تاثیر نقوش و رنگ های فرش ایرانی بر آرامش و سلامت روانی افراد

سید عبدالغفار موسوی
مدیر عامل بازار فرش امام رضا (ع)، اهواز، ایران
مدیر عامل مجتع تجاری خانه فرش، تهران، ایران
carpethouse705@gmail.com

چکیده

ایرانیان از اقوامی هستند که در طی سال های متمادی وجود فرش را به عنوان یک ضرورت در خانه هایشان حفظ کرده اند. فرش دستبافت ایرانی از دیر باز همواره نقشی انکارنشدنی در هویت خانه های ایرانی داشته و دارد و این محصول به واسطه غنای بینظیری که در طرحهای بدیع و نقوش ارزشمند و رنگهای منحصر به فرد خود دارد باعث ایجاد احساسات لطیف و زیبا در انسان میگردد. با توجه به این مهم هدف از این مطالعه بررسی تاثیر نقوش و رنگ های فرش ایرانی بر آرامش و سلامت روانی افراد بوده است.

روش پژوهش در این تحقیق به شکل مروری نظام مند بوده و تلاش شده تا از منابع معتبر اعم ار کتب و مقالات موجود مطالب مرتبط با موضوع پژوهش استخراج شده و مورد استنتاج واقع شوند. نتایج این مطالعه نشان داد: که فرش‌های ایرانی، به ‌واسطه رنگ‌ها و نقوش خود، نه تنها یک اثر هنری زیبا هستند بلکه ابزاری موثر برای بهبود سلامت روان و ایجاد حس آرامش و تعادل در زندگی افراد به شمار می‌روند.

این موضوع می‌تواند راهکاری برای استفاده از فرش در هنر درمانی و بهبود کیفیت زندگی در محیط‌های مختلف مانند خانه‌ها و فضاهای عمومی باشد. با توجه به اهمیت روزافزون مشکلات روانی در جامعه امروزی، استفاده از فرش‌های ایرانی و توجه به تأثیرات آن‌ها می‌تواند به‌عنوان یک راهکار برای ارتقای سلامت روان و بهبود کیفیت زندگی افراد مطرح شود. در نهایت، می‌توان گفت که شناخت بهتر از تأثیرات فرهنگی و روانی فرش‌های ایرانی به درک عمیق‌تری از هنر و فرهنگ ایران منجر خواهد شد.

واژگان کلیدی: “نقش”؛ ” رنگ”؛ “فرش”؛ ” ایران”؛ ” سلامت روانی”

1-مقدمه

فرش، نشانه فرهنگ پر قدرتی است که نه تنها در مقابل اقوام مختلف مقاومت کرده، بلکه فرهنگهای تحمیلی بیگانه را در خود حل نموده و به آن سیمایی ایرانی بخشیده است ( آقایی و شادمهری، 1399). از گذشته قالی و قالیبافی در بین عموم مردم از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده تا آنجا که گاه برای آن ها مقدس به شمار می رفته و نقوشی را روی آن نقش می زدند که برای آن ها قابل احترام بوده است، در واقع قالی از قدیم جزء جدا نشدنی زندگی مردم به شمار می رفته است ( اکبری و زواری، 1393).

ایرانیان از اقوامی هستند که در طی سال های متمادی وجود فرش را به عنوان یک ضرورت در خانه هایشان حفظ کرده اند. فرش دستبافت ایرانی از دیر باز همواره نقشی انکارنشدنی در هویت خانه های ایرانی داشته و دارد و این محصول به واسطه غنای بینظیری که در طرحهای بدیع و نقوش ارزشمند و رنگهای منحصر به فرد خود دارد باعث ایجاد احساسات لطیف و زیبا در انسان میگردد ( میرزا امینی و صدیقی ارفعی، 1390).

در تعریف فرش گفته شده، کلمه ای است عمومی که به هر چیز گستردنی اعم از نمد، حصیر، قالی، سنگفرش و …. گفته میشود ( فرهنگ معین، 1378: 761) حشمتی رضوی (1381) نیز بیان داشته است، فرش واژه ای است عربی که در فرهنگ به معنای گستردن و گستردگی است ولی در اصطلاح به زیر اندازی گفته میشود که با دست یا ماشین بافته شده باشد؛ لذا در حالت کلی و عمومی مراد از فرش هر چیز دست بافت یا گسترده و با هر جنسی است ( میرزا امینی و صدیقی ارفعی، 1390).

علاوه بر نقش انکار ناپذیر فرش در خانه های ایرانی هم چنین باید اذعان نمود، رنگ نیز یکی از عناصر اساسی در طراحی محیط محسوب می شود ، انسان در محیط زندگی خود به صورت آگاهانه یا نا آگاهانه با رنگ ها در حال تعامل است و از آن ها تاثیر می پذیرد؛ این تاثیرات می توانند به صورت فیزیولوژیکی و نیز روحی روانی پدیدار شوند.

امروزه بیان اینکه رنگ به صرف زیبایی در محیط مورد استفاده قرار گیرد، نمی تواند مورد پذیرش قرار گیرد چرا که مساله مهم در طراحی یک محیط نیاز ها و احساسات کاربران آن می باشد. بنابراین آگاهی از این تاثیرات و نحوه استفاده از آن ها در بهبود کیفیت فضا می تواند موثر واقع شود ( نجاتیان و اسمعیل زاده هنجی، 1392).

کارکیا (1375) نیز اذعان میدارد رنگ هم هنر است و هم علم و روی احساسات تاثیر گذار است. رنگ با چشم دیده ميشود و با احساس درک ميگردد و عقل آن را از احساس گرفته و مورد تجزیه تحليل قرار ميدهد. رنگها در زندگي معنوی و عاطفي انسانها نيز تاثيرات غيرقابل انکاری دارند ( دانشگر، 1376).

در همین رابطه یاوری (1389) اضافه می نماید، رنگ انسان ها را از لحاظ زیبایي و روانشناسي تحت تأثير قرار ميدهد و در روحيه انسان اثرات غير قابل انکاری داشته و دارد. رنگ در همه رشته های هنری و حتي در تمامي شئون زندگي، جایگاه خاصي دارد، بدیهي است كه در صنعت و هنر نساجي و به ویژه دستبافته ها هم صاحب اعتبار است.

دانشگر (1376) در این رابطه بیان میدارد، در همه قالي های دستباف ایراني كلام آخر به وسيله رنگ گفته ميشود. رنگ به فرش آنچنان ویژگي ميدهد و بدان گونه در ساختار آن نقش تعيين كننده ایفا مي نماید كه فرش های نواحي مختلف ایران را از طریق مشاهده رنگهای آنها ميتوان شناخت.

