همت جهادی برای رونق صادرات فرش دستباف خراسان رضوی

فرش، امروز به عنوان نخستین کالای سبد صادرات غیر نفتی ایران در جهان مطرح است.

سالانه پنج میلیون مترمربع فرش دستباف در ایران تولید می شود که دو سوم آن به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار به خارج از کشور صادر و به همین سبب این کالا ، پس از نفت دومین کالای مهم صادراتی ایران محسوب می شود.
پارسال نیز ۵۵۶ میلیون دلار انواع فرش دستباف به خارج از کشور صادر شد.

در این میان خراسان رضوی همواره یکی از مهم ترین مناطق بافت قالی در کشور بوده است ، هنر قالی بافی در این منطقه از ایران از دوره تیموری به بعد جایگاه خاصی داشته است و اکنون نیز یکی از مهم ترین مراکز تولید و تجارت قالی ایران است.

خراسان رضوی افزون بر نقش خاصی که در تولید فرش دارد در سال های اخیر پس از تهران ، مهم ترین بازار داخلی برای انواع قالی های ایرانی محسوب می شود به طوری که هم اکنون ۲۵ درصد صادرات فرش دست‌باف کشور متعلق به این استان است.

رئیس سازمان صنعت ، معدن و تجارت خراسان رضوی درباره ارزش قالی بافی در این استان می گوید: قالی بافی ، هنر ۱۵۰۰ ساله خراسان رضوی سالانه ۷۵ میلیون دلار ارزآوری دارد و بافندگان این استان با تولید متوسط سالانه بیش از ۷۵۰ هزار متر مربع قالی ، قالیچه و فرش های تزیینی ، ۲۵ درصد تولید فرش دستباف کشور را برعهده دارند.

فخر موحدی می افزاید: خراسان رضوی با دارا بودن سهم ۲۷ و ۲ دهم درصدی از صادرات فرش دستباف کل کشور با کمتر از نیم درصد اختلاف نسبت به تهران جایگاه دوم را دارد.

مدیر عامل شرکت فرش آستان قدس رضوی نیز با اشاره به توان تولید سالانه ۵ هزار مترمربع فرش دستباف اعلاء برای مفروش‌کردن رواق‌های حرم مطهر رضوی در این شرکت می گوید: این دستباف های اعلاء با بهترین کیفیت از جهت مواد اولیه ، رنگ‌های گیاهی ، طرح و نقش‌های اصیل و … در این شرکت تولید می‌شود.

غلامرضا باغشنی می افزاید: از آغاز فعالیت این شرکت تاکنون از سال ۶۱ ، حدود ۹۲ هزار متر مربع فرش دستباف نفیس ، برای مفروش‌کردن رواق‌ها و اماکن متبرکه حرم حضرت رضا(ع) تولید شد که در مقایسه با سایر مجتمع‌های متمرکز ، تولید فرش دست باف در سطح کشور ، رکورد بزرگ محسوب می‌شود.

او می گوید: همه طرح‌های فرش‌ها را طراحان شرکت فرش آستان قدس رضوی ، متناسب با اماکن متبرکه و سازه‌های حرم مطهر طراحی می کنند که از جمله این متناسب‌سازی می‌توان به فرش بافته شده برای قسمت زیرین سقاخانه در داخل رواق دارالحجه اشاره کرد که هم نقش سقف طراحی شده است.

مدیر کل گمرکات خراسان رضوی می گوید: فرش دستباف خراسان رضوی پارسال به بیش از ۵۰ کشور جهان صادر شد که کشورهای امریکا ، کانادا ، آلمان ، امارات ، ایتالیا ، ژاپن و سوئیس ، امارت ، کویت ، انگلیس و لبنان بازارهای عمده صادرات فرش ایران بودند.

مسعود عاطفی می افزاید: هم اکنون نیز بازارهای جدیدی از جمله برزیل ، چین ، آفریقای جنوبی ، قزاقستان و روسیه برای تولیدکنندگان فرش دستباف ایران به ویژه بخش خصوصی ایجاد شد که نقش مهمی در معرفی و فروش این هنر چند صد ساله خراسان رضوی دارد.

گرچه در سال های اخیر هنر قالیبافی در خراسان رضوی با حمایت های انجام شده از قالیبافان رونق بیشتری یافته است اما مشکلاتی را که اکنون گریبان گیر هنر ۱۵۰۰ ساله این استان است ، نباید از نظر دور داشت.

راغب نبودن اکثر جامعه برای خرید فرش های دستباف به سبب گران بودن قیمت آن ، کمبود نقدینگی و کاهش شمار بافندگان فرش دستباف به علت بیماری های ناشی از قالیبافی از جمله مشکلاتیست که دست اندرکاران فرش دستباف خراسان رضوی با آن دست به گریبانند.

یکی از کارشناسان فرش می گوید: هم اکنون بازارهای فرش دست بافت خراسان رضوی تبدیل به جولانگاهی برای دست بافته‌های چینی ، هندی و پاکستانی شده و نقش اقتصادی این کالا به کلی از یاد مسئولان این استان رفته است.

تقوایی با اشاره به برخی از علل کاهش تولید فرش دست بافت در خراسان رضوی می افزاید: نبود آینده مطمئن به لحاظ خدمات رفاهی همچون بیمه و بازنشستگی برای بافندگان فرش ، افزایش مراکز و کارخانه های صنعتی و نبود توازن میان زحمت کشیده شده با درآمد حاصله بخشی از علل کاهش تولید فرش دست بافت در استان است.

حسن تقی پور یکی از حجره داران قدیمی در بازار فرش مشهد نیز با نامطلوب ارزیابی کردن وضع فرش دستباف در خراسان رضوی گفت: وضع فرش دستبافت در استان مطلوب نیست چرا که مشتری فرش دستبافت کاهش پیدا کرد و از سویی بافندگان نیز از انجام این کار دلسرد شده اند.

او یکی از علل دلسردی بافندگان را کپی برداری نقشه ها و طرح های فرش ایرانی توسط کشورهای همسایه همچون چین ، پاکستان و هندوستان می داند.

بخش دیگری از مشکلات قالی خراسان رضوی مرتبط با متصدیان ، تولیدکنندگان و حتی بافندگان قالی استان است ، متاسفانه هنوز هم برخی بافندگان فرش تمایلی به رعایت استانداردهای کاری و تولید قالی متناسب با نیاز و سلیقه بازار ندارند ، تولیدکنندگان فرش سرمایه گذاری بسیار ناچیزی در زمینه استفاده از طرح های جدید می کنند و از علوم و فنون روز برای توسعه کیفی این هنر بهره چندانی نمی برند.

در حالی که بافندگان فرش بیشترین زحمت را در بافت متحمل می شوند سهم آنان به ویژه در روستاها و مناطق محروم حتی کمتراز دلال هاست ، سنت زدگی حاکم بر تولید و تجارت فرش نیز از دیگر عواملی است که جایگاه فرش بافی را در خراسان رضوی تهدید می کند.

امید است در سالی که به تدبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی سال حماسه اقتصادی نام گرفته است ، فعالان عرصه فرش دستباف دومین کالای صادراتی با ارزش کشور ، افزون بر تلاش برای دوام این هنر ماندگار ایرانی – اسلامی با اقدامات حمایتی ، زمینه پر رونق شدن عرصه صادرات فرش دستباف خراسان رضوی که قابل افزایش به بیش از ۱۰۰ میلیون دلار صادرات است ، فراهم کنند.