نگاهی اجمالی به مشکلات صنعت فرش ماشینی در ایران

سید عبدالغفار موسوی- مدیر عامل بازار فرش امام رضا (ع)، اهواز، ایران
مدیر عامل مجتع تجاری خانه فرش، تهران، ایران

چکیده

این مطالعه به منظور بررسی مشکلات موجود صنعت فرش ماشینی در ایران صورت پذیرفته است. در این پژوهش که به شیوه مروری صورت پذیرفته، در ابتدا مجموعه ایی از مشکلات صنعت فرش ماشینی و سپس راه کارهای پیشنهادی برای برون رفت از مشکلات موجود مطرح گردیده است.

با بررسی مطالعات انجام شده به نظر میرسد که عمده ترین مشکلات موجود در صنعت فرش ماشینی به حوزه صادرات این محصول مرتبط میباشد. و مشکلات دیگری چون: واسطه گری و افزایش قیمت مواد اولیه تولید داخل، نرخ تورم تولید کننده، تحریم های اقتصادی، افزایش قیمت مواد اولیه، تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی، مناسبات سیاسی ایران با سایر کشورها، مهاجرت طراحان، مالیات بر ارزش افزوده، نیز در مسیر صنعت تولید فرش ماشینی قرار دارد.

نتایج مطالعه نشان داده است که نقش قطعی دولت و استفاده از نخبگان دانشگاهی میتواند در رفع مشکلات موجود موثر باشد.

 مقدمه

صنعت فرش ماشینی از بروز ترين صنايع دنيا به شمار مي رود. اين صنعت در بحث اشتغال، رشد اقتصادي، پويايي توليد، توسعه صادرات و بسياري موارد دیگر نقش آفرين است.

در همین رابطه باید اذعان داشت: صنعت فرش ماشینی ايران نیز جزء به روزترين صنایع فرش ماشینی جهان به شمار ميرود تا جايي كه دو برند “شونهر” و “وندويل” به عنوان توليدكنندگان اصلي ماشين آلات فرش بافي جهان، ماشين هاي مدرن و شانه بالا فرش ماشینی شان را تنها براي ايران توليد مي كنند، به طوري كه در اكثر كارخانجات فرش بافي ايران آخرين مدل اين ماشين آلات يافت مي شود (قاسمی، 1397).

پیدایش صنعت فرش ماشینی در ایران به ابتدای دهه 50 شمسی بازمی گردد که کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان در سال 1351، به تولید اولین فرش ماشینی ایرانی با استفاده از الیاف مصنوعی پرداختند.

این صنعت یکی از زنجیره های مهم صنعت نساجی است و حدود نیم قرن از عمر آن در کشور می  گذرد و نیز یکی از صنایع سودده و با ارزش افزوده بالا در کشور است که نقش مهمی نیز در صادرات غیرنفتی می تواند داشته باشد. هرچند که در طول چند دهه فعالیت خود فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته است (حسینی، 1397).

شاید تا چندی پیش هیچکس فکرش را هم نمی کرد که فرش ماشینی در اصفهان به این رونق برسد، رونقی که فرش دستباف را حالا چنان به حاشیه برده است که به خصوص خانواده هایی که در طبقه متوسط هستند ترجیح می دهند حتی برای تزیین خانه هایشان از فرش ماشینی استفاده کنند.

امروز بیش از صدها کارخانه فرش ماشینی در کشور در حال فعالیت هستند، این در حالی است که کاشان در این رشته، بیشترین تولیدات را در کشور از آن خود کرده است و این صنعت به خاطر قیمت مناسبی که دارد با استقبال زیادی هم مواجه شده و جایگاه مناسبی در میان رقیبانش پیدا کرده است.

صنعت نوظهور فرش ماشینی در ایران، حالا به قدری بازارهای اصفهان را قبضه کرده که این استان را به قطب این محصول در کشور تبدیل کرده است، صنعتی که اقبال به تولید و صادرات فرش دستباف را رو به اغما برده است (قدرتی پور، 1399).

در همین رابطه قاسمی (1400) بر اساس مطالعات خود گزارش مینماید: ایران دارای یک بازار داخلی ۸۰ میلیون نفری است و همچنین با توجه به اهمیت فرش در فرهنگ ایرانی اغلب مردم ایران حداقل یک یا چند عدد فرش ماشینی در خانه خود دارند و بازار داخلی ایران همواره فعال و پر تقاضا بوده است؛ در واقع میتوان اظهار نمود، فرش ماشینی امروزه به یکی از اجزای جدا نشدنی منازل بسیاری از ما ایرانیان تبدیل شده است.