همانگونه که نمی توان از تاثیر انکار ناپذیر رنگ از لحاظ تاثیرات زیبایی دوستی و روانشناسی چشم پوشی نمود هم چنین باید به اهمیت نقوش در فرش ایرانی اشاره نمود. آنچنانکه طهماسبی (1403) بر اساس مطالعات خود گزارش میکند: امروزه نقش آفرینی فرش ها در زندگی ما جایگاهی بالاتر از پوشش کف خانه ها دارند و فرش های تولید شده معمولا در پس حادثه یا رویداد فرهنگی، اجتماعی و تاریخی متناسب با احوال مردم زمان خود بودند و با مشاهده ی یک فرش می توان آن را به قومی نسبت داد و نسبت به دانستن روانشناسی رنگ و سمبل های استفاده شده در آن اقدام نمود.

در همین راستا باید اذعان نمود که در رابطه با رنگ و نقش فرش ایرانی در مقالات متعدد سخن به میان آمده است. اما در خصوص موضوع پژوهش که هر رنگ و هر نقش از فرش ایرانی چه تاثیری بر سلامت روانی انسانها و بعد معنوی آنها در طول اعصار متمادی داشته است، مقاله ایی مدون و جامع کمتر دیده شده است؛ لذا با توجه به اهمیت فرش ایرانی در خانه های ایرانی این پژوهش در نظر دارد تاثیر نقوش و رنگ های فرش ایرانی را بر آرامش و سلامت روانی افراد مورد مطالعه قرار دهد.

در ارتباط با ضرورت پرداختن به این دسته از موضوعات پژوهشی باید اذعان نمود:: فرش ایرانی به‌ عنوان یکی از نمادهای برجسته فرهنگ و هنر ایران شناخته می‌شود و بررسی تأثیر آن بر سلامت روان به شناخت بهتر تأثیرات فرهنگی و هنری بر افراد کمک می‌کند و می‌تواند نشان دهد که چگونه این بخش از هویت ملی می‌تواند بهبود روانی و عاطفی را به همراه داشته باشد. از سویی دیگر می توان به تاثیرات روانشناختی رنگ ها و نقش ها اشاره نمود. رنگ‌ها و الگوها نقش مهمی در تحریک احساسات و خلق‌وخو دارند.

پژوهش‌های زیادی نشان داده‌اند که رنگ‌ها می‌توانند احساسات مثبت یا منفی ایجاد کنند. بنابراین، بررسی تأثیر رنگ‌ها و نقوش موجود در فرش بر سلامت روانی افراد می‌تواند به‌عنوان یک رویکرد درمانی و تقویتی در محیط‌های مختلف، از جمله خانه‌ها و فضاهای عمومی، مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر موارد یاد شده، مطالعات نشان داده‌اند که طراحی داخلی و اشیاء هنری می‌توانند تأثیرات مثبتی بر روانشناسی افراد داشته باشند.

نقش و نگارهای فرش ایرانی ممکن است به ایجاد حس آرامش و تعادل روانی کمک کنند، بنابراین پژوهش در این زمینه می‌تواند پایه‌ای برای استفاده از فرش در هنر درمانی و بهبود کیفیت زندگی افراد باشد. در ادامه باید اضافه نمود که با توجه به افزایش مشکلات روانی و استرس در زندگی‌های امروزی، هر عاملی که بتواند به بهبود سلامت روان کمک کند اهمیت دارد. بررسی تأثیر فرش‌های ایرانی با توجه به تاریخچه آن‌ها در زندگی مردم می‌تواند به راهکارهای مؤثرتری برای ارتقای سلامت عمومی منجر شود.

2- روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع مطالعات مروری نظام مند می باشد و هدف بر آن بوده با بررسی دقیق ادبیات نوشتاری دیدگاهی جامع در رابطه با موضوع مورد پژوهش ارائه شود. از این رو تلاش شده است تا از مطالب منابع معتبری که از زوایای مختلف تاثیر نقوش و رنگ های فرش ایرانی بر آرامش و سلامت روانی افراد را مورد مطالعه قرار داده اند، بهره برداری لازم به عمل امده و در حد امکان به تجزیه و تحلیل آنها نیز پرداخته شود.

3-تاثیرنقش و رنگ در فرش

فرش بافی یک نوع هنر جهانی است؛ از این جهت که زیبایی پیچ و خم خطوط، عناصر طبیعی و نقش آفرینی رنگ های متنوع همگی در کنار هم اثری پدید آوردند که بیننده گاهی نمی تواند چشم از آن بردارد. در زمان های قدیم از فرش ها به عنوان نمادی از سطح اجتماعی و وقایع تاریخی استفاده می شد. ثروتمندان برای تزئین کاخهای خود افرادی را برای بافت فرش های زیبا و منحصر به فرد به کار میگرفتند.

همچنین فرش ها به عنوان هدایای گرانبهایی برای میهمانان در نظر گرفته میشد. به نوعی مکان های مقدس داری فرش های منحصر بفردی بودند که به نوعی مسیر حرکت انسانی را از ورودی تا مقصد مورد نظر جهت دهی میکردند. بعضی فرش ها بدلیل دستباف بودن و یا با نقشی یادگار از تکه ای مهمی از تاریخ، گنج محسوب میشدند و در مراکزی حفاظت میشدند (یاوری، 1384).

در واقع در هر قالي گذشته از روش ها اقليم بافت و تأثيرات جغرافيايي ِهر منطقه به طور کلي دو عامل طرح و رنگ مورد توجه است. رنگ هر قالي عاملي مهم و تأثيرگذار در شناساندن هويت قالي است (تدین و حسینی واجاری، 1391). شاید این موضوع مطرح شود که علم روانشناسی رنگ ها و اشکال در گذشته وجود نداشته است، پس نکته ی مهم تری مطرح میشود که انسان بدون هیچگونه علمی میل به ترکیب رنگ ها و بروز احوالات خود از طریق اشکال متفاوت و رنگ های سرد و گرم داشته است و بطور ذاتی علاقه مند به پیروی از طبیعت بوده است. بنابراین فرش ها کاملا از عوامل محیطی و فرهنگی تاثیر میگرفتند و در مقابل بر روی احوالات مردم زمان خود و نسل های بعد بسیار تاثیر گذار بودند (یاوری، 1384).

01-3 تاثیرات رنگ از ابعاد مختلف پژوهشی

تأثیر رنگ بر روان انسان ثابت شده است. رنگها در طی قرنها به نمادهایی از احساسات درونی و حالات شخصیتی و اجتماعی تبدیل شده اند ( شاملو و یکی تا، 1397). سات (1994) عنوان مینماید، روانشناسان اثر رنگ را بروی افراد مورد بررسی قرار داده و حالات آنان را توصیف کرده اند. و رنگها را بیشتر مربوط به احساسات انسان دانسته اند.

در تعریف رنگ قنبری عدیوی (1394) بیان میکند: معرفي و تعریف ماهيت رنگ، عليرغم وجود زمينه های متعدد، مسئوليتي دشواراست كه حتي دانستن این كه بحث را از كجا باید آغاز كرد نيز مشکل به نظرميرسد. در مباحث مختلف تعاریف و بررسي های متفاوتي روی رنگ صورت گرفته است.

