هنرهای از یاد رفته گیلان

قدک بافی، چموش‌دوزی و کدوی منقوش از هنرهای صنایع دستی گیلان بوده که در حال فراموش شدن هستند. صنایع دستی گیلان و دست‌ساخته‌هاى هنرمندان این استان بسیار مورد علاقه گردشگران است.

در نقاط مختلف گیلان و با توجه به فرهنگ هر منطقه صنایع دستى خاصى رواج دارد که طبق بررسی‌ها تا پایان دهه ۱۹۷۰ در مناطق مختلف این استان پنج نوع اصلی سفالگری شناسایی شده که شامل کاسه و تنور نانوایی در هشتپر، گمج، نمک‌کار و چیره در جیرده، گمج و چیره خام در گیلده و خرطوم، ظروف آب و ماست در روستاهای غرب تالاب انزلی و اطراف سیاهکل و جنوب رودسر است.

سفالگرى در املش و روستاى جیرده شفت، شال‌بافى ویژه تالش‌ها و گالش‌ها، چموش دوزى یا چارق‌دوزى ماسوله، حصیر بافى و بامبو بافى، قالى و گلیم‌بافى و قلاب‌دوزى از جمله هنرهای رایج در مناطق مختلف استان است.

گیلان دارای ۹۰ رشته صنایع دستی شناخته شده است که ۴۰ رشته به دلیل بومی بودن و قدمت بالا بیشتر مورد توجه علاقه‌مندان قرار دارد.

جاجیم‌بافی، یکی از صنایع دستی و دست‌بافته‌هایی است که طرح‌های راه راه، لوزی شکل، الوان و زیبایی دارد و در گذشته برای پیچیدن رختخواب از آن استفاده می‌شده که این هنر بیشتر در بین روستاییان منطقه غرب گیلان رایج است.

دست‌بافته‌های زنان و مردان در شرق و غرب گیلان از چادرشب ابریشمین تا دست‌بافته‌های پشمی تا به امروز حفظ شده و سادگی زندگی در گذشته و نبود امکانات و تولیدات ماشینی امروز موجب پایین آمدن سطح انتظار و نیاز مردم در گذشته شده است.

شال‌بافی نیز هنری بومی است که اغلب تک رنگ و به صورت شبکه‌ای بافته می‌شود و پس از لگدمالی کردن با آب و صابون به صورت پارچه‌ای ضخیم و کرک‌دار و به حالت نمدی در می‌آید به طوری که امکان نفوذ برف و بوران در آن بسیار کم است.

قدک‌بافی هم نوعی دست‌بافته است که با دستگاه بافندگی چهاروردی و با استفاده از پنبه و گاهی ابریشم به صورت تک رنگ بافته می‌شد و در روستای قاسم‌آباد رودسر رواج داشت اما امروزه منسوخ شده است.

موج بافی نیز پارچه‌ای دست‌بافت با طرح‌های چهارخانه و هندسی درشت است که در منطقه عمارلو رودبار رواج داشته و امروزه منسوخ شده است.

آثار چوبی هنرمندان و صنعتگران از جمله سوغات سفر به گیلان است که سال‌های طولانی قطعات چوبی را با دست‌های پرتوان و ذوق سرشار شکل داده‌اند.

گیلان با برخورداری از مواهب طبیعی و ویژگی‌های فرهنگی خود امکان رشد استعدادهای زیادی را رقم زده است و فعالیت زنان و مردان در زمین‌های کشاورزی و انجام فعالیت‌های جانبی در زمینه انواع تولیدات صنایع دستی از ماندگارترین تصاویر ثبت شده در ذهن هر گردشگر است.

*صنایع دستی هویت بخشی گیلان است

یک هنرمند صنایع دستی سبدبافی درباره وضعیت این هنر در گیلان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: صنایع دستی هویت بخشی فرهنگ گیلان است و باید به آن توجه ویژه شود.
وی با بیان اینکه بسیاری از رشته‌های صنایع دستی در حال فراموشی است، افزود: مسئولان باید برای احیای اینگونه رشته‌ها تمهیداتی اندیشه کنند.
این هنرمند گیلانی، هنر صنایع دستی را جذاب و متنوع خواند و متذکر شد: اگر به هنر صنایع دستی توجه شود می‌تواند منبع درآمد بسیاری از خانوارهای روستایی باشد.

*هنرمندان صنایع دستی نیازمند حمایت هستند

یک هنرمند حصیرباف نیز در گفت‌وگو با فارس توجه مسئولان امر به هنرمندان را مورد تأکید قرار داد و عنوان کرد: هنرمند تمام وقت خود را صرف زنده نگه‌داشتن هنری می‌کند که از گذشتگان به او ارث رسیده است.
وی با اشاره به اینکه میراث گذشتگان نیازمند نگه‌داری است، اذعان داشت: نباید با بی‌توجهی نسبت به هنرهایی مانند حصیربافی موجب منسوخ شدن آن شویم.
این هنرمند با قدردانی از مسئولان صنایع دستی میراث فرهنگی استان، اذعان کرد: در سال‌های اخیر توجه خوبی در زمینه احیای هنرهای صنایع دستی استان صورت می‌گیرد که کافی نیست و باید تلاش زیادی شود.