صباغ پور آرانی، طالب پور و افهمی (1399) نیز بر اساس مطالعات خود اظهار میدارند: در حــال حاضر، صنعت فــرش ماشــینی در جهــان از اقبال خوبــی برخوردار اســت و در ایران نیز به دلایل گوناگونی از جمله قیمت مناســب و تبلیغات فروشندگان، مصرف فرش ماشینی رو به افزایش اسـت.

در تعریف مفهومی فرش ماشینی میرزا امینی و ارفعی ( 1390) بیان کرده اند: فرش ماشینی همانگونه که از نامش برمی آید، بافته ای است پرزدار که عملیات تولید آن توسط ماشین و ابزار آلات تمام و یا نیمه اتوماتیک انجام میشود و در بافت انها از الیاف مصنوعی و بشر ساخته استفاده میگردد.

در یک نگاه کلی میتوان اذعان نمود: در چند سال اخیر فرش های ماشینی بخاطر قیمت پایین تر و تنوع رنگ و نقش بیشتر در بسیاری از خانه های ایرانیان، جایگزین فرش های دست بافت شده اند, فرش و موکت ماشینی بیش از نیم قرن است که در ایران تولید شده است، اما محبوبیت آنها اخیرا با سرعت بیشتری افزایش یافته است و این موضوع بیشتر به دلیل محدودیت های اقتصادی است که خانواده های ایرانی را قادر به خرید فرش دستبافت نساخته است. وجود فرش های ماشینی در خانه های ایرانی به سرعت رو به افزایش است ( حائری، علیرضا. 1398).

با توجه به اهمیت فرش در خانه های ایرانی و هم چنین با توجه به این که ایران به لحاظ پتانسیل تولید فرش ماشینی یکی از قدرتمندترین کشورها در جهان میباشد” بطوری که در حال حاضر بیش از ۷۰۰ کارگاه و کارخانه تولید فرش ماشینی در کشور مشغول به فعالیت هستند “، این مطالعه در نظر دارد تا مشکلات صنعت فرش ماشینی در ایران را مورد بررسی قرار دهد. در واقع هدف از این مطالعه پاسخ به این سوال اصلی میباشد که صنعت فرش ماشینی در ایران با چه مشکلاتی در مسیر خود مواجه میباشد؟

در همین خصوص باید اشاره نمود علیرغم نقش بســیار مهــم این صنعت در زمینه هــای فرهنگــی، هنــری و اقتصــادی ایرانیــان، مطالعــات و پژوهشهــای صورت پذیرفته در این حوزه محــدود میباشد ( صباغ پور آرانی، طالب پور و افهمی، 1399). و انجام اینگونه مطالعات میتواند نقش موثری را در ارتقاء و پیشبرد این صنعت در کشورمان داشته باشد.

از سوی دیگر در بیان ضرورت این مطالعه باید گفت: صنعت فرش از جمله صنایعی است که این نوع مشاغل میتوانند مشاغل پیشینی و پسینی زیادی همراه خود داشته و باعث افزایش اشتغال شوند ( قمری،1400) بنابراین شناسایی مشکلات مربوطه و ارائه راه کارهای عملی از یک سو و به کارگیری راه کارهای ارائه شده توسط صاحبان این حرفه از سوی دیگر، میتواند به ایجاد آینده ای روشن تر هم به لحاظ کیفیت و هم به لحاظ کمیت در این صنعت بیانجامد.

02 روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع مطالعات مروری نظام مند میباشد و تلاش شده است با بررسی دقیق ادبیات نوشتاری دیدگاهی جامع در رابطه با موضوع مورد پژوهش ارائه شود.

به همین منظور از مطالبی که به بررسی مشکلات صنعت فرش ماشینی در کشور پرداخته استفاده شده است که در ذیل علاوه بر آنکه به آنها اشاره میشود در حد امکان به تجزیه و تحلیل آنها نیز پرداخته خواهد شد.

03 مشکلات صنعت فرش ماشینی در ایران

با توجه به آنچه که از بررسی منابع در دسترس میتوان استخراج نمود، مشکلات زیر به عنوان اساسی ترین مشکلات در حوزه صنعت فرش میباشند.

0103 مشکلات مریوط به صادرات فرش: یکی از مشکلات مطرح در صنعت فرش ماشینی، مشکلات مربوط به حوزه صادرات میباشد.

در این خصوص قاسمی (1397) نقش دولت را در این امر موثر میداند. وی براساس مطالعات خود اذعان میدارد: تمامی واحدهای توليدی فرش ماشینی، گنجايش كار با تمام ظرفیت خود را دارند و تنها در اين صورت اشتغال ايجاد مي‌شود، اما این اتفاق به شرطی خواهد افتاد كه مازاد توليد صادر شود، چراكه بازار داخل به ‌تنهایی كشش اين حجم از توليد را ندارد.