در یک تعریف علمي، رنگ عبارت است ازامواج نور كه به كمک حس بينایي تشخيص داده ميشود. یک شعاع نور، از ارتعاش امواج مختلف طولي و عرضي تشکيل شده است. اگر شعاعي از نور را از منشور بلوریني بگذرانيم امواج نور، پس از عبور از منشور، رنگهای مختلف طيف نور را به وجود ميآورد.

در خصوص تاثیر رنگ ها در محیط و بر روان انسان ها تحقیقات متعددی صورت پذیرفته است. از آن جمله دانشگر (1376) بیان میدارد: هر رنگ علاوه بر اینکه به تنهایي بر بيننده تاثيرات متفاوت دارد، در مقایسه و همنشيني با سایر رنگ ها نيز اثرات مختلفي ميگذارد. برای مثال: تضاد و هماهنگي رنگ ها، كه اثرات مطلوب یا نامطلوبي بر بيننده دارد به نحوی كه با تغيير رنگ و ایجاد تضاد یا هماهنگي منظره واحدی را ميتوان شادی بخش یا غم افزا جلوه داد ( دانشگر، 1376).

رایت (1998) نیز بر اساس مطالعات خود بیان داشته است: رنگ‌ها نقش مهمی در تجربه انسانی ایفا می‌کنند و تأثیرات عمیقی بر احساسات، رفتارها و روان انسان‌ها دارند. برای مثال، رنگ‌های گرم مانند قرمز، زرد و نارنجی با انرژی، تحریک و هیجان در ارتباط هستند و می‌توانند به تحریک احساسات و افزایش سطح انرژی کمک کنند.

از سوی دیگر، رنگ‌های سرد مانند آبی و سبز به آرامش، تعادل و خنک‌کنندگی مشهورند و افرادی در محیط‌های تزئین شده با رنگ‌های آرامش‌بخش مانند آبی یا سبز زندگی میکنند احساس آرامش و کاهش استرس بیشتری را تجربه می‌کنند. الیوت و مایر (2018 ) نیز در همین رایطه بر تاثیر رنگهای تیره اشاره نموده است و بیان میدارد: رنگ‌های تیره‌تر مانند مشکی و خاکستری معمولاً با احساسات منفی‌تر نظیر غم و اندوه مرتبط هستند.

تحقیقات کولر و همکاران (2006) نیز نشان داده است، از منظر فیزیولوژیکی، رنگ‌ها می‌توانند بر عملکرد بدن نیز تأثیر بگذارند. مطالعات نشان داده‌اند که رنگ قرمز می‌تواند باعث افزایش فشار خون و تحریک سیستم عصبی مرکزی شود، در حالی که رنگ آبی می‌تواند باعث کاهش ضربان قلب و القای آرامش در افراد شود.

این یافته‌ها نشان می‌دهند که انتخاب رنگ‌ها در طراحی محیط‌های مختلف از جمله خانه‌ها، محل‌های کار و محیط‌های درمانی، می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی افراد تأثیرگذار باشد. در این راستا، استفاده از رنگ‌های مناسب می‌تواند در کاهش استرس و اضطراب مفید باشد.

آدام و اوسگود (1973) تاثیر رنگ را از نظر فرهنگی مورد بررسی قرار داده اند و بیان میدارند: از نظر فرهنگی، واکنش‌ها به رنگ‌ها نیز ممکن است متفاوت باشند. برای مثال، در فرهنگ‌های غربی، سفید نماد پاکی و شادی است، اما در برخی فرهنگ‌های شرقی، مانند چین، رنگ سفید نماد مرگ و عزاست.

در همین خصوص بیرن (1978) بیان میدارد: این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که رنگ‌ها علاوه بر تأثیرات بیولوژیکی و روان‌شناختی، بار معنایی فرهنگی نیز دارند و باید با توجه به زمینه‌های فرهنگی افراد بررسی شوند. همچنین، مطالعات نشان می‌دهد که احساسات و رفتارهای افراد نسبت به رنگ‌ها ممکن است به تجربیات شخصی و ارتباطات عاطفی که با آن رنگ‌ها دارند نیز بستگی داشته باشد.

لابرسکیو و میلن ( 2012) تاثیر رنگ را درحوزه بازاریابی و تجارت مورد بررسی قرار داده اند و بیان میدارند: در حوزه بازاریابی و تجارت، تأثیرات روان‌شناختی رنگ‌ها به‌طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است. برای مثال، رنگ‌های گرم و جذاب در طراحی بسته‌بندی محصولات، تمایل به خرید را افزایش می‌دهند، در حالی که رنگ‌های سرد و ملایم‌تر معمولاً برای محصولات مرتبط با سلامتی و آرامش ترجیح داده میشوند. همچنین، رنگ‌های مورد استفاده در برندها و لوگوها به‌طور مؤثر می‌توانند بر شناخت و تصویر ذهنی افراد از یک شرکت تأثیرگذار باشند. به عنوان نمونه، شرکت‌های فناوری اغلب از رنگ آبی در لوگوی خود استفاده می‌کنند تا حس اعتماد و امنیت را منتقل کنند.

صدیق اکبری و نوری (1397) تحقیق خود را به منظور تاثیر رنگ بر فضاهای درمانی مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه که در بخش کودکان 6 تا 10 ساله بستری در بیمارستان مفید انجام شد نشان داده شد که رنگ نقش بسیار مهمی را در فضاهای مختص به کودکان ایفا می نماید که نادیده گرفتنشان در طراحی بیمارستان سبب کاهش کیفیت محیط و کیفیت درمان خواهد شد. همچنین در نظرسنجی صورت گرفته از کودکان، رنگ های آبی و قرمز برای تخت های بستری، رنگ های قرمز و نارنجی برای اتاق های بازی و رنگ های آبی و سبز برای اتاق های بستری مورد توجه و علاقه کودکان بود.

02-3 تاثیر رنگ در فرش ایرانی

نتایج پژوهشها حاکی از آن است که رنگ یكی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر زندگی انسان ها است و نقشی اساسی در ایجاد ارتباط میان انسان و محیط اطراف ایفاء میکنند. می توان گفت انسان ها و رنگ ها زیر مجموعه ای از نظام کل جهان می باشند که دائماً در حال تعامل و تعادل با یکدیگر هستند و در نهایت انسان ها تحت تاثیر رنگ ها قرار میگیرند ( اسماعیل و همکاران، 2005). رنگ ها در زندگی تك تك افراد بشر حضور فعال و مؤثر دارند و به همین جهت از مهم ترین عناصر دیداری از نظر بار احساسی و عاطفی به شمار می آیند (پور حسینی، 1384).

شواهد تاریخی در زمینه هنر فرش حاکی از آن است که قالی های ایرانی دارای طرح و نقشه های متمایزی هستند که چون با رنگ های مختلف جمع شوند دنیایی از لطافت و زیبایی را در نزد هر بیننده ایی مجسم میکنند ( سیاری، 1381).

