پای درد و دلِ کارگران نساجی به مناسبت روز کارگر

به گزارش مجله کهن به نقل از ایلنا، کارگرِ نساجی زیر طاقِ دوّارِ پُر گرد و غبار، پُرز و الیاف روزگار می‌گذراند. صدای ممتد سوتِ دستگاه‌ها آشنایِ هشت ساعت کاریِ کارگران در این سوله‌ها هستند. صنعت ریسندگی و بافندگی به موازات سودآوری صنعت پوشاک همواره یکی از صنایع مهم به حساب می‌آمده است. نخستین کارخانه در صنایع نساجی در ایران کارخانه چیت‌سازی تهران است. بنای این اولین کارخانه نساجی در‌ سال‌۱۳۱۷  گذاشته شد و تا سال ۵۲ حدود ۱۱۳هزار و ۸۳۳ کارگر در صنعت نساجی مشغول به کار بودند. اما واقعیت این است که کارگران این صنعت پر سود، بیماری‌ها و مشکلات تنفسی و شنوایی و ارتوپدی زیادی را متحمل می‌شوند.

محیطِ کار اغلب کارگران کارخانه‌‌های نساجی بسیار پرمخاطره‌ است. جایی که یک کارگر ۲۰ سال از عمرش یعنی حدود ۵۸ هزار ساعت از زندگی‌اش را در آن می‌گذراند تا بلکه یک روز بازنشسته شود.

رنج تنفس در سوله‌های ریسندگی

درد مشترک کارگران نساجی اتفاقاتی است که سلامت آنها را نشانه می‌رود. کافی‌ست کارگر نساجی باشی تا سلامت‌ات به واسطه کار سخت دایم در معرض خطر باشد. «چند وقتی هست که از اداره کار برای بازرسی شرکت آمدند، یک به یک دستگاه‌ها را بازرسی کردند و به همه بخش‌های شرکت سختی کار تعلق گرفت. بازرسین اداره کار حتی سختی کار انبار نخ را هم تایید کردند» این گفته یکی از همین کارگران است که در یکی از کارخانه‌های نساجی کشور کار می‌کند.

او ادامه می‌دهد: بیشتر کسانی که در بخش ریسندگی کار می‌کنیم مشکل تنفسی داریم، خودم سه ماهی هست که از شرکت بیرون آمدم اما هنوز این نفس تنگی با من هست، یکی از همکارانم  بعد از ۵ سال از بازنشسته شدنش، هنوز مشکل تنفسی دارد.

در کارگاه‌ ریسندگی گرد و خاک و الیاف و پرز و صدای سوت دستگاه بیداد می‌کند. این کارگر نساجی می‌گوید: آنقدر روی پا ایستاده‌ام که پاهایم واریس گرفته است.

در کارگاه رنگرزی اما بوی رنگ شیمیایی پیچیده؛ کارگران این بخش می‌گویند: بدنشان کلاً رنگ گرفته. «تصور کنید وقتی که ظاهر اینطور است، ریه‌ها چه وضعیتی دارند!»

دوندگی‌های بی‌سرانجام برای دریافت هزینه‌های درمان

انبار نخ یک محیط سرد و ساکت دارد اما کارگران بافندگی بیشتر مشکلات ارتوپدی دارند، صدای دستگاه‌ها در این بخش منقطع است؛ صدا تق و تق که به‌طور متناوب و مداوم به گوش می‌رسد. کارگر بخش روفه‌گری که اغلب زنان هستند، باید پارچه‌ها را دقیق چک کنند، آن‌ها بیشتر مشکلات بینایی دارند. در بخش شست‌و شو و تکمیل؛ نصف ارتفاع سالن را بخار عجیبی گرفته که به دلیل شست و شوی پارچه است.

کارگر بخش ریسندگی بیان می‌کند: هر چهار یا شش ماه یکبار آزمایش ریه و گوش برایمان انجام می‌شود. یک مسئول بهداشت هست که در کارگاه یک دفتر دارد.