لذا دولت بايد زمينه را برای صادرات فرش ماشینی فراهم كند، در غير اين صورت رقابت توليدكنندگان در عين كمبود نقدينگی موجب تعطیلی پشت سرهم واحدهای توليدی خواهد شد. توجه مسئولان مربوطه و ارائه راه‌حل مناسب برای برون ‌رفت از وضعيت تأسف‌بار فعلی میتواند بار ديگر صنعت فرش ماشینی را سرپا كند و اين صنعت را به وضعيتی كه شایسته آن است برساند.

قمری (1400) نیز با تاکید بر حل مشکلات وضعیت صادرات فرش ماشینی اظهار داشته است: فرش ايرانی يكی از مهم‌ترين كالاهای صادراتی غيرنفتی است اما با توجه به نوسانات اخير ارز و و تأثير آن بر روی قيمت كالاها و مواد اوليه آن، صادرات فرش با مشكلاتی مواجه شده است كه برای برون‌رفت از اين مشكلات بايد دولت روند صادرات و قوانين مربوط به بازگشت ارز به كشور را بازنگری نموده

در همین خصوص قاسمی (1397) موارد زیر را به عنوان موانع موجود بر سر راه صادرات فرش ماشینی عنوان مینماید:

وابستگی توليد به مواد اولیه وارداتی

بيش از ۸۰ درصد مواد اوليه مورد نیاز صنعت فرش ماشینی وابسته به واردات است. افزایش قیمت رنگ وارداتی و دوک، افزایش نرخ دلار، افزایش قیمت برخی الیاف و مواد اولیه خارجی باعث افزایش قیمت نهایی محصول شده است، ولی چون قدرت خرید مردم كم شده و كشش بازار پایین است نمی توان قيمت محصول نهایی را خيلی افزایش داد.

علاوه بر این، به دليل نوسان نرخ ارز، قيمت دستگاه های جديد فرشبافي و قطعات يدكي هم بيش از سه برابر شده است. توليدكنندگان هم اكنون مواد اوليه فرش را با ارز آزاد تهیه، اما ارز حاصل از صادرات را با قيمت ارز ثانویه دریافت می كنند كه به صرفه نيست.

نوسانات قيمت ارز و افزايش شدید قيمت مواد اوليه فرش ماشينی

نوسانات اخير بازار ارز دو نوع تأثير بر بازار داشته است، يكی تأثير حداقلي بوده كه قيمت‌های مواد اوليه را طبق سامانه سنا حداقل به دو برابر افزايش داده است.

اين افزايش قيمت حداقلي تنها براي برخي مواد اوليه است كه يا اخيرا به ايران وارد شده يا در حال وارد شدن است. اما نوع دوم كه بيشتر به چشم مي‌آيد، افزايش ۳ الی ۵ برابری قیمت برخی موادی است كه در سامانه سنا تعريف نشده‌اند و به ‌ناچار با ارز آزاد خريداري مي‌شوند.

بیشتر بخوانید: نگاهی اجمالی به مشکلات صنعت فرش ماشینی کشور در توسعه بازار صادرات با توجه به نوسانات ارز

مشكلات ترخيص كالاها

به علت تاخير در تخصيص ارز براي ثبت سفارش هاي قبلي تعداد زيادي از ال سي ها باطل شده است، همچنين برخي كالاها به گمركات رسيده ولي به علت عدم تخصيص ارز در انبارها دپو شده و هزينه انبارداري زيادي از اين بابت پرداخت مي شود.

صدور دستورالعمل‌هاي متعدد، در بازه زماني كوتاه مشكلاتي در رابطه با واردات كالا بوجود آورده كه منجر به تاخير در فرآيند ترخيص كالا شده است. توليدكنندگان ثبت سفارش خود را با ارز دولتي ثبت كرده بودند و تا آن زمان هم دولت در برابر آنها سدي نكشيده بود و همواره به توليدكنندگان اطمينان داده مي‌شد كه مشكل و كمبود ارزي وجود ندارد در حالی که سياست‌هاي دولت تغيير كرده است.

علاوه بر این زمانی كه توليد‌كنندگان مواد اوليه يا قطعات مورد نيازشان وارد گمرك شده، مكلف شدند كه مابه‌التفاوت قيمت ارز دولتي و ارز بازار ثانويه را واريز كنند. اين اتفاق در شرايطي است كه نقدينگي توليدكنندگان به كمترين حد خود رسيده است و اين امر چالش‌هاي فراواني را بين فعالان اقتصادي ايجاد كرده است.