رنگ در قالی ایرانی ویژگی خاصی به آن میدهد بطوری که مردم هر منطقه در رنگ آميزی سليقه ویژه دارند و از رنگ های مخصوص و در نقاط مختلف فرش استفاده مينمایند ( دانشگر،1376) این ویژگي در مورد قالي های عشایری و روستایي بيشتر صادق است چرا كه نقش های سنتي در این مناطق كمتر دستخوش دگرگوني ميشوند و رنگ آميزی است كه هر بار به نقشها تازگي و طراوت ميبخشد چنان كه نگارههای همبستگي و مکرر، با تغيير رنگها حالتي دیگر به خود ميگيرند و از نو زاده ميشوند ( قنبری عدیوی، 1397؛ به نقل ازحسن بیگی، 1367).

در خصوص ویژگی رنگ در فرش ایرانی یاوری (1384) عنوان مینماید: از جمله جذابیت های فرش ایرانی میتوان به جزئیات هوشمندانه و هنرمندانه آن اشاره کرد که به زیبایی، طیف رنگ های اولیه و ثانویه را کنار هم میچیند و اثری بی نظیر به تصویر میکشد و در واقع باید گفت، اثر پذیری هنر از مردم و مردم از هنرمند فرایندی غیر قابل انکار است. دانشگر (1376) نیز در مقالات خود اشاره مینماید که از رنگهای زیادی در فرش ایران استفاده مي شود. برخي از این رنگها هر یک خود دارای انواع درجات رنگي از سيری و روشن اند. اسامي رایج برخي از این رنگها در بين عامه و دست اندركارن به شرح زیر مي باشد:

آبي، آجری، ارغواني، الماسي، بادامي، برگ سنجدی، پرتقالي، پسته ای، پو ست پيازی، تریاكي، تنباكویي، جفتي، حنایي، خاكســتری، خاكي، خردلي، خرمایي، دارچيني، دودی، دوغي، زرد، زرشــکي، زعفراني، زنگاری، زیتوني، ســاقه چناری، سبز، سرخابي، سرمه ای، سفيد، سماقي، سوسني، سياه، شتری، شفقي، عاجي، شویدی، شير شکری، صورتي، عنابي، فيروزهای، قارچي، قرمز، قهوه ای، كافوری، كاهي، كاهگلي، كبود، كرم، گردویي، گلبهي، گلچناری، گلناری، گلي، لاجوردی، لاکی، ماشــي، مشــکي، ملحه ای، موشــي، نارنجي، نباتي، نخودی، نقرهای، نيلي، هلي، یاقوتي، آتشــي، علفي، جوزی، كرپ و گل اناری؛ از جمله رنگهایی هستند که مورد استفاده قرار میگیرد.

جیلان (1400). نیز تاثیر شرایط جوی و اقلیمی را در انتخاب رنگ در قالی های دستباف چهارمحال بختیاری مورد تاکید قرار داده است. وی با بیان اینکه رنگ‌های مورد استفاده در فرش بختیاری علاو‌براینکه تند بوده گرم نیز هستند افزود: علت کاربرد رنگ‌های گرم در فرش این استان، هوای سرد آن است و بافندگان سعی کردند فرشی که زیر پای مردمان این منطقه سردسیر است، گرمی داشته باشد و نتایج پژوهش زارع مهرجردی و شاه پروری (1395) نیز مبین آن است که رنگ در فرش صفوی از معانی و مفاهیم خاصی برخوردار است و کاربرد آن در فرش های عصر صفویه علاوه بر کاربرد زیبایی شناسانه، در حکم تمثیلی عرفانی و شیعی است که به شکل آشکار و نهان به مفاهیمی شیعی همانند چنج تن آل عبا، نشان خاندان عصمت و طهارت اشاره دارد.

علاوه بر آنچه که اشاره شد، بردبار (1397) نیز عنوان میکند: در پس هر یک از رنگ‌هایی که معمولاً در قالی‌های ایرانی و شرقی به کار برده می‌شود، معنایی نهفته است. تنوع رنگ فرش‌ها بازتابی از ایده‌آل‌ها، عواطف و خصوصیات ایرانیان در گذر زمان است. درونمایه‌های رایج در هنر فرشبافی ایران در تاریخ و اساطیر ایران زمین ریشه دارد و هنوز هم این منابع ارزشمند الهام‌بخش طراحان برای ترسیم نقشه‌های فرش است. وی در همین خصوص عنوان میکند:

• رنگ قرمز نماد شادی، لذت، زیبایی، شجاعت، شانس و اقبال
• رنگ سبز نماد بهشت، قداست، نوزایی، بهار
• رنگ قهوه‌ای نماد باروری و حاصلخیزی
• رنگ زرد/ طلایی نماد قدرت و شکوه
• رنگ آبی نماد قابل اطمینان و اعتماد بودن، متعهد
• رنگ نارنجی نماد ازخود گذشتگی، پارسایی، فروتنی
• رنگ سپید نماد پاکدامنی، پاکی، صلح و آرامش
• رنگ مشکی نماد مرموز بودن

وکیلی ( 1381) در خصوص تاثیر رنگ بر ساکنین خانه اظهار میدارد: رنگ فرش در عواطف و احساسات افراد خانه بسیار تاثیرگذار است رنگ فرش از آن لحاظ اهمیت دارد که فرش سطح وسیعی از خانه را می پوشاند و به خصوص رنگ زمینه آن بیش از هر چیز مورد توجه قرار می‎گیرد از طرفی فرش‌ها مدت زمان بیشتری در خانه‌ها خودنمایی می‌کنند.

نتایج حاصل از مطالعات میدانی آقایی و شاد مهری (1399) نشان داده است که به رغم مدرن شدن سبک زندگی امروزه و حتی خروج معماری منازل از حالت و شرایط معماری سنتی ایرانی، همچنان اکثریت قاطع جامع مورد بررسی، فرش ایرانی را دارای ارزش ویژه ایی میدانند که این ارزش گذاری صرفا به واسطه ارزش اقتصادی این کالا نبوده و به دلیل ارزش زیبایی شناسانه و بعد معنوی و هویتی آن ایجاد شده است. آن چنان که حتی تأثیرات نوستالژیک فرش بر سلامت روان نیز غیر قابل انکار است که حفظ و نگهداری آن را به شکل جدیتری مطرح مینماید (آقایی و شادمهری،1399).

در یک نگاه اجمالی به پژوهش های انجام شده در حوزه رنگ و رنگ فرش بر سلامت روحی و روانی و در مجموع بر تاثیراتی که در محیط و بر احساسات افراد باقی میگذارد، می توان اذعان نمود که عامل رنگ و پیامدهای آن می تواند از جهات مختلف مورد توجه قرار گیرد. چنانچه وجود معنای مستتر در رنگها هر کدام به نوعی تاثیرات را بر احساسات افراد باقی میگذارند.

