هزار راه نرفته در میراث فرهنگی

هفته گذشته قرعه ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بعد از مدت‌ها گمانه‌زنی به نام محمدعلی نجفی خورد.
این انتخاب در حالی صورت گرفت که پیش از آن نام افرادی همچون حسین مرعشی، مهدی حجت، سیدرضا صالحی امیری و محسن مهرعلیزاده به عنوان گزینه های احتمالی برای ریاست این سازمان مطرح بود، اما یک روز پس از این که محمدعلی نجفی از مجلس رای اعتماد نگرفت وی با حکمی از سوی رئیس جمهور به عنوان رئیس سازمان میراث فرهنگی منصوب شد.

نجفی شصت و دو ساله در حالی به عنوان هفتمین رئیس سازمان میراث فرهنگی انتخاب شده است که این سازمان در هشت سال گذشته با چالش های فراوانی روبه رو بوده و فعالان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در چنین شرایطی با آمدن محمدعلی نجفی امیدوارند تا برنامه ریزی بهتری در این حوزه صورت گیرد.

صیانتی که محقق نشد

دی سال ۱۳۸۲ بود که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با رای نمایندگان مجلس شورای اسلامی با ادغام دو سازمان میراث فرهنگی و ایرانگردی و جهانگردی وقت، تشکیل و تحت نظارت ریاست جمهوری قرار گرفت تا با ارتقای جایگاه آن، از میراث فرهنگی کشور در یک سیستم منسجم و قدرتمند صیانت و حفاظت بهتری صورت گیرد و علاوه برآن اوضاع گردشگری نیز سامان داده شود، اما با وجود گذشت این سال ها نه تنها این امر محقق نشد بلکه به گفته میراث دوستان آسیب های جدی و حتی جبران ناپذیری به این حوزه وارد شد. باستان شناسان، موزه داران و فعالان صنایع دستی و صنعت گردشگری از رئیس سازمان میراث فرهنگی انتظار دارند با برنامه ریزی مناسب و توجه به تخصص ها و استفاده از مدیران شایسته برخی عقب ماندگی هایی که در این بخش وجود دارد، جبران شود.

محمدرضا کارگر، رئیس سابق موزه ملی کشور درباره انتخاب محمدعلی نجفی به عنوان رئیس سازمان میراث فرهنگی و اولویت هایی که وی باید در دستور کار خود قرار دهد به «جام جم» گفت: در میان گزینه هایی که برای ریاست سازمان میراث فرهنگی در هفته های اخیر مطرح بود حضور آقای نجفی با توجه به پیشینه فرهنگی و تجربیات اجرایی که داشتند گزینه مناسب تری است هر چند اگر ایشان پیشینه میراثی هم داشتند می توانستند موفق تر عمل کنند، اما با وجود این اگر ایشان معاونان و مدیران خود را از افراد متخصص در این حوزه انتخاب کنند می توانند دستاوردهای بهتری داشته باشند. وی افزود: آقای نجفی، سازمان میراث فرهنگی را در حالی تحویل می گیرد که این بخش در نوعی بلاتکلیفی به سر می برد و این گونه نیست که فقط قطار میراث از ریل خارج شده باشد بلکه سازمان میراث فرهنگی باید از نو ساماندهی شود و کسی را می خواهد که از اول ریل گذاری کند و برای این که این بخش را نجات دهد باید از مدیران باتجربه در حوزه میراث فرهنگی استفاده کند.

کارگر با اشاره به این که بخشی از مشکلات بوجود آمده را نمی توان جبران کرد، افزود: سازمان میراث فرهنگی سازمانی دانش محور است و این سازمان بدون دانش فقط یک ساختمان با بودجه های تعریف شده است و اگر دانشی وجود نداشته باشد نمی توان کاری از پیش برد و حتی ممکن است بودجه ها در جهت تخریب هزینه شود.

وی افزود: سازمان میراث فرهنگی بخش مهمی از این دانش خود را طی این سال ها از دست داده است و این فرصت داده نشده است تا این دانش به افراد تازه وارد منتقل شود و این انقطاع به وجود آمده و نیرو های توانمند و متخصص از این سیستم خارج شده اند که لازم است رئیس جدید سازمان این موضوع را مدنظر قرار دهد.