البته نباید از نظر دور داشت که دولت طي مصوبه اصلاحي، ماشين آلات، قطعات يدكي و كليه مواد اوليه وارداتي واحدهاي توليدي فرش ماشینی و ساير صنايع كه پيش از۱۳۹۷/۵/۱۶ از طريق بانك يا سامانه نيما پذيرفته شده اند ولي تاكنون ترخيص نگرديده اند را از شمول پرداخت مابه التفاوت ارز معاف

مشكلات ساختار حمل و نقل كشوري

با توجه به افزايش نرخ ارز مشكلات زيادي در ناوگان حمل و نقل پديده آمده است كه باعث شده روند دريافت مواد اوليه و ارسال محصول نهايي با تاخير صورت پذيرد.

كمبود مواد اوليه

موضوع واردات و تأمين مواد اوليه يك ركن است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. به علت طولاني شدن مدت انتظار براي تخصيص ارز و تاخير در ترخيص مواد اوليه زمينه براي كمبود مواد اوليه و هم چنين سوء استفاده دلالان را فراهم كرده است.

در خصوص کمبود مواد اولیه ساداتی نژاد (1398) نیز بیان میدارد: اگر زنجیره ارزش را در نظر بگیریم، در بخش مواد اولیه به عنوان حلقه نخست مشکل داریم که باید برای آن چاره‌ای اندیشید؛ گرچه حلقه پایانی یا همان صادرات هم مشکل وجود دارد.

حسینی (1397) نیز در همین رابطه بیان مینماید: عمده ترین مشکل در حوزه تولید فرش ماشینی وارداتی بودن تمام مواد اولیه است و ارتباط مستقیم با واردات دارد. زنجیره تولید فرش ماشینی از تولید الیاف اکریلیک، رنگرزی و ریسندگی الیاف اکریلیک و در نهایت بافت فرش تکمیل میگردد.

با این حال در ایران فقط یک کارخانه تولید اکریلیک به نام شرکت پلی اکریل در اصفهان وجود دارد، اما طی چند سال اخیر به دلیل مشکلات مختلف متوقف شده و در مقاطعی نیز که شروع به تولید نموده، با یک سوم ظرفیت تولید کرده است.

وی هم چنین اضافه مینماید:به علت طولانی شدن مدت انتظار برای تخصیص ارز و در نتیجه تاخیر در ترخیص مواد اولیه، زمینه برای کمبود مواد اولیه و هم چنین سوء استفاده بعضی از دلالان فراهم گردیده است؛ هر چند که دائما اعلام میشود ارز به اندازه کافی برای واحدها تولیدی و کالاهای اساسی وجود دارد، اما در عمل واقعیت ندارد و تخصیص ارز برای مواد اولیه به کندی و قطره چکانی صورت میگیرد و این موضوع مافیای عجیبی در این موضوع به وجود آورده است

سجادی (1399) نیز به نقش بسیار حیاتی شرکت پلی اکریل اصفهان اشاره میکند و اذعان میدارد: شرکت پلی اکریل تنها تولید کننده الیاف اکرولیک در کشور است که دارای ظرفیت تولید ۱۵۰ تن الیاف اکرولیک در روز است که بیش از ۴۰ درصد نیاز کشور را تامین می‌کند و درصورتی که کامل فعال باشد میتواند علاوه بر اشتغال چند هزار نفر، از خارج شدن میلیونها دلار ارز نیز جلوگیری‌کند.

مهتدی (1399) نیز وضعیت فعلی شرکت پلی اکریل اصفهان را به عنوان یکی از مشکلات صنعت فرش ماشینی ذکر میکند و بیان میدارد: تعطیلی خط تولید اکریلیک کارخانه پلی اکریل اصفهان هم دلیل معنادار دیگری است که به رشد قیمت فرش ماشینی اصفهان دامن زده است اما اینکه چرا فرش های چینی و ترکی با وجود تعرفه های واردات و هزینه های تولید قیمت کمتری دارند معمایی حل نشده است ( مهتدی، 1399).

0203 واسطه گری و افزایش قیمت مواد اولیه تولید داخل: یکی دیگر از مشکلاتی است که در مسیر صنعت فرش ماشینی به چشم میخورد.

در این خصوص مفیدی بیدگلی (1399) اشاره مینماید: با افزایش نرخ ارز، قیمت مواد اولیه این صنعت به شدت افزایش پیدا کرده و قیمت فرش ماشینی چند برابر شده است.

مواد اولیه مورد نیاز صنعت فرش ماشینی دو قسمت است، قسمت اول نخ بی سی اف است که در داخل کشور و به همت پتروشیمی‌های داخلی تولید می شود که متاسفانه با قیمت گزاف به فروش می‌رسد. قسمت دوم الیاف اکریلیک بوده که وارداتی است و از کشور‌های هند، چین، ترکیه و آلمان وارد می‌شود.

وی افزود: مواد اولیه‌ای که در داخل تولید می‌شود مانند نخ (گرانول) در تمام دنیا کمتر از یک دلار است . ما آن را در داخل تولید می کنیم و با این وجود خیلی گرانتر تهیه می کنیم .