چند باری هم حوادث ناشی از کار پیش آمده؛ می‌گوید: همکاری داشتیم که دستش لای دستگاه رفت و الان دیگر نمی‌تواند انگشتانش را جمع کند. همان زمان در برگه‌ای تعهد داده بود که مقصر حادثه خودش بوده است. یادم هست که می‌گفت ۱۰۰ میلیون تومان خرج کرده است. البته راه دریافت این پول‌ها و بردن مدارک به سازمان تامین اجتماعی، ادارات کار و دادگستری آنقدر سخت است که گاهاً کارگر پشیمان می‌شود یا اینکه سال‌ها باید دوندگی کند تا بتواند پولش را بگیرد. البته یکی دو سالی که تا بازنشستگی‌اش مانده بود، محل کارش را به حراست منتقل کردند تا بتواند بازنشسته شود؛ چون توان کار نداشت. اما بیماری که ترکش نمی‌کند! یک همکار دیگرم هم دستش لای شونه رفت و جراحت پیدا کرد.

از محمدمهدی قندهاری (مدیرعامل کارخانه نساجی مطهری قزوین) درباره اقداماتی که در محیط کاری کارخانه‌های نساجی برای کاهش آسیب‌های ناشی از کار انجام می‌شود، می‌پرسیم که پاسخ می‌دهد: ما در کارخانه خودمان یک پزشک داریم که به صورت روزانه در کارخانه مستقر است و اگر برای کارگران مشکلی پیش بیاید به آنها رسیدگی می‌کند.

او می‌افزاید: همچنین در کارخانه به صورت منظم از کارگران آزمایشاتی انجام می‌شود شامل آزمایشات ریوی و شنوایی. همچنین طبق جدولی که قانون کار تعیین کرده، گزارش‌های منظمی از وضعیت جسمی کارگران را برای نهادهای مروبطه مرتبا ارسال می‌کنیم.

او می‌گوید: ما بیمه حوادث (مسئولیت مدنی) هستیم و هر اتفاقی که در حین کار برای کارگران رخ بدهد، حتما مراتب را تا جایی که لازم باشد، پیگیری می‌کنیم.

تکلیف کارفرما در مقابل کارگر آسیب‌دیده در محیط کار

مشکلات جسمی کارگران نساجی یکی از سلسله هزاران حلقه حوادث و بیماری‌های ناشی از کار در کارخانجات است. به استناد قانون کار و قانون تأمین اجتماعی، کارفرما در مقابل مشکلات کارگران وظایفی برعهده دارد.

به استناد ماده ۶۵ قانون تأمین اجتماعی در صورت وقوع حادثه ناشی از کار، کارفرما مکلف است اقدامات اولیه لازم را برای جلوگیری از تشدید وضع حادثه دیده به عمل آورد.

کارفرما باید وقوع هر گونه حادثه ناشی از کار را ظرف مدت سه روز اداری به شعبه صندوق تامین اجتماعی محل اطلاع دهد و نسبت به تکمیل و ارائه فرم ویژه حادثه اقدام نماید.

همچنین به استناد تبصره ماده ۹۵ قانون کار، کارفرما یا مسئولان واحدهای موضوع ماده ۸۵ قانون کار موظفند کلیه حوادث ناشی از کار را در دفتر ویژه‌ای که فرم آن از طریق وزارت کار و امور اجتماعی اعلام می‌گردد، ثبت و مراتب را سریعاً به صورت کتبی به اطلاع اداره کار و امور اجتماعی محل برسانند.

از کارافتادگی یکی از تعهدات پیش‌بینی شده در قانون تأمین اجتماعی بند «د» ماده ۳ است که با توجه به تنوع شرایط قانونی از نظر علت ازکارافتادگی (بیماری- حوادث) و همچنین از نظر درصد ازکارافتادگی (کلی، جزیی، غرامت نقص عضو) دارای پیچیدگی خاصی است.