رئیس سابق موزه ملی کشور ابراز امیدواری کرد با شناسایی و انتخاب مدیران شایسته و متخصص بدون فشار و تاثیر یکسری افراد خاص و جریان های پیرامون چه در داخل سازمان و چه خارج از سازمان شرایطی را به وجود بیاورند که زمینه ساز تصمیمات و برنامه ریزی صحیح در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری شود. وی بر برنامه ریزی، امکان سنجی و اولویت بندی در همه ابعاد میراث فرهنگی تاکید کرد و گفت: در این سال ها بسیاری از بناها که نیاز به حفاظت و مرمت داشت مورد غفلت قرار گرفته است و احیا کردن آنها نیاز به دانش و بودجه بیشتری دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

واگذاری تصدی گری ها در بخش صنایع دستی

بخش صنایع دستی از دیگر حوزه های مهم است که با ادغام سازمان صنایع دستی در سازمان میراث فرهنگی در سال ۸۵ وظایف این سازمان را گسترده تر کرد.

منوچهر عبدلی، رئیس اتحادیه سراسری صنایع دستی نیز اظهار امیدواری کرد با انتخاب آقای نجفی که دارای تحصیلات آکادمیک و دارای تجربیات بالایی است تحولات اساسی در حوزه صنایع دستی ایجاد شود.

وی افزود: بخش صنایع دستی از دهه ۴۰ تاکنون بین دستگاه ها و سازمان های مختلف جابه جا شده است و مشکلی که هنوز با آن دست به گریبان است این که درگیر تصدی گری هاست و انتظار می رود رئیس جدید سازمان میراث این نوع نگرش را تغییر دهد و کارکرد تصدی گری را در این بخش از بین ببرد.

عبدلی خاطرنشان کرد: وقتی حوزه صنایع دستی را با حوزه فرش مقایسه می کنیم، می بینیم در حوزه فرش تصدی گری ها واگذار شده و کارها دست فعالان بخش است، اما در بخش صنایع دستی دولت صفر تا صد کارها را در دست خودش نگه داشته است. وی با اشاره به ضرورت توجه به حضور در بازارهای بین المللی گفت: خیلی از فعالیت ها در عرصه بین الملل به دلیل درک نادرست مدیران روی زمین مانده است و نگاه بلندمدتی در این زمینه وجود نداشته و بخش صنایع دستی با تعطیل شدن شرکت بازرگانی صنایع دستی دولتی ایران در سال ۸۳ دچار مشکل شده است و آمارهای صادرات صنایع دستی در سال های ۸۳ تا ۸۸ نشان از افت صادرات دارد.

عبدلی درباره آمار صادرات سال ۸۸ تا ۹۱ که در آن اعلام شده صادرات صنایع دستی صعودی بوده است، گفت: این آمار غیرواقعی است چرا که براساس آمار مدونی که ما داریم صادرات صنایع دستی با وجود افزایش ارزش کالا که بالا رفته، سیر نزولی داشته است.

به گفته وی صادرات حلقه آخر فرآیند تولید است و متاسفانه به دلیل نداشتن برنامه ریزی مناسب، فقدان حمایت های لازم و استراتژی بلندمدت، سهم مناسبی از بازار جهانی نداریم و لازم است رئیس سازمان میراث فرهنگی برای رسیدن صنایع دستی ایران به جایگاه واقعی استراتژی مناسبی را برای این بخش طراحی کند. وی با اشاره به این که صنایع دستی ایران جزو سه برند برتر دنیاست، افزود: صنایع دستی ایران از نظر کیفیت، تنوع و حجم تولید دارای جایگاه برتر است، اما چین و هند هر کدام بیش از پنج میلیارد دلار صادرات دارند و ما اگر آمار واقعی صادرات صنایع دستی را بدون احتساب طلا و جواهر که جزو صنایع دستی به حساب نمی آید در نظر گیریم حدود ۱۲۰ میلیون دلار صادرات داریم. این در حالی ا ست که آمار صادرات حدود ۷۰۰ میلیون دلار اعلام می شود که این موضوع به دلیل تغییر کد تعرفه ها اتفاق افتاده است. وی افزود: پیشینه آقای نجفی نشان می دهد ایشان در بخش هایی که فعالیت کردند توانستند تحولات اساسی ایجاد کنند، امیدواریم با وجود آن که چندان به این حوزه آشنا نیستند؛ ولی در حوزه صنایع دستی هم شاهد تحولات خوبی از سوی ایشان باشیم، البته طبیعی است در شروع فعالیت دولت نمی توان انتظار داشت کارها بسرعت پیش برود چون برای شناخت افراد و انتخاب مدیران زمان نیاز است و باید منتظر ماند و دید که چه می شود.