در واقع واسطه گری و دلال بازی باعث شده است نخ تولید داخل را از مواد اولیه وارداتی هم بسیار گران‌تر بخریم.

0303 نرخ تورم تولید کننده : در ایران یکی دیگر از مشکلاتی است که توسط تولید کنندگان فرش ماشینی مورد مطرح شده است. در همین رابطه (صابر، 1400) خاطر نشان میسازد: نرخ تورم تولید کننده در ایران در آستانه ۶۰ درصد قرار دارد.

این حجم از افزایش قیمت برای بازار داخل قابل پذیرش نیست، چرا که حدود ۲۰ درصد فروش ما در بازارهای صادراتی و حدود ۸۰ درصد دیگر آن در بازارهای داخلی صورت میگیرد. به همین دلیل تاثیر کاهش قدرت خرید مردم بر بازار و میزان فروش ما کاملا محسوس است.

این همه افزایش قیمت خارج از توان مصرف کنندگان است. ضمن اینکه فرش ماشینی جز موارد مصرفی خانوار محسوب نمی شود و به همین دلیل در اولویت های خرید مردم نیست.

شادان پور (1399) نیز به کاهش قدرت خرید مردم در داخل با توجه به افزایش قیمت فرش ماشینی هم اشاره می کند و می گوید: نوسانات قیمت نفت و دلار باعث شده که مواد اولیه گران شود و به علت کمبود مواد اولیه، بازار کاذبی برای رشد قیمت فرش ماشینی ایجاد شود و مردم کمتر اقبال به خرید کنند و بازار فرش ماشینی راکد شود .

0403 تحریم های اقتصادی و نقش آن در صنعت فرش: از دیگر مباحثی ست که توسط صابر (1400) به آن اشاره شده است.
وی در مصاحبه خود عنوان مینماید: تحریم ها مشکلات زیادی را برای ما چه در تامین مواد اولیه و چه انجام صادرات و دریافت مطالبات ارزیمان از مشتری ها ایجاد می کند.

برخی کشورها از ترس تحریم ها حاضر به خرید مستقیم از کشور ما نیستند. برخی دیگر هم در کل قید واردات فرش های ایرانی را زده و به سراغ فرش های ترک و پاکستانی و هندی و حتی اتریشی می روند. جدای از حدود ۹۰ درصد مشتریان صادراتی ما به ازای دریافت فرش ریال به ما پرداخت می کنند.

چرا که بانک های ایرانی قادر انتقال به ارز نیستند. از طرفی به دلیل افت ارزش ریال تسویه با پول ملی ما برای آن ها صرفه و توجیه اقتصادی بالایی دارد و ما هم برای حفظ سهم خود از بازار و نداشتن سیستم مالی مناسب برای نقل و انتقال ناچار هستیم که به خواسته های آن ها تن بدهیم.

صابر (1400) هم چنین در ادامه گزارش خود عوامل دیگری را به عنوان مشکلات موجود صنعت فرش ماشینی عنوان مینماید. از آن چمله اضافه میکند:جدای از مشکلات مستقیمی که تحریم ها بر تولید و صادرات به وجود آورد، با مشکلاتی دیگر مواجه هستیم که آن ها هم به نوعی شرایط تولید را در کشور سخت کرده است.

به عنوان مثال نبود ارتباط با کشورهای مختلف و سخت شدن شرایط فروش نفت موجب کمبود منابع ارزی و به طبع آن نوسانات قیمت شده است. در حال حاضر تولیدکننده نمی داند که کی باید مواد اولیه خود را تامین کند.

همیشه این سوال برای فعال اقتصادی وجود دارد که در ماه های آینده قیمت دلار بازهم بالاتر می رود؟ رشد قیمت آن چقدر خواهد بود؟ این ها تنها بخشی از سوالاتی است که تولید کننده هیچ پاسخی برای آنها ندارد و عملا پیش بینی آینده بازار تقریبا غیر ممکن است.

0503 افزایش قیمت مواد اولیه: از آنجا که صنعت فرش وابسته به واردات است، در سالهای اخیر به دلیل مسائل بین المللی بالاخص موضوع برجام و تغییرات در سیستم تخصیص ارز و …. این صنعت دچار مشکل شده و در نتیجه قیمت مواد اولیه افزایش چشمگیری داشته است و به همین دلیل تولید برای تولید کنندگان مقرون به صرفه نیست ( حسینی، 1397).

0603 تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی: به علت تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی تعداد زیادی از ال سی ها باطل شده است. هم چنین بعضی کالاها به گمرگ رسیده ولی به علت عدم تخصیص ارز در انبارهای گمرک دپو شده و هزینه انبارداری زیادی از این بابت پرداخت میشود.