بیمه‌های مسئولیت مدنی برای بی‌مسئولیتی؟

ناصر چمنی (فعال کارگری) در خصوص شرح وظایف کارفرما نسبت به کارگر آسیب‌دیده در حین کار می‌گوید: کارفرمایان اغلب شرکت‌هایشان را بیمه مسئولیت مدنی می‌کنند. متأسفانه در کشورهای دنیا وقتی بیمه می‌کنند، وظیفه و مسئولیت‌های اجتماعی خود را در قبال حادثه کارگری انجام می‌دهند اما در ایران شرایطی به وجود آمده بعد از آسیب‌دیدگی کارگر، فوقش برایش برگه حادثه پرمی‌کنند و کارگر با بیمه طرف می‌شود. کارفرما با یک بیمه مسئولیت مدنی کردن واحد تولیدی‌اش تمام شرایط و وظایف و اقداماتی که باید انجام دهد، روی دوش بیمه می‌گذارد. این حالت خوشبینانه‌ترین حالت است که کارفرما حاضر می‌شود، برگه حادثه برای کارگر پر کند.

او با اشاره به شرایطی که کارفرما در آن مسیر برای کارگر گزارش حادثه رد نمی‌کند، بیان می‌کند: بعضاً شاهد این هستیم که کارفرما گزارش حادثه رد نمی‌کند، چون کمیته حفاظت فنی و بهداشت و ایمنی محیط کار در واحدهای تولیدی به وجود نمی‌آید یا اگر هم باشند، تحت فشار مدیریت فعالیت می‌کند، برگه حادثه پر نمی‌کنند پس کارگر آسیب‌دیده مجبور است هزینه‌های درمان را خودش بپردازد. وقتی کارگر در اثر حادث ناشی از کار به بیمارستان می‌رود، کارفرما باید هزینه‌های درمانش را بپردازد که متأسفانه با یک بیمه مسئولیت مدنی، کارفرما پیگیرِ مشکلات کارگران نمی‌شود و آنها را به سیاه‌چاله‌های بروکراتیک می‌اندازد.

او می‌افزاید: در این شرایط کارگر باید شکایت کند اما مراحلی جلوی پای کارگری که نقص عضو شده، گذاشته‌اند که اگر بخواهد به حق خود برسد، یکی تا دو سال ممکن است طول بکشد. باید به اداره کار شکایت کند، اداره کار بازرس بفرستد، درصد تقصیر کارفرما مشخص شود و …

چمنی در خصوص برخورد بازرسان در رسیدگی به این مشکلات می‌گوید: برخی بازرسان نسبت به شرایطی که کارفرما به آن‌ها ابراز می‌کند، نظر می‌دهند و تحقیقات درستی برای یافتن حقیقت ماجرا انجام نمی‌دهند. کارگاه غیرایمن را درصد می‌زنند که درصدی کارگر و درصدی کارفرما را مقصر می‌شناسند. اگر کارفرما پرداختی نداشت، کارگر باید به دادگستری شکایت کند و پرونده قضایی تشکیل شود همه این موارد آنقدر سخت است که طی آن مصونیت کارفرما خیلی زیاد می‌شود.

آواره اداره کار، بیمه و دادگستری

این فعال کارگری تصریح می‌کند: قانونی وجود ندارد که در کوتاه‌ترین مدت زمان بتواند به هزینه‌های زیاد درمانی کارگران کمک کند و بعضاً کارگران اصلاً به حق خود نمی‌رسند. کارگر آواره اداره کار، بیمه و دادگستری می‌شود.

وی با بیان این مطلب که کارفرمایان با بیمه مسئولیت مدنی خود را در مصونیت قرار می‌دهند، به عدم اجرایی شدن قانون اشاره کرده و می‌گوید: قانون می‌گوید هر کارگری که در کارگاهی کار می‌کند باید لااقل یک سال برایش به هزینه کارفرما آزمایشات ادواری انجام شود. قانون صراحت دارد و آیین‌نامه حفاظت فنی و بهداشت کار به آن اشاره کرده است. هر کارگاه باید یک نفر به عنوان نماینده بهداشتِ کار که باید مدرک داشته باشد، داشته باشد اما این قوانین اجرا نمی‌شود.

