هیولای سرمایه داری دولتی در چین

مترجم: ایرج جودت
منبع: اکونومیست

هنگامی که چین در دسامبر سال ۲۰۰۱ به سازمان تجارت جهانی پیوست بسیاری از مردم امیدوار بودند که این الحاق بتواند مانعی بر قدرت بی حد و حصر شرکت های دولتی باشد اما اکنون پس از گذشت ده سال این شرکت ها بسیار قوی تر شده اند.
هوجینتائو، رییس جمهور چین در کنفرانس سران جنوب شرق آسیا در هفته قبل از همتایان خود گلایه های بسیاری را درباره این موضوع شنید و هیلاری کلینتون نیز بارها شدیدا نسبت به خطرات سرمایه داری دولتی هشدار داده است.
در گزارش کنگره که در ۲۶ اکتبر منتشر شد از سود های ناعادلانه ای که موسسات و شرکت های دولتی به دست آورده اند و نیز نقش برجسته ای که چین به این شرکت ها داده است اظهار تاسف و نارضایتی شده است. روزالین سوئه از دانشگاه تمپل در کتاب جدیدش با عنوان:«تصدی گری دولت در چین» با شواهد و اسناد نشان می دهد که چگونه دولت در بخش های مختلف اقتصادی، از مخابرات تا صنایع نساجی پنهانی و بی سرو صدا سد راه نیروهای بازار شده است. چین با قوانین گزینش شده و اعطای اعتبارات به شرکت های دولتی، رقبا در بخش خصوصی را از میدان به در کرده است. شرکت هایی نظیر تله کام بدون نگرانی از قانون ضد تراست توانسته اند بر بازارهای داخلی مسلط شوند و تلاش شرکت هایی نظیر کوکا کولابرای تصاحب شرکت های داخلی با موانع بسیاری مواجه شده است.
دولت چین در بسیاری از صنایعی که آنها را استراتژیک می داند ادغام شرکت ها را اجباری کرده است و بر صاحبان سهام
۱۲۰ شرکت غول آسا و از طریق «کمیسیون نظارت و سرپرستی بر دارایی های شرکت های دولتی SASAC» کنترل و نظارت نموده است.
مجموع دارایی های شرکت های تحت نظارت این کمیسیون بالغ بر ۳ تریلیارد و هفتصد میلیارد دلار می گردد.
گروه مشاوران بوستون BCG در آمریکا کمیسیون مزبور را «قوی ترین موجودیتی که کسی تاکنون از آن خبر داشته است» نامیده است. البته بعضی از شرکت های دولتی که دارای دوستان متنفذی بوده اند توانسته اند با فشار از دور و اطراف از دایره تسلط این کمیسیون خارج شوند.
SASAC در مواردی شرکت های تحت پوشش خود را مدرنیزه نیز کرده است. پیتر ویلیامسون از مدرسه عالی تجارت کمبریج به عنوان نمونه صنایع فولاد را ذکر می کند و می گوید: روزگاری چین با شرکت های کوچک و غیراقتصادی فولاد که از هم پاشیده شده بودند مواجه بود و SASAC با وادار کردن آنها به ادغام سه امپراطوری و پنج پادشاهی در صنایع فولاد چین ایجاد کرده است که هم به اندازه کافی شرکت هایی برای رقابت در میدان داخلی وجود داشته باشد و هم آنقدر بزرگ باشند که ریسک سرمایه گذاری در خارج را بر عهده بگیرند. ولی با این همه طرح دولت فاقد ایده ای است که بتواند فولاد سازان بخش خصوصی را به رقابت با این امپراطوری ها و پادشاهان داخل چین بکشاند.
طبق گزارش کنگره شرکت های دولتی در چین دو پنجم تولید ناخالص داخلی غیرکشاورزی را به خود اختصاص داده اند که اگر شرکت هایی که از بذل و بخشش اعتبارات سوبسیدی دولت استفاده می کنند را به آن اضافه کنیم این رقم به نصف می رسد.
شرکت های مستقل از اعتبارات رسمی محرومند و مخفیانه به سیستم بانکی متکی هستند که البته دولت چین از ترس «حباب اعتبارات» با جلوگیری از پرداخت پول به این شرکت ها عملااین «سرمایه دارهای نی قلیانی» را تنها گذاشته است.
بسیاری میزان بالای سود و فشار برای تشکیل هیات مدیره ها و مشاوران مستقل را دلیلی بر موفقیت آمیز بودن شیوه مدرنیزاسیون شرکت های دولتی می دانند و مقامات چینی نیز اعلام کرده اند که شرکت های تحت کنترل SASAC در سال گذشته ۱۲۹ میلیارد سود داشته اند. اما این به معنای کارآیی بالاو مدیریت مطلوب این شرکت ها نیست. شرکت های تله کام و منابع طبیعی با حق انحصاری دسترسی به بازار تقریبا نیمی از سودها را ایجاد کرده اند. موسسه تحقیقات پولی در هنگ کنگ در سال ۲۰۰۹ در تحقیقی ثابت کرد که اگر شرکت های دولتی درصد بهره بازار را پرداخته بودند سودشان به کلی از میان می رفت که علت اصلی آن پیگیری هدف های دولت از سوی این شرکت ها است که شامل همه چیز می شود غیر از تولید سود دیوید مایکل از گروه مشاوران بوستون می گوید: دولت چین شرکت های دولتی را وادار به تقبل همه شیوه هایی که هزینه های اضافی ایجاد می کند، کرده است. به طور مثال هنگامی که اخیرا قیمت زغال سنگ به سرعت بالارفت دولت به غول های انرژی کشور اجازه نداد تا قیمت ها را برای مصرف کنندگان بالاببرند. در پی رسوایی های اخیر شرکت های چینی فعال در خارج از کشور انگشت اتهامات به سمت هیات مدیره های انتصابی از سوی SASAC نشانه رفت. یت کورتیس از مدرسه عالی حقوق کلمبیا در بررسی های خود به نتایج نگران کننده ای رسیده است. وی می گوید: همه شرکت های چینی از بالاکنترل می شوند و SASAC بی اعتنا به این امر که آیا شرکت دولتی که در نیویورک ثبت می شود دارای هیات مدیره ای مستقل با رییسی که دارای مدرک کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی هاروارد و آشنا به بازار می باشد یا نه، هیات مدیره ها را از گروه هایی که ارتباط تنگاتنگی با خودش دارد برمی گزیند. در اوایل امسال اقدام یک شرکت دولتی صنایع شیمیایی چین برای سرمایه گذاری مشترک با یک شرکت هلندی برای تولید آنتی بیوتیک توجه کمیسیون ضد تراست اروپا را به خود جلب نمود. کمیسیون ضد تراست قصد دارد با توجه به تصویب قانون جدید در اروپا نه تنها این شرکت چینی بلکه تمام امپراطوری SASAC را مورد بررسی و مداقه جدی قرار دهد که نشان از تحولات جدیدی در آینده است. با آنکه هنوز هیچ چیز مشخص نیست اما احتمالااین اقدام می تواند پایه گذار رویه مهمی باشد.

روزنامه دنیای اقتصاد، شماره ۲۵۱۶ به تاریخ ۶/۹/۹۰، صفحه ۲۹ (اندیشه اقتصاد)