هم چنین بعضی کالاها که با یوزانس 6 ماهه خریداری شده و به گمرک رسیده است اسنادش توسط فروشنده تحویل خریدار نمیگردد و فروشنده کالا را مدت دار فروخته در حال حاضر تقاضای تسویه حساب نقدی جهت تحویل اسناد مینماید که واحدها به علت کمبود نقدینگی توان ترخیص کالا را ندارند و این موضوع مشکلات ریسندگان را مضاعف نموده است ( حسینی، 1397).

0703 مناسبات سیاسی ایران با سایر کشورها: نیز یکی دیگر از موانع موجود بر سر راه صنعت فرش ماشینی میباشد. در این راستا صابر (1400) عنوان مینماید: مناسبات سیاسی در ایران با مناسبات اقتصادی ادغام شده و همین مساله موجب عقب ماندگی صنعت فرش ایران در مقابل رقبایمان شده است. کشورهایی که حتی رنگ وطرح فرش را هم به خوبی نمی شناسند بیشتر از ایران در بازارهای جهانی سهم دارند.

در همین رابطه قاسمی (1397) تیز در کنار سایر عوامل موثر در بروز مشکلات صنعت فرش به نقش مناسبات سیاسی نیز اشاره دارد. وی عنوان میکند: صنعت فرش ماشینی نيز همانند ديگر صنايع در كشورمان حال و روز خوشي ندارد، و در اين ميان، عواملي چون: نوسانات نرخ ارز، قيمت بالاي مواد اوليه، كاهش صادرات، كمبود نقدينگي در بازار و روابط غيردوستانه ساير كشورها با ايران از دلايل اين امر است.

بیشتر بخوانید: مهاجرت بهترین طراحان فرش ایران به ترکیه!

0803 مهاجرت طراحان نیز از جمله عواملی بوده است که به نوبه خود میتواند برای صنعت فرش ماشینی آسیب رسان باشد. صابر (1400) این موضوع را در مصاحبه خود عنوان کرده و اذعان میدارد: طرح های ایرانی طرفداران زیادی را در کشورهای مختلف دارد.

به همین دلیل بسیاری از تولیدکنندگان کشورهایی همچون هند و پاکستان و ترکیه به دنبال الگو برداری از نقشه های ایرانی هستند. متاسفانه جدیدا هم برخی از طراح های ما به کشور ترکیه مهاجرت کرده و طرح های ایرانی را در آنجا ارائه می کنند.

0903 مالیات بر ارزش افزوده: با بررسی های صورت پذیرفته، موضوع مالیات بر ارزش افزوده نیز به عنوان یکی از مشکلات تولید کنندگان فرش ماشینی عنوان شده است. در این رابطه شفق (1398) اذعان داشته است در کنار عواملی چون: نبود عرضه کافی، کمبود و گرانی مواد اولیه، افزایش قیمت ارز، اجرایی نشدن مصوبات کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید از طرف بانک‌ها، مشکلات قوانین سخت مالیات بر ارزش ‌افزوده، به عنوان یک عامل مهم باعث شده قدرت رقابت با فرش خارجی از تولیدکننده داخـلی گرفته شود و شرکت‌های تولیدی با مشکلات زیادی مواجه شوند.

(قمری، 1400) نیز در کنار عواملی چون: وجود قوانین دست و پاگیر، وجود دلالان و واسطه های فرش، کاهش رقابت پذیری، و وجود واردات بی رویه، موضوع مالیات بر ارزش افزوده را نیز از مشکلات دیگری میداند که وضعیت را برای تولیدکنندگان دشوارتر کرده است.

04 راهكارهاي پيشنهادي توليدكنندگان فرش ماشینی براي برون رفت از مشكلات

با توجه به بررسی و مطالعات صورت پذیرفته در خصوص مشکلات موجود در صنعت فرش ماشینی ایران، راه کارهایی از سوی تولید کنندگان و سایر دست اندر کاران این حرفه ارائه شده است که در ذیل به مهمترین آنها اشاره میشود.

•  اصلاح نرخ پايه صادراتي فرش ماشینی

آنچه که قابل مشاهده است این که، قيمت پايه صادراتي فرش ماشینی بالا است، كه اين خود مانعي براي صادرات است. اين قيمت صادراتي بايد اصلاح شود و قيمت‌هاي پايه بايد منعكس كننده قيمتهاي جهاني باشد. راه حل اين مسئله اين است كه اتحاديه صادركنندگان فرش قيمت‌هاي جهاني تعريف و اعلام كند.

•  تدوين برنامه هايي براي گسترش بازارهاي جهاني صنعت فرش ايران

بخش زيادي از صادرات فرش ماشینی به دو كشور عراق و افغانستان است كه بازگشت ارزي ندارد. اين معاملات به شكل ريالي است و نه ارزي، توليدكننده در مقابل، ريال دريافت مي‌كند و طبيعتاً نمي‌تواند تعهد ارزي بدهد، دولت بايد راهكاري براي اين موضوع بگذارد.

• تامين ارز مورد نياز واحدهاي توليدي
• تامين سرمايه در گردش واحدهاي توليدي
• افزايش سقف تسهيلات سرمايه در گردش واحدهاي توليدي
• معافيت واحدهاي توليدي از پرداخت ارزش افزوده
• تعيين زمان سه سال براي بازپرداخت تسهيلات سرمايه در گردش
• فراهم كردن شرايط تقسيط تعهدات و بخشش جرايم مالياتي
• ساماندهي وضعيت عرضه و تقاضاي مواد اوليه در بورس كالا
• اجرايي شدن مصوبات دولت و تسهيل روند موانع توليد
• افزايش رايزني ها اقتصادي در كشورهاي هدف صادراتي
• ايجاد وحدت رويه بين دستگاه هاي مسئول جهت هم افزايي اقدامات و برنامه هاي اتخاد شده جهت حمايت از توليد
• همكاري بانك مركزي و گمرك كشور براي ترخيص مواد اوليه ( قاسمی، 1397).

در همین زمینه محرابی (1396) اذعان داشته است: تمامی واحدهای صنعت فرش ماشینی به خصوص واحدهای بزرگ باید با هدف افزایش صادرات این صنعت به سمت فعالیت های خلاقانه هدایت شوند و در این راه از دانش آموختگان نخبه دانشگاهی بهره گرفته شود.

وی ادامه داد: برای توسعه صادرات فرش ماشینی، بخش خصوصی باید منافع خودش را در راستای منافع ملی ببیند و دولت نیز حمایت واقعی از تولیدگنندگان و بخش خصوصی داشته باشد تا با همدلی، یکپارچگی و وفاق بین بخش های خصوصی و دولتی این صنعت به جایگاه اصلی اش برسد.

05 بحث و نتیجه گیری

این مطالعه به منظور بررسی مشکلات موجود صنعت فرش ماشینی در ایران صورت پذیرفته است. در این پژوهش که به شیوه مروری و به شکل نظام مند صورت پذیرفته، در ابتدا مجموعه ایی از مشکلات صنعت فرش ماشینی از دیدگاه تولید کنندکان عنوان شده و سپس راه کارهای پیشنهادی برای برون رفت از مشکلات موجود مطرح گردیده است.

با بررسی مطالعات انجام شده به نظر میرسد که عمده ترین مشکلات موجود در صنعت فرش ماشینی به حوزه صادرات این محصول مرتبط میباشد که در این راستا عواملی چون: وابستگي توليد به مواد اوليه وارداتي، نوسانات قيمت ارز و افزايش شديد قيمت مواد اوليه فرش ماشینی، مشكلات ترخيص كالاها، مشكلات ساختار حمل و نقل كشوري، كمبود مواد اوليه، نقش بسیار موثری را ایفاء میکنند.

علیرغم این که مشکلات حوزه صادرات فرش ماشینی از مهمترین مشکلات این صنعت به شمار میرود، در عین حال نباید نقش عوامل مشکل ساز دیگری چون: واسطه گری و افزایش قیمت مواد اولیه تولید داخل، نرخ تورم تولید کننده، تحریم های اقتصادی و نقش آن در صنعت فرش، افزایش قیمت مواد اولیه، تاخیر در تخصیص ارز به ثبت سفارشهای قبلی، مناسبات سیاسی ایران با سایر کشورها، مهاجرت طراحان، مالیات بر ارزش افزوده، را نادیده انگاشت و تدابیر و راه کارهای لازم را باید اتخاذ نمود.

راهکارهایی که میتواند در زمینه همکاری موثر مراکز علمی و دانشگاهی و با بهره گرفتن از نخبگان دانشگاهی جهت خودکفایی در زمینه مواد اولیه و هم چنین هدایت خلاقانه کارخانجات تولیدی فرش ماشینی با هدف افزایش صادرات صورت پذیرد و در این خصوص نقش قطعی و انکار ناپذیر دولت و عوامل حکومتی از صنعتگران فرش ماشینی نباید از نظر دور داشت. دولتمردانی که میتوانند با بکار گیری راه کارهای تسهیل گرانه از سوی تولید کنندگان و کارگروه های تخصصی فرش ماشینی، این صنعت را رونقی دوباره بخشیده و جایگاه به نام فرش ایرانی را در سراسر جهان زنده نگاه دارند.