رئیس اتحادیه سراسری صنایع دستی با اشاره به قطع بودجه های توسعه عمرانی صنایع دستی از سال ۱۳۵۶، گفت: وقتی یک ساختار دولتی بخواهد برنامه ریزی کند نمی تواند بدون بودجه عمرانی به زیرساخت های بخش صنایع دستی توجه کند و لازم است رئیس سازمان میراث فرهنگی در این زمینه تدبیر کند. به گفته وی اگر سهمیه ای از بودجه های عمرانی به بخش صنایع دستی تعلق نگرید این بخش در تهیه مواد اولیه و همچنین ایجاد و توسعه زیربناها از جمله ایجاد بازارچه های فروش به مشکل برمی خورد و لازم است برای توسعه و تقویت بخش صنایع دستی برنامه ریزی استراتژیک صورت گرفته و منابع بودجه ای لازم دیده شود.

حفاظت از آثار تاریخی در اولویت

مهدی رهبر از باستان شناسان پیشکسوت کشورمان نیز به «جام جم» گفت: انتخاب آقای نجفی را به فال نیک می گیریم و امید می رود معاونان و مدیرانی که ایشان انتخاب می کنند از میان افرادی باشد که دارای روح فرهنگی بوده و دغدغه حفظ و صیانت از میراث فرهنگی کشور را داشته باشند.

وی انتقال سازمان میراث فرهنگی به شیراز را از تصمیمات اشتباه در سال های گذشته دانست و گفت: انتقال سازمان میراث به استان ها علاوه بر پراکنده شدن و بازنشسته شدن بسیاری از کارشناسان باعث شد مرکز اسناد و مدارک سازمان که ۱۵ سال برای آن زحمت کشیده شده بود تا مرتب و غنی شود در این نقل و انتقالات بسیاری از این اسناد و مدارک پراکنده و آسیب ببیند. این باستان شناس پیشکسوت با تاکید بر این که رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، باید حفاظت از آثار تاریخی را در سرلوحه کار خود قرار دهد، گفت: حفاظت از آثار و بافت های تاریخی که در سال های گذشته آسیب های زیادی دیده است مهم ترین کاری است که رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید به آن توجه کند و پس از حفاظت، بحث کاوش نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

ورود گردشگر به داخل تقویت شود

محمدحسین کرمانی، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی نیز در گفت وگو با هنرنیوز گفت: اولین اقدام آقای نجفی در حوزه گردشگری باید ترمیم تخریب های صورت گرفته باشد.

او با تاکید بر این که معاون گردشگری که انتخاب می شود باید دارای سوابق اجرایی، اداری و صلاحیت های کارشناسی باشد، گفت: معاون گردشگری باید بتواند این وزنه اقتصادی را به چرخش درآورد و با مطالعه و برنامه ریزی اهداف مشخص، ورود گردشگر به ایران را جانی تازه ببخشد. باید بداند چگونه گردشگری داخلی را تثبیت کند. تمام این اقدامات سبب می شود آژانس ها به تحرک درآیند.

کرمانی با اشاره به این که آژانس ها موانع قانونی و مالیاتی زیادی پیش رو دارند، تصریح کرد: برای پیشبرد گردشگری باید این موانع برطرف شود.

وی افزود: باید ارتباط و تعاملی شایسته و مدبرانه میان معاونت گردشگری و وزارت امور خارجه برقرار شود و این یکی از بزرگ ترین اقداماتی است که باید از سوی آقای نجفی و ظریف،وزیر امورخارجه پیگیری شود.

وی با اشاره به این که گردشگری ایران نیازمند تبلیغات برون مرزی فعال است، خاطرنشان کرد: وزارت امور خارجه باید در این حوزه به معاونت گردشگری کمک کند. در ایجاد تسهیلات برای ورود گردشگر به ایران هم وزارت امورخارجه نقش مهمی دارد.

سیما رادمنش / گروه فرهنگ و هنر