تنوع به کار گیری رنگ در فرش ایرانی و جایگاه ویژه استفاده از فرش در خانه های ایرانی به خصوص به عنوان کالایی که به شکل مداوم با چشم و بینایی کاربرد دارد، ار اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع با مطالعه تاریخچه رنگ در فرش ایرانی می توان این استنباط را حاصل نمود که تنوع رنگ فرش‌ها و هم نشینی یک رنگ با سایر رنگها بازتابی از ایده‌آل‌ها، عواطف و خصوصیات ایرانیان در گذر زمان است و درونمایه‌های رایج در هنر فرشبافی ایران در تاریخ و اساطیر ایران زمین ریشه دارد. در همین راستا نیز باید اشاره کرد چنان ظرافتی در به کار گیری رنگ در فرش ایرانی وجود دارد که حتی در مناطق سرد سیر رنگهای گرم مورد استفاده قرار میگیرد تا از این طریق احساس بهتری در ساکنین خانه های ایرانی ایجاد شود.

03-3 تاثیر نقش در فرش ایرانی

فرش ایرانی، نمود و جلوه ایی است از باغ ایرانی که در آن از هندسه، آرایش اندامهای باغ، ترکیبات رنگی درختان و سایر شاخص های سازنده آن استفاده و الگو برداری شده است. جلوه ای از باغی که فضا و معماری آن بر پایه هندس های متین و آرام شکل میگیرد (فیض آبادی و همکاران، 1394) و این در حالی است که این محصول حتی پس از پایان عمر مفید و نخ نما شدن نیز دارای ارزش مادی و معنوی است. به نوعی می توان گفت از آغاز تا پایان عمر، بخشی از فرهنگ ایرانی در فرش تنیده شده و پا به پای حضور آن انتقال می یابد ( آقایی و شاد مهری، 1399).

در رابطه با اهمیت فرش در خانه های ایرانی و آرامشی که برای ساکنین به ارمغان میاورند طهماسبی (1403) عنوان مینماید، نقش فرش ها از ابتدا برروی ظروف فلزی بصورت قلمزنی یا کاشی های ابنیه ی مهم و ظروف سفالی هک میشد. فرش ها پس از مدتی با ارتقای فرهنگ آپارتمان نشینی و تاثیر روانی دکوراسیون بر محیط زندگی از خاص ترین عناصر

دکوراتیو منزل به حساب می آیند که در مینیمال ترین نوع دکوراسیون ها نیز حتی بصورت تک رنگ یا با نقوش ساده دیده میشوند. فرش ها محل تجمع انسانی را به چشم های انسان نشان میدهند و انسان با یک دانش قبلی ثبت شده در ذهن خود میداند که در هر فضایی فرش پهن میشود آرامشی به دنبال خواهد داشت و به نوعی اسباب راحتی و توجه فراهم خواهد شد.

در برخی مواقع فرش ها معرف یک فضای خاص میشوند بطوری که در نگاه اولیه به فرش در ذهن خود تصویری از فضایی که فرش میتواند در آنجا استفاده بشود خلق میکنیم و فرش را به محیطی نسبت میدهیم. طهماسبی (1403) در مقاله خود به اثر بخشی نقوش فرش ایرانی بر کاهش استرس اشاره نموده و عنوان میکند، با مروری در تاریخچه فرش ایرانی میتوان به این استنباط دست یافت که با خارج شدن خانوارها از زندگی سنتی در برخی از مناطق افراد ترجیح میدادند از یک قالی ساده در کف و یک تابلو فرش نفیس در سطوح دیوار های خود استفاده کنند و به نوعی دکوراسیون مجللی را در عین استفاده از عناصر مینیمال ایجاد کنند.

در سبک های بوهو و وینتیج بعضی از طراحان پارچه یا گلیم های کوچکی را به دیوار آویزان میکردند و گاهی نقش های اصیل قالی های ترکمن و نماد های با ارزشی در آنها دیده میشد که گویی عامل انرژی بخش و رفع استرس انسانی بودند. اندکی بعد پارچه های اصطلاحا کلاژی با طرح فرش تولید شد که مصارف گوناگونی مانند رومیزی، شال مبل، پوشاک و …داشتند.

به زبان ساده تر میتوان گفت مردم آنقدر با طرح های باستانی فرش ارتباط برقرار کردند که در لباس های روزمره ی خود از رنگ و نقش فرش بی نصیب نماندند. به نوعی تاثیر روانی نقش فرش بر زندگی مردم کاملا مشهود است.

در همین خصوص یاوری (1384) نیز بر اساس مطالعات خود گزارش نموده، امروزه نقوش هندسی فرش های ایرانی فراتر از صنعت فرش بافی پیش میرود. نقش فرش ها برروی اشکال تزئینی و مورد استفاده کشیده میشود به گونه ای که هنرمندان خارجی گاهی برای خلق آثار خود از این نقوش در رنگ های متفاوت بر روی اجسام ملموس در روزمره ی انسان بهره میگیرند مانند هنرمندانی که امروزه نقش فرش را برکفش ها میکشند و آنها را بعنوان اثری هنری به جامعه معرفی میکنند تا فرد بداند هر قدمی که بر خواهد داشت با به همراه داشتن نماد باور های گذشتگان، در حال و آینده ی وی تاثیر میگذارد.

رونقیان تبریزی (1392) نیز مطالعات خود به تاثیر معانی نهفته در نقوش فرشهای ایرانی اختصاص داده است. وی بر اساس مطالعات خود در زمینه نگاره های نقش بسته بر فرشهای تصویری بیان میکند: مقصود از عنوان ” فرش های تصویری”، صرفا آن دسته از فرش هایی می باشد که بر آن ها نگاره های خیالی یا واقعی انسانی نقش شده باشد.

غنای شگفت انگیز موضوعی و مفهومی این فصل از فرش ایران بحدی است که هر کدام از آثارش به تنهایی شایسته دقت علمی و توجه هنری بوده و حقیقتا باید این فصل پر رمز و راز را “عالم معنی ” فرش ایران نامید، چرا که این آثار به مدد تصویر، با عبور از مرز گفتمان کلامی، ما را بیدرنگ با آن چه منظور از غایت گفتمان کلامی است ارتباط می دهد، بگونه ایکه در بررسی و دقت نظر در هرکدام از این فرش های تصویری می توان از نظرشکل و فرم و محتوا، نا باورانه مضامین تازه ای را کشف و به ریشه یابی و انطباق فرهنگی و فنی آنها در میان پیشینه تاریخی و عقاید و باورهای ملی و مذهبی پرداخت.