06 پیشنهادات

با توجه به مطالعه صورت گرفته پیشنهاد میشود: که مسئولین دولتی با بهره گیری از نخبگان دانشگاهی و سایر مراکز علمی در زمینه خودکفایی به کمک صنعت فرش ماشینی شتافته و با توجه به نیاز این صنعت پژوهش ها و پایان نامه هایی را که در این مسیر قرار دارند را مورد حمایت قرار دهند و با اعطای امتیازت ویژه به سوی گام های دانش بنیان در زمینه خودکفایی مواد اولیه گام موثری برداشته شود.

فهرست منابع

حائری، علیرضا. (1398). صنعت فرش ماشینی در ایران. مشکلات، فرصتها و آمارها. درج شده در وب سایت رسمی تک فرش. قابل دسترسی در:https://takfarsh.com . ( تاریخ بازدید: 12/03/1401).
حسینی، فاطمه. (1397). موانع و مشکلات تولید کنندگان صنعت فرش ماشینی کشور. خبرگزاری صدا و سیما. قابل دسترسی در: https://www.iribnews.ir/fa/news. کد خبر: ۲۲۱۴۳۹۴ تاریخ انتشار : 13 شهریور 1397.
ساداتی نژاد، سید جواد. (1398). رفع مشکلات صنعت فرش ماشینی، تقویت تولید صادرات محور. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا). قابل دسترسی در: https://www.irna.ir/news. کد خبر: 83529558
سجادی، سید جواد. (1399). مشکلات صنعت فرش ماشینی. شرکت تعاونی تولید کنندگان فرش ماشینی آران و بیدگل. خروج بی رویه ارز با واردات مواد اولیه. قابل دسترسی در: http://mc-mc.ir. تاربخ انتشار: 14 بهمن 1399.

شادان پور، مهدی. (1399). بازار کاذب و معمای حل نشده رشد قیمت فرش ماشینی. قابل دسترسی در: https://www.tahlilbazaar.com. تاریخ انتشار خبر: 12 بهمن 1399، کد خبر: ۷۰٬۴۵۳
شفق، مجید. (1398). لزوم حل مشکلات فرش بافان. خبرگزاری فارس. قابل دسترسی در: https://www.farsnews.ir/. تاریخ انتشار 28 خبر مهر 1398، ( تاریخ بازدید از وب سایت 12 خرداد1401).
صابر، جواد. (1400). دولت فقط جلوی نوسانات ارز را بگیرد. قابل بررسی در وب سایت تحلیل بازار به آدرس:
https://www.tahlilbazaar.com/news . 14 اذر 1400، کد خبر: ۱۲۱٬۳۵۵

قاسمی، بهنام. (1397). نگاهی اجمالی به مشکلات صنعت فرش ماشینی کشور در توسعه بازار صادرات با توجه به نوسانات ارز. مجله نساجی کهن. شماره بهمن ماه 1397. قابل دسترسی در: https://kohanjournal.com/.
قدرتی پور، دریا. (1399). سایه مشکلات بر سر صادرات فرش ماشینی اصفهان، رقبای خارجی گوی سبقت را ربودند. قابل دسترسی در: https://www.tahlilbazaar.com. تاریخ انتشار خبر: 12 بهمن 1399، کد خبر: ۷۰٬۴۵۳
قمری، احسان. (1400). صادرات فرش ماشینی کمتر از دویست میلیون دلار است.خبرگزاری ایلنا. قابل دسترسی در: https://www.ilna.news. کد خبر: 1168905.
محرابی، افسانه. ( 1396). فرش ماشینی رتبه پنجم صادرات ایران را دارد. ارائه شده در پنجمین همایش ملی صنعت فرش ماشینی ایران اسفند ۱۳۹۶ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان. قابل دسترسی در: . ) https://firoozehcarpet.ir تاریخ بازدید: 12 خرداد 1401).
مرتضایی قهرودی، علی اکبر. ( 1398). رفع مشکلات صنعت فرش ماشینی، تقویت تولید صادرات محور. خبرگزاری ایرنا https://www.irna.ir/news.. کد خبر 83529558
مفیدی بیدگلی، عبدالرحیم. (1399). مشکلات صنعت فرش ماشینی. شرکت تعاونی تولید کنندگان فرش ماشینی آران و بیدگل. قابل دسترسی در: http://mc-mc.ir. تاربخ انتشار: 14 بهمن 1399.
مهتدی، عباس. (1399). بازار کاذب و معمای حل نشده رشد قیمت فرش ماشینی. قابل دسترسی در: https://www.tahlilbazaar.com. تاریخ انتشار خبر: 12 بهمن 1399، کد خبر: ۷۰٬۴۵۳.
میرزا امینی، سید محمد مهدی و صدیقی ارفعی، فریبرز. (1390). عوامل موثر بر فروش فرش ماشینی و دست باف در ایران. دو فصلنامه علمی گلجام. دوره 7 شماره 20، صص: 38-29.