چگونه پنبه طلاي سفيد زده شد

گزارش از سير قهقرايي كشت پنبه در كشور

نويسنده: زهره افشار

پنبه از جمله محصولاتي است كه توليد آن در ايران از قدمتي ديرينه برخوردار است.

جايگاه اين محصول در بين توليدات بخش كشاورزي از يك سو و نقش تعيين كننده آن در درآمدهاي ارزي از سوي ديگر به گونه اي بوده است كه در گذشته از آن به عنوان «طلاي سفيد» يادشده چرا كه تا چند سال قبل، پنبه يكي از مهمترين كالاهاي صادراتي غيرنفتي به شمار مي رفته است.

اين محصول، مهم ترين گياه صنعتي دو منظوره جهان است كه در 79 كشور جهان موجب اشتغال بيش از ميليون ها نفر در صنايع الياف و روغن شده و در ميان دانه هاي روغني جهان بعد از سويا مقام دوم را به خود اختصاص داده است.
نگاه اجمالي به فرآورده هاي پنبه نمايانگر ظرفيت ذاتي اين محصول صنعتي در ايجاد فرصت هاي شغلي در بخش كشاورزي و صنعت و در نهايت مويد نقش آن در توسعه اقتصادي است.

اما طي دو دهه گذشته توليد اين محصول به دلايل مختلف با كاهش قابل توجهي روبه رو بوده به گونه اي كه توليد پنبه از 250 هزار تن در سال 1354 به حدود 60 هزار تن در سال 91 كاهش داشته است. آمار نشان مي دهد تا سال 1380 كارخانجات بزرگترين خريدار پنبه كشور از كشاورزان آن هم با قيمت پايين بوده كه دليل عمده آن بالابودن قيمت جهاني پنبه است. اما در سال هاي بعد از 80 به دليل افت قيمت جهاني پنبه، صنعت نساجي اقدام به واردات بي رويه پنبه با قيمت پايين كرد كه اين كار خسارات جبران ناپذيري را به توليدكنندگان پنبه وارد كرد كه البته صنايع نساجي براي اين كار توجيهات خود را دارد. از سوي ديگر بالابودن هزينه توليد محصول پنبه در مراحل داشت و برداشت يكي ديگر از عوامل كاهش در سطح زير كشت پنبه است. حدود 40 درصد هزينه توليد به مراحله وجين، برداشت و پس از آن اختصاص دارد.

كشاورزان توان خريد كمباين 2/1 ميليارد توماني برداشت پنبه را ندارند

براي شنيدن قصه تلخ طلاي سفيد ايران به سراغ معاون اداره كل پنبه و دانه هاي روغني وزارت جهاد كشاورزي رفتيم.
حسن حسين پور در گفت وگو با به تشريح بخشي از معضلات پيش روي پنبه پرداخت. او گفت: توليد پنبه دركشور ما داراي معضلات ديرينه اي است كه شايد مهم ترين دليل قرار گرفتن توليد آن در مسير سراشيبي مقرون به صرفه نبودن توليد آن باشد.
حسيني آماري را ارائه مي كند كه نشان مي دهد توليد پنبه كشور در سال گذشته 60 هزار تن بوده است. در سال 91 سطح زير كشت پنبه معادل 100 هزار هكتار بوده كه از 180 هزار تن وش پنبه به دست آمده است. اما بالابودن قيمت تمام شده پنبه در سال 92 موجب شده پيش بيني افزايش 20 درصد سطح زير كشت پنبه محقق شود.

به گفته معاون اداره كل پنبه و دانه هاي روغني وزارت جهادكشاورزي در سال جاري نيز تنها 110 هزار هكتار از اراضي كشور زير كشت پنبه رفته كه انتظار مي رود 210 هزار تن وش پنبه و در نهايت 70 هزار تن پنبه محلوج به دست آيد. او عمده ترين دليل بالابودن قيمت تمام شده پنبه را هزينه برداشت آن مي داند كه سهم 30 درصدي در قيمت تمام شده دارد ضمن اين كه به دليل سخت بودن كار، بسياري از كارگران تمايل به اين كار ندارند و گفته مي شود در سال هاي گذشته بيشتر كارگران افغان به اين كار اقدام مي كرده اند. او قيمت هر دستگاه كمباين كششي (به تراكتور وصل مي شود) پنبه را 450 ميليون تومان و غيركششي آن را يك ميليارد تا 2/1 ميليارد تومان عنوان كرد كه طبعاً از توان كشاورزان خرده پاي پنبه كار خارج است.

کاهش 168هزار هکتاري سطح زيرکشت در قلب پنبه کشور

او آماري را ارائه كرد كه نشان مي دهد سطح زير كشت پنبه در گلستان كه سال ها قطب توليد پنبه بوده از 180 هزار هكتار در سال 52 به 12 هزار هكتار در سال جاري رسيده است. علت را جويا شديم، او گفت: به دليل عدم صرفه اقتصادي كشت پنبه كشاورزان ترجيح مي دهند در كشت دوم محصولات ديگري بكارند. او البته اين را هم افزود كه وزارت جهادكشاورزي براي رفع اين معضل طرح جامع توسعه كشت پنبه را تهيه و به دبيرخانه هيات دولت تقديم كرده كه در صورت تصويب نهايي اجرايي خواهد شد.

او قيمت تضميني خريد پنبه را هزار و 300 تومان براي هر كيلو اعلام كرد و گفت: با توجه به پايين بودن اين قيمت وزارت جهاد كشاورزي خواستار افزايش آن به هزار و 700 تومان است. اين در حالي است كه به گفته كارشناسان براي برون رفت از وضعيت كنوني، قيمت خريد تضميني پنبه بايد به 3 برابر ميزان كنوني افزايش يابد. بررسي ها نشان مي دهد در اكثر كشورهاي دنيا دو نوع يارانه به پنبه پرداخت مي شود. هر هكتار كشت پنبه براي 3 نفر اشتغالزايي مستقيم مي كند. به گفته وي در حال حاضر از 120 واحد پنبه پاك كني كشور، 40 واحد تعطيل شده و 80 واحد با ظرفيت 15 تا 20 درصد كار مي كنند.