مضامینی که بعضا بحدی عجیب و حیرت آورند که ازجنبه صرفا تصویری خارج، و وارد حیطه رویائی شده و در قالب فرآیند”زیبایی شناختی” معنا می یابند و با تحت تاثیر قرار دادن بیننده موجب تغییر شرایط حسی و ادراکی او می شوندو از سویی دیگر احساس مداری آنها نیز شرایط زیبایی شناختی مخاطب را تحریک می کند و شاید تحریک همین احساس است که بگونه ای اسرارآمیزحس علاقه مندی نسبت به موضوعات یا مصنوعاتی را در ما ایجاد می نماید که گاهی حتی از نظرموضوعی یا زمانی و مکانی ارتباط چندان مستقیمی با شرائط حاضر ما ندارند و همین می تواند نشان ازنوعی ” شعور سیال نا خود آگاه انسانی ” باشد که بصورت قرار داد نانوشته فرهنگی در اعصار و ادوار مختلف در میان نوع بشر در جریان است.

صمدی بهرامی ( 1398) در مقاله ایی با عنوان ” نقش نمادهای کهن در فرش دستبافت” در رابطه با کارکرد نگاره ها در فرش دستباف ایرانی اشاره نموده است: نگاره‌هایی که زنان عشایر در نقوش فرش‌هایشان به کار برده‌ اند دو کارکرد داشته‌اند: یا برای دور کردن نیروهای بد و اهریمنی بوده یا جذب‌کننده خیر و برکت و عشق در زندگی.

این نگاره‌ها هنوز هم در بسیاری از فرش‌های امروزی یافت می‌شود. وی هم چنین اضافه میکند علاقه به رصد ستارگان در زمانهای قدیم باعث شده تا برخی از نقوش عشایری برگرفته از آسمان، ستاره‌ها، ماه و خورشید باشد که هر کدام معنای خاصی در بین ایرانیان قدیم داشته باشد.

بر اساس شواهد تاریخی هر کدام از نقوشی که در فرش ایرانی به کار برده شده مفاهیمی را در دل خود جای داده اند که هر کدام از این مفاهیم به نوعی بر بعد اعتقادی و در نتیجه سلامت روحی روانی مردم اعصار خویش تاثیر داشته اند. در همین رابطه صمدی بهرامی (1398) بر اساس مطالعات خود گزارش نموده است، بافندگان عشایری به اسطوره هایی که در فرش هایشان میبافتند ایمان قوی داشتند و مطمئن بودند این اسطوره ها آنها را کمک میکنند.

به عنوان مثال برای جنگ سینه‌بندی به اسب خود می‌بستند که روی آن نماد سگ بافته شده بود. چرا که به اعتقاد آنان سگ نماد دفاع و پاسبانی بوده است. وی هم چنین در گزارش خود به مفاهیم نهفته در نقوش فرش بافته های عشایر ایرانی اشاره نموده و بیان می نماید:

فرش عشایری همانند یک سفرنامه تاریخی است و با خوانش نقوش آن می‌توانیم تصور کنیم دغدغه آدم‌ها در هر کدام از مناطق جغرافیایی چه بوده؟ مثلا اگر نماد چشم‌ زخم بسیار استفاده شده باشد یعنی دغدغه ‌شان وجود نیروهای اهریمنی بوده که زندگی آنها را دچار اختلال می‌کرده است.

با توجه به بررسی های به عمل آمده از متون تاریخی در رابطه با نقوش بافته شده عشایر در فرش ایرانی، معانی نهفته در برخی از این نقوش به شرح زیر استخراج شده است:

کله قوچ: نماد بزرگی است و این نماد مخصوص افرادی است که جایگاه والایی در بین قوم و قبیله خود دارند. ترکمن‌ها نقش

کله قوچ را روی چادر خان ایل‌شان می‌بافند. کله قوچ‌هایی که به دور نقش لوزی بافته می‌شوند برای رفع چشم زخم از خان یا فرد دارای قدرت است.

بز: در فرهنگ اساطیری ایرانیان نمادی از باران ‌خواهی است و در بیشتر نقوش عشایری تکرار شده است.

خرچنگ: دورکننده شر و بدی است. نیاکان ما به صورفلکی اعتقاد عجیبی داشتند و خرچنگ را یکی از صور فلکی میدانستند. در برخی از فرش‌های عشایری شاهد آن هستیم از خرچنگ استفاده زیادی شده و آن هم برای رفع بلا و مصیبت بوده است.

مار: در فرهنگ ایرانیان نشانه سلامت و نگهبان است. در نقوش فرش، مار را شبیه S می‌بافند که در بازار به نقشه ابر و باد معروف است ولی در حقیقت این نماد مار است که طی قرن‌های بسیار روی فرش‌ها گره خورده و به نوعی نگهبان محسوب می‌شود. اژدها هم همانند مار وظیفه نگهبانی و دفع نیروهای اهریمنی را به عهده دارد.

ماهی: ماهی مامور نگهبانی از درخت حیات است و معمولا کنار خورشید یا درخت زندگی بکار می‌رود. ماهی نمادی از نگهبانی از زندگی است.

لاک پشت: لاک پشت نماد طول عمر بالا و باروری است. در فرش‌هایی که طرح لاک‌پشت به کار رفته است معمولا مادر آن را برای دخترش بافته تا او طول عمر زیادی داشته باشد و بتواند بچه‌های زیادی به دنیا بیاورد. حتی نواری پهنی که تا چند سال پیش از سوی مادران قشقایی بافته می‌شد نماد اصلی آن لاک پشت بود. دو سر نوار را به هم می‌دوختند و وسط آن را از کاه پر می‌کردند و پشت اسب می‌بستند. عروس روی آن می‌نشست و طی مراسمی به خانه داماد می‌بردند.

شیر: پرقدرت‌ترین نیروی زمینی است. فرشی که روی آن نقش شیر گره خورده بود به خان یا افراد پرقدرت ایل هدیه داده می‌شد. منظور از بافت این نقش جذب نیروهای مثبت برای فردی است که این فرش به او هدیه داده می‌شد.

سگ: سگ نماد جنگ و دفاع از ایل و خانواده است. عشایر گاهی اتفاقات یا جنگ‌هایی که در دوران خودشان رخ می‌داد بصورت فرش می‌بافتند و اگر کسی بتواند نقوش را ترجمه کند حتما می‌تواند بفهمد روی فرشی که نقش انسان و سگ یا نمادهای دیگر بافته شده چه اتفاقی افتاده است.

طاووس: این پرنده زیبا در فرهنگ ما سابقه خوبی ندارد و به پرنده‌ای که سر و شکل زیبایی دارد با پاهای زشت که اغواگری می‌کند و به پرنده فریبنده مشهور است. از این نماد برای دور کردن مکر و فریب و حیله در فرش‌های استفاده می‌شد.

عقاب: این پرنده همیشه به عنوان پرنده‌ای قدرتمند که در اوج پرواز می‌کند مشهور بوده و هست و هم چنین نماد قدرت و نیروی ماورایی روی زمین است.

درنا: درنا نماد باران خواهی و طلب خیر و برکت است.

کلاغ: نماد خبررسانی است.

