جلوه گاه آفرينش خلاقيت درفرش دستباف استان مركزي نمايان است

اراك – جلوه گاه آفرينش خلاقيت را مي توان در فرش دستباف استان مركزي بانام تجاري فرش ساروق كه شهره جهان دارد و زينت بخش اغلب موزهاست به روشني احساس كرد.

استان مركزي در گذشته يكي از مهمترين قطب‌هاي توليدكننده فرش ايران با نام سلطان آباد بوده و اين صنعت در منطقه فراهان و سربند داراي سابقه‌اي طولاني است.
بوته مالمير سربند و قالي هاي دولاخور مشك آباد و ساروق در بين كارشناسان و خبرگان فرش داراي شهرت است.
مهمترين طرح‌هاي فرش استان مركزي، نقشه بته ميري مالمير، مستوفي، ماهي درهم فراهان، مرغ و ماهي، گل حنا، طرح جغرافيا، زير خاكي شمال اراك و محلات، گلداني، دسته گلي و تك بته، لچك و ترنج شاه عباسي افشان و طرح‌هاي گل فرنگ است.
رنگهاي بكار رفته در قاليها، لاكي، سرمه‌اي، سبز، كرم، بژه مسي، حنايي، قهوه‌اي و آبي با درجات مختلف تيره و روشن رنگ كرم استخواني و دوغي و سبز زيباي بندهاي پيچ در پيچ قاليهاي قديم فراهان ازشناسه‌هاي مهم قاليچه‌هاي آن است.

قالي هاي اين منطقه بابافت گره فارس است و روستاهاي شمالي همچون جيريا، ساروق و غياث آباد در حال حاضر داراي قاليچه‌هاي تا رجشمار 40 و 45 و روستاهاي شرقي و جنوبي مشك آباد با رجشمار 20 تا حداكثر 30 رج و قالي‌هاي قديم و اصيل روستايي اراك نيز داراي رج شمار پايين 20 تا 25 رج هستند.
در فرشهاي شهرستان محلات نيز طرحهاي لچك و ترنج، گل فرنگ، خشتي بختيار، دسته گلي، درختي و انواع لچك ترنج‌هاي شاه عباسي و افشان شاه‌عباسي ديده مي‌شود.
قالي هاي محلات با استفاده از گره فارسي و بسيار محدود از گره تركي در ابعاد زرع و نيم، دوزرع، شش متري و به ندرت قاليهاي فانتزي مي‌باشد.
شهرستان خمين نيز به واسطه قاليچه‌هاي روستاي ليليان در سال‌هاي قبل از دهه 30 و 40 هجري شمسي از شهرت جهاني برخوردار بوده است.

معروفترين نقش قالي منطقه خمين شاخ بزي و نقش ماهي و بندريحان و با رنگ قرمز دوغي با گره فارسي است .
فراهان نيز يكي از كانونهاي مهم قاليبافي در استان مركزي به دليل فشردگي بافت و كوتاهي پرز و طرح ماهي، لچك و ترنج بر زمينه نخودي يا آبي سير معروف است.
قالي خشن و درشت بافت مشك آباد فراهان نيز با طرحهاي هراتي، گل ختايي، مينا خاني، خرچنگي و نقشه‌هاي شاه عباسي و يا نقشه‌هاي جوشقاند معروف است و اغلب به كشورهاي اروپايي صادر مي‌شود.
قاليهاي قديمي ساروق با بافت فشرده و پرزي كوتاه و طرحي براساس لچك و ترنج بر زمينه نخودي يا آبي سير از ديگر قاليهاي معروف استان مركزي است اما قاليهاي جديد با بافت فشرده و پرز بلند و طرح گل و بوته 90 درصد به رنگ سرخ در مناطق اراك، محلات، فراهان تفرش، چهارراه، كزاز خوانسار و مهاجران بافته مي‌شود.
‘اسداله دقيقي، جعفر چگني، ذبيح اله ابطحي، حاج آقا عشقي گلباز، عزت اله ابراهيمي و محمد آستانه از معروفترين طراحان قديم و امروز فرش استان مركزي هستند.

يكي از طراحان نقشه فرش دستباف اراك كه سابقه ‎60ساله در اين صنعت دارد گفت: طرح و نقشه هر قالي در ارزيابي هنري آن از اهميت بسزايي برخوردار است و طراحان قالي با استفاده از عناصر و رنگهاي موجود طبيعت و الهام از محيط زندگي، زيباترين، جالبترين و بهترين طرحها را برروي قالي پياده مي كنند.
‘عزت الله ابراهيمي’افزود: خلق نقش و نگارهاي بسيار ريز و زيبا و ساختن تذهيب‌هاي ظريف براي قالي‌ها و قاليچه‌ها نياز فراواني به دقت و شكيبايي دارد.
وي ادامه داد: ابداع‌اوليه فرش در ساروق فراهان بوده وطراحي آن نيز از دوهزار و ‎500سال پيش به دست زن و مرد بافنده ساخته و با ذهنيت خود نقوش فرش را پياده مي‌كردند.
وي گفت: در زمان سلسه صفوي از بافندگان فرش خواسته شد تا فرشي براي مزار شيخ صفي‌الدين اردبيلي ببافند كه با كمك نقاشان و كاشي كاران آن دوره نقشه معروف شيخ صفي را بر روي كاغذ پياده و توسط بافندگان بافته شد.

وي افزود: طراحان و نقاشان قديمي فرش با سلايق روز و بازار جهاني، مدل‌هاي دكوراسيون به دليل عدم ارتباط با طراحان و دكوراسيون و معماري و نا آشنايي با شبكه‌هاي جهاني و اينترنت بيگانه بوده و در نتيجه نقشه‌هاي طراحي شده دچار عدم تناسب و هماهنگي با نياز بازار و هدر رفت سرمايه‌هاي توليد و صادرات مي‌‌شود.
يكي ديگر از استادان طراح فرش سنتي اراك كه سابقه اي 50ساله در اين هنر دارد و هم اكنون ساكن اصفهان است نيز گفت: توليد فرش اراك با سابقه 60ساله روبه افول و نيمه تعطيل شده است.
استاد’سيد مصطفي هجرتي’ افزود: وجود رقباي سرسخت فرش دستