور، ماشین آلات، قطعات یدکی و کلیه مواد اولیه وارداتی واحدهای تولیدی فرش ماشینی و سایر صنایع که پیش از۱۳۹۷/۵/۱۶ از طریق بانک یا سامانه نیما پذیرفته شده اند ولی تاکنون ترخیص نگردیده اند را از شمول پرداخت مابه التفاوت ارز معاف کرده است اما هنوز مشکلاتی عمده ای در ترخیص مواد اولیه فرش وجود دارد.
◘ کمبود مواد اولیه
موضوع واردات و تأمین مواداولیه یک رکن است که باید مورد توجه قرار گیرد. به علت طولانی شدن مدت انتظار برای تخصیص ارز و تاخیر در ترخیص مواد اولیه زمینه برای کمبود مواد اولیه و هم چنین سوء استفاده دلالان را فراهم کرده است.
◘ مشکلات ساختار حمل و نقل کشوری
با توجه به افزایش نرخ ارز مشکلات زیادی در ناوگان حمل و نقل پدیده آمده است که باعث شده روند دریافت مواد اولیه و ارسال محصول نهایی با تاخیر صورت پذیرد.
راهکارهای پیشنهادی تولیدکنندگان برای برون رفت از مشکلات فعلی
♦ اصلاح نرخ پایه صادراتی فرش ماشینی
همان طور که می دانید قیمت پایه صادراتی فرش ماشینی بالا است، که این خود مانعی برای صادرات است. این قیمت صادراتی باید اصلاح شود و قیمتهای پایه باید منعکس کننده قیمتهای جهانی باشد. راه حل این مسئله این است که اتحادیه صادرکنندگان فرش قیمتهای جهانی تعریف و اعلام کند.
♦تدوین برنامه هایی برای گسترش بازارهای جهانی صنعت فرش ایران
بخش زیادی از صادرات فرش ماشینی به دو کشور عراق و افغانستان است که بازگشت ارزی ندارد. این معاملات به شکل ریالی است و نه ارزی، تولیدکننده در مقابل، ریال دریافت می‌کند و طبیعتاً نمی‌تواند تعهد ارزی بدهد، دولت باید راهکاری برای این موضوع بگذارد.
♦ تامین ارز مورد نیاز واحدهای تولیدی
♦ تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی
♦ افزایش سقف تسهیلات سرمایه در گردش واحدهای تولیدی
♦ معافیت واحدهای تولیدی از پرداخت ارزش افزوده
♦ تعیین زمان سه سال برای بازپرداخت تسهیلات سرمایه در گردش
♦ فراهم کردن شرایط تقسیط تعهدات و بخشش جرایم مالیاتی
♦ ساماندهی وضعیت عرضه و تقاضای مواد اولیه در بورس کالا
♦ اجرایی شدن مصوبات دولت و تسهیل روند موانع تولید
♦ افزایش رایزنی ها اقتصادی در کشورهای هدف صادراتی
♦ ایجاد وحدت رویه بین دستگاه های مسئول جهت هم افزایی اقدامات و برنامه های اتخاد شده جهت حمایت از تولید
♦ همکاری بانک مرکزی و گمرک کشور برای ترخیص مواد اولیه
من سمیه صالحی عضو هیات علمی دانشگاه اراک و پژوهشگر و طراح فرش ساکن منطقه…
نمایشگاه دموتکس دبی با پتانسیل خوبی بعد از چندسال دوباره برگزار شد. در این نمایشگاه…
نمایشگاه دموتکس دبی بعد از سال ها در شهر دبی برگزار شد. در نمایشگاه امسال…
10 دوره در نمایشگاه های دموتکس آلمان، ترکیه و دبی حضور داشتیم. اکثریت شرکت کننده…
در گفتگوی اختصاصی مجله کهن با سام فروتنی، مدیر اجرایی شرکت فرش فارکو، که در…
فرش عظیم زاده یکی از معروفترین و بزرگترین تولیدکنندگان در زمینه فرش دستبافت است. این…