خروس: خروس در عشایر پرنده مقدسی به شمار می‌رود چراکه سپیده دم آواز سر می‌دهد و خبر از پایان رسیدن شب و

ظلمت و تاریکی میدهد.

دست: باور برخی از نقش دست یا دو دست در بالای فرش‌های کوچک این است که منظور عبادت یا سجده است ولی اینچنین نیست. نقش یک دست به نشانه هشدار و اخطار است و نقش دو دست به نشانه صلح و دوستی.

زن و مرد: این نقش برای کسانی بافته شده که بچه‌دار نمی‌شدند یا طلسمی است برای زوجی که بتازگی ازدواج کرده‌اند و باور بر این است این نماد برای باروری بسیار کارگر است.

گل نیلوفر: نیلوفر نشانه قدرت و سلامت است و نشان اصلی هخامنشیان؛ گل‌نیلوفر معمولا در دل نمادهایی همچون لوزی بافته می‌شود.

درخت: نشانه حیات و زندگی است.

مثلث یا هرم: نماد اهریمن است و به کار بردن آن در کنار نقوش یا حاشیه فرش برای آن است که جلوی نیروهای اهریمنی را به مکانی که فرش پهن است، بگیرند. نقوش مثلث ممتد همچنان در بسیاری از فرش‌های عشایری و روستایی همچنان بافته می‌شود.

علاوه بر آنچه اشاره گردید باید اذعان نمود، گاهی بافنده برای اینکه بتواند قدرت بیشتری به اثر نقوش بدهد چند نماد را با هم ترکیب می‌کند به عنوان مثال گل نیلوفر که نماد آفتاب است، می‌بافته و دور آن لوزی می‌کشیده که نشانه برطرف کننده چشم زخم است و کنار آن هم نقش لاک‌پشت گره می‌زده به نشانه طول عمر دراز. عشایر از این نماد در هر کاری استفاده می‌کردند. ( صمدی بهرامی، 1398)

04-خلاصه، بحث و نتیجه گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر نقوش و رنگ های فرش ایرانی بر آرامش و سلامت روانی افراد انجام شده است. روش تحقیق در این مقاله به شکل مروری نظام مند بوده و تلاش شده است با استفاده از منابع معتبر اعم ار کتب و مقالات موجود مطالب مورد نیاز استخراج و مورد بهره برداری قرار گیرند.

یافته های این مطالعه در زمینه تاثیر نقش و رنگ فرش ایرانی بر سلامت روحی و روانی افراد بیانگر این موضوع می باشد که، فرش ایرانی به ‌عنوان یکی از عناصر اصلی و شاخص در فرهنگ و هنر ایران از زمان‌های گذشته تا به امروز، نقشی حیاتی در هویت ملی و حتی سلامت روانی و عاطفی افراد داشته است.

فرش نه تنها به ‌عنوان یک محصول تزئینی بلکه به ‌عنوان نمادی از هنر، احساسات و ارتباطات فرهنگی در زندگی ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد. در این راستا، رنگ‌ها و نقوش موجود در فرش‌ها تأثیرات عمیق و ملموسی بر روان انسان‌ها دارند که این تأثیرات هم در حوزه زیبایی‌شناسی و هم از نظر روان‌شناختی قابل تحلیل است.

رنگ‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر هنری، احساسات مختلفی را در افراد برانگیخته و در روان آن‌ها تأثیر می‌گذارند. مطالعات نشان داده‌اند که رنگ‌های مختلف می‌توانند اثرات مثبت یا منفی بر خلق‌و خو، رفتار و سلامت روانی انسان داشته باشند. رنگ‌های گرم مانند قرمز و زرد معمولاً باعث افزایش انرژی و تحریک احساسات می‌شوند، در حالی که رنگ‌های سرد مانند آبی و سبز احساس آرامش و تعادل را به ارمغان می‌آورند.

از سوی دیگر، نقوش فرش نیز به ‌طور مستقیم با تاریخ، فرهنگ و محیط زیستی که فرش در آن تولید می‌شود، مرتبط هستند. نقوش به کار رفته در فرش‌ها می‌توانند به ‌عنوان نمادهایی فرهنگی یا معنوی مورد تحلیل قرار گیرند و در نتیجه، این هنر علاوه بر جنبه تزئینی، درک عمیق‌تری از باورها و احساسات مردم هر دوره را ارائه می‌دهد.

در تایید این مطلب می توان به نتیجه مطالعات رونقیان (1392) استناد جست. وی در این باره اظهار میدارد: مضامین نقش بسته بر فرشهای ایرانی بعضا بحدی عجیب و حیرت آورند که ازجنبه صرفا تصویری خارج، و وارد حیطه رویائی شده و در قالب فرآیند”زیبایی شناختی” معنا می یابند و با تحت تاثیر قرار دادن بیننده موجب تغییر شرایط حسی و ادراکی او می شوند.

و از سویی دیگر احساس مداری آنها نیز شرایط زیبایی شناختی مخاطب را تحریک می کند و شاید تحریک همین احساس است که بگونه ای اسرارآمیزحس علاقه مندی نسبت به موضوعات یا مصنوعاتی را در ما ایجاد می نماید که گاهی حتی از نظر موضوعی یا زمانی و مکانی ارتباط چندان مستقیمی با شرائط حاضر ما ندارند و همین می تواند نشان از نوعی ” شعور سیال نا خود آگاه انسانی ” باشد که بصورت قرار داد نانوشته فرهنگی در اعصار و ادوار مختلف در میان نوع بشر در جریان است.

و شاید همین قدمت تاریخی و فرهنگی فرش های ایرانی باشد که با خود نمایی از اصالت و هویت حس تعلق به فرهنگ و سنت را در افراد تقویت میکنند و این ارتباط با فرهنگ و هویت، به ‌ویژه در جوامع مدرن که افراد با فشارهای مختلف روانی مواجه هستند، می‌تواند به تقویت احساس امنیت و ثبات روانی کمک کند

نتیجه گیری: از مجموع یافته ها میتوان استنباط نمود که فرش‌های ایرانی، به ‌واسطه رنگ‌ها و نقوش خود، نه تنها یک اثر هنری زیبا هستند بلکه ابزاری موثر برای بهبود سلامت روان و ایجاد حس آرامش و تعادل در زندگی افراد به شمار می‌روند. این موضوع می‌تواند راهکاری برای استفاده از فرش در هنر درمانی و بهبود کیفیت زندگی در محیط‌های مختلف مانند خانه‌ها و فضاهای عمومی باشد.

با توجه به اهمیت روزافزون مشکلات روانی در جامعه امروزی، استفاده از فرش‌های ایرانی و توجه به تأثیرات آن‌ها می‌تواند به‌عنوان یک راهکار برای ارتقای سلامت روان و بهبود کیفیت زندگی افراد مطرح شود. در نهایت، می‌توان گفت که شناخت بهتر از تأثیرات فرهنگی و روانی فرش‌های ایرانی به درک عمیق‌تری از هنر و فرهنگ ایران منجر خواهد شد.