او می‌افزاید: نماینده بهداشت محیط کار هم یک قرارداد موقت با مدت معین با کارفرما دارد و خیلی طبیعی است که اگر به ضرر کارفرما حرفی بزند، او را هم می‌توانند از کار بیکار کنند.

این فعال کارگری خاطرنشان می‌کند: اگر آزمایشات ادواری کارگران به درستی انجام و نوشته شود، این وظیفه کمیته فنی در رسیدگی خواهد بود. طبق قانون اگر مشخص شود که کار محیط کار منجر به بیماری کارگر شده، از نظر قانون وظیفه کمیته فنی و حفاظت بهداشت این است که جای او را تغییر بدهد. آلایندگی‌هایی که وجود داشته و کارگر را دچار مشکل کرده، باید مدنظر قرار بگیرند اما این قانون نیز اجرا نمی‌شود بلکه اگر طی آزمایشات ببینند که کارگر به خاطر کار مشکل شنوایی یا ریوی پیدا کرده، او را اخراج می‌کنند. چه برسد که محل کار او را تغییر دهند یا حق‌السعی به او پرداخت کنند.

کارگر بیمار اخراج می‌شود

به گفته چمنی مشکل اینجاست که کارگر به خاطر بیماری‌ها از کار بیکار می‌شود و سازمان تأمین اجتماعی نسبت به حق بیمه پرداخت شده، بیمه بیکاری می‌دهد پس کارگر می‌ماند و بیماری‌ای که از آن کارگاه تولیدی به ارث برده است.

او ادامه می‌دهد: کمیته حفاظت فنی و بهداشت محیط کار در کارگاه اعضای مشخصی دارد اما یک شورای پزشکی هم داریم که خارج از محیط کار است برای کسانی که در شرکت دچار مشکل جسمانی شده‌اند و کارفرما موضوع را قبول ندارد، کارگر به کمیسیون پزشکی یا شورای پزشکی مراجعه می‌کند که در یکی از شعبات سازمان تامین اجتماعی واقع است.

او درباره روند بررسی پرونده در سازمان تأمین اجتماعی می‌گوید: آنجا پزشکان متخصص و نماینده سازمان تامین اجتماعی حضور دارند و مساله را بررسی می‌کنند. آنها می‌گویند فرد از کار افتاده است و سازمان تامین اجتماعی باید از کارافتادگی به او بدهد که آنهم پول زیادی نمی‌شود یا می‌گویند، مشکلی ندارید. وقتی کارگر به اداره کار شکایت کند، پرونده‌اش بررسی می‌شود و در مدتی که پرونده در حال رسیدگی است، بعد از تعیین تکلیف پرونده به نفع کارگر، باید از کارفرما حق‌السعی بگیرد با این وجود کارگران بازندگان ناکارآمدی قوانینی هستند که بخشی از آنها به درستی اجرا نمی‌شود و بخشی هم احیای حق کارگر را چنان درگیر مسیر بروکراتیک می‌کند که در بسیاری از مواقع کارگر خسته شده و از دنبال کردن پرونده‌ خود منصرف می‌شود.

بیشترِ کارگران نساجی همین هزارتوهای بروکراتیک را برای رسیدن به حق و حقوق‌شان طی می‌کنند. قانون هست اما سرشار از ناکارآمدی. خیلی‌ها زار و زندگی‌شان را تماماً فروخته‌اند. نه دستِ به زیر پِرِس رفته‌شان، نه حاصل پس‌انداز یک عمر. هرآنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود و انسان‌ها در نهایت ناگزیر می‌شوند تا با شرایط واقعی زندگی و مناسبات خود با همنوعانشان، رو در رو شوند.

گزارش: مریم وحیدیان