*فعالیت بالغ بر ۱۴ هزار هنرمند صنایع دستی گیلان

معاون صنایع دستی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در رشت از شناسایی بالغ بر ۱۴ هزار هنرمند صنایع دستی این استان خبر داد.
نادر ذاکری با بیان اینکه تا سال ۹۰ این هنرمندان شناسنامه‌دار نبودند، اذعان کرد: در همان سال بالغ بر ۹ هزار و ۸۰۰ نفر هنرمند صنایع دستی را شناسایی کردیم و این روند در سال ۹۱ ادامه یافت و تا امروز تعداد این هنرمندان از مرز ۱۴ هزار نفر گذشته است.
وی درباره پرداخت تسهیلات به هنرمندان صنایع دستی استان، گفت: کمک‌هایی نظیر تسهیلات مشاغل خانگی در سال ۹۰ و ۹۱ پرداخت کردیم.
این مسئول ادامه داد: در سال ۹۰ مبلغ مصوب بالغ بر ۱۶۰ میلیارد ریال بود که ۱۳۵ میلیارد ریال آن جذب شد و در سال ۹۱ بانک‌ها همکاری نکردند و ۱۱۰ میلیارد ریالی که مصوب شده بود بالغ بر ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون ریال جذب کردیم و این روند جذب با دستور استاندار ادامه دارد.

*بیمه ۴۶۰۰ هنرمند صنایع دستی گیلان

وی با اشاره به بیمه هنرمندان صنایع دستی گیلان تصریح کرد: بیمه هنرمندان یارانه‌دار است و طبق قانون، ۲۷ درصد حقوق کارگر باید بابت هزینه بیمه پرداخت شود که ۲۰ درصد را دولت یارانه پرداخت می‌کند و هفت درصد را خودشان می‌دهند.
ذاکری اضافه کرد: از سال ۹۰ بیمه هنرمندان در دو بخش آغاز شد و کسانی که کارت شناسایی اداره کل میراث فرهنگی استان را داشتند بیمه آنها راحت‌تر انجام می‌شد اما اخذ گواهی مهارت از فنی و حرفه‌ای روند را طولانی‌تر کرد زیرا باید ثبت‌نام اینترنتی داشته باشند.
وی با بیان اینکه اکنون بالغ بر ۹ هزار و ۵۰۰ نفر در آزمون فنی و حرفه‌ای گیلان شرکت کردند، متذکر شد: مدارک آنها در حال تکمیل شدن است اما ۴ هزار و ۶۰۰ نفر بیمه شدند.

*منسوخ شدن هنر چموش‌دوزی گیلان

معاون صنایع دستی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، با بیان اینکه برای رشته‌های منسوخ شده استان برنامه‌های حمایتی داریم، اذعان کرد: احیای سالانه یک یا دو رشته را در نظر داریم و تجهیزاتی در اختیار هنرمندان قرار می‌دهیم و در این راستا هنرمندان را شناسایی می‌کنیم.
وی از احیای دو رشته صنایع دستی گیلان در سال جاری خبر داد و اذعان کرد: امسال احیای دو رشته مد نظر ماست و استارت کار زده شده است.
ذاکری، چموش‌دوزی را رشته منسوخ شده و اصیل گیلان نامید و خاطرنشان کرد: چموش‌دوزی مهر اصالت و ثبت معنوی دارد اما تنها دو نفر هنرمند در این رشته در استان فعالیت می‌کنند که همکاری زیادی با ما ندارند و این رشته در حال از بین رفتن است.
وی افزود: از اساتید دعوت کردیم و حدود ۲۰ نفر از هنرمندان و افراد علاقه‌مند مرتبط با رشته چموش‌دوزی شناسایی شدند و برای آنها حدود یک ماه کلاس گذاشته شد و امکانات در اختیار آنها قرار گرفت تا بتوانیم آن را احیا کنیم.

*کدوی منقوش هنر فراموش شده گیلان

این مسئول با اشاره به رشته کدوی منقوش «قلیان کدویی»، گفت: کدوی منقوش از هنرهای در حال فراموشی است که تنها یک استاد در گیلان در این زمینه فعالیت می‌کند.
وی با تصریح بر اینکه این استاد در لاهیجان است، اظهار کرد: کارگاه این استاد را فعال کردیم و برای آموزش کدوی منقوش استفاده می‌کنیم.
ذاکری برنامه‌ریزی حوزه معاونت صنایع دستی گیلان را احیای دو رشته منسوخ شده مذکور در سال جاری عنوان کرد.

*وجود ۲۰ رشته منسوخ شده صنایع دستی در گیلان

وی درباره تعداد هنرهای منسوخ شده گیلان تصریح کرد: حدود ۲۰ رشته هنرهای صنایع دستی گیلان مانند قدک‌‌بافی، دارایی‌بافی و… منسوخ شدند و یا در حال منسوخ شدن هستند.

این مسئول ایجاد نمایشگاه‌ها و بازارچه‌های صنایع دستی را امری ضروری دانست و اذعان کرد: این فعالیت‌ها موجب تشویق هنرمندان و رونق بازار صنایع دستی می‌شود.
معاون صنایع دستی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان به وضعیت صادرات صنایع دستی استان اشاره کرد و یادآور شد: کشورهای همجوار محصولات ما را دارند و به همین منظور با اتاق بازرگانی رایزنی کردیم و اتحادیه صادرکنندگان و میز صنایع دستی را تشکیل دادیم و افرادی از هنرمندان نامی که توانایی جمع‌آوری محصولات گیلان را داشته باشند در کنار بازرگانان قرار دادیم تا بازاریابی و بازار شناسی صورت گیرد.