05 پیشنهادات پژوهشی

1. استفاده از فرش‌های ایرانی در هنر درمانی برای بهبود سلامت روان و ایجاد حس آرامش در افراد توصیه می‌شود.
2. فرش‌های ایرانی می‌توانند به عنوان ابزاری موثر در فضاهای عمومی و خصوصی برای افزایش کیفیت زندگی و کاهش استرس روانی به کار برده شوند.
3. ترویج استفاده از فرش‌های ایرانی به عنوان نماد فرهنگی و هنری در جامعه مدرن به تقویت احساس هویت و تعلق فرهنگی در افراد کمک می‌کند.
4. مطالعات بیشتری بر روی تأثیرات روان‌شناختی نقوش و رنگ‌های فرش‌های ایرانی در ارتقای سلامت روان توصیه می‌شود.
5. افزایش آگاهی عمومی درباره ارتباط فرهنگی و تاریخی فرش‌های ایرانی می‌تواند به درک عمیق‌تری از این هنر و تقویت روحیه افراد منجر شود.

فهرست منابع

– اکبری، عباس و زواری، مبینا. (1393). نقش و حایگاه قالی در زبان های جدید هنری. دو فصلنامه هنرهای کاربردی. شماره 6، بهار و تابستان 1394.
– آقایی، پیام و شادمهری، نیلوفر. (1399). نیاز سنجی استفاده از فرش دستبافت ایرانی در محصولات دگراسیون داخلی خانه ایرانیان. نشریه هنرهای صناعی ایران . سال سوم شماره 1، بهار و تابستان 99، صص: 108-95.
– پورحسینی، مژده .(1384). رویکردی جدید به دنیای رنگها. انتشارات هنر آبی
– تدین، مریم و حسینی واجاری، مصطفی. (1391). سنجش تناسبات رنگی در قالی ایرانی ( مطالعه موردی: قالی صفوی). فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شماره 26، تابستان 92، صص: 51-59
– جیلان، علیرضا.(1400). غوغای طرح و رنگ در فرش دستباف ایرانی. سایت خبری صبح قزوین. قابل دسترسی در: https://sobheqazvin.ir/news/352856. کد خبر352856، تاریخ بازدید 3/6/1403
– حشمتی رضوی، ف. (1381). مدیریت هنر و صنعت فرش ایران. تهران: انتشارات لیلی. چاپ اول.
– دانشگر، احمد. ( 1376). فرهنگ جامع فرش یادواره “دانشنامه ایران”. تهران: موسسه یادواره اسدی.
– رونقیان تبریزی، سعید. (1392). عالم معنی: نیم نگاهی از پنجره هرمونتیک معاصر به فرشهای تصویری ایران. انجمن علمی فرش ایران. https://icsa.ir/printme-1.123.316.fa.html تاریخ بازدید: 27/06/ 1403.
– زارع مهرجردی، مصطفی و شاه پروری، محمدرضا،1395،هویت رنگ در فرش های عصر صفوی،نخستین همایش بین المللی هنر و صناعات در فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی با تاکید بر هنرهای رو به فراموشی، اصفهان،https://civilica.com/doc/527427
– سیاری، سهیلا.( 1381). نگرشی اجمالی بر فرش ایران/ زنجان. جاپ اول، انتشارات سعادت
– شاملو، غلامرضا و یکی تا، حامد. (1397). مفاهیم پایه در طراحی معماری بیمارستان. تهران: انتشارات سروش دانش.
– صدیق اکبری، سحر؛ نوری، رویا. ( 1393). بررسی جایگاه روانشناسی محیط نور و رنگ در طراحی فضاهای درمانی با محوریت کودک؛ نمونه موردی: بیمارستان کودکان مفید. فصلنامه آرمانشهر. نشریه علمی پژوهشی معماری و شهر سازی. دوره 7، اولین ویژه نامه نورپردازی، خرداد 1393، صص: 45-53.
– صمدی بهرامی، یوسف. (1398). نقش نمادهای کهن در فرش دستبافت. گلچه فرش: پایگاه اطلاع رسانی و پژوهشی فرش دستبافت ایران. قابل دسترسی در: https://golchehcarpet.com/. تاریخ بازدید: 27 شهریور ماه 1403).
– طهماسبی، یاسمن. (1403 ). رد پای فرش بر زندگی. قابل دسترسی در سایت https://www.farshcarpet.com. ( تاریخ بازدید: 27 شهریور ماه 1403).
– قنبری عدیوی، مریم. ( 1394). بررسی ترکیب رنگ قالیچه های بلوچی خراسان جنوبی. همایش ملی فرش دستباف خراسان جنوبی. دانشگاه بیرجند، آذر ماه 1394.
– كاركيا، فرزانه. ( 1375). رنگ: نوآوری بهره وری، تهران: دانشگاه تهران.
– میرزا امینی، سید محمد مهدی و صدیقی ارفعی، فریبرز. (1390). عوامل موثر بر فروش فرش دستباف و ماشینی در بازار ایران. فصلنامه علمی گلجام. 7 (20)، صص: 38-29.
– نجاتیان، سونیا و اسمعیل زاده هنجنی، نگین،1392،روانشناسی رنگ و تاثیر آن بر محیط ، با تاکید بر فضاهای داخلی،سومین همایش ملی معماری داخلی و دکوراسیون،اصفهان،https://civilica.com/doc/308639.
– وکیلی، ابوالفضل. (1381). بازاریابی فرش دستباف. چاپ دوم، تهران: انتشارات نقش هستی
– یاوری، حسین. ( 1389). شناخت صنایع دستی ایران. تهران: انتشارات مهکامه.
– یاوری، حسین. (1384). مبانی شناخت قالی ایران.تهران: انتشارات شادرنگ، چاپ اول.

– Ismail S, Siti Zaleha S, Mohd Sarofil A, Ismail M. Caregivers’ Evaluation On Hospitalized Children’s Preferences Concerning Garden and Ward. J Asian Archit Build Eng 2005; 4(2): 331- 8.
– Sate ‘I, E. (1994). Color Effect on Human Life; psychology and culture science magazine.
– Wright, A. (1998). Color Psychology: The Psychological Effects of Color. Penguin books.
– Kuller, R., Ballal, S., Laike, T., Mikellides, B., & Tonello, G. (2006). The impact of light and color on psychological mood: A cross-cultural study of indoor work environments Ergonomics 49 (14), 1496-1507.
– Elliot, A. J., & Maier, M. A. (2014). Color Psychology: Effects of Perceiving Color on Psychological Functioning in Humans. Annual review of psychology, 65, 95-120.
– Adams, F. M., & Osgood, C. E. (1973). A Cross-Cultural Study of the Affective Meanings of Color. Journal of Cross-Cultural Psychology, 4(2), 135-156.
– Birren, F. (1978). Color and Human Response. Van Nostrand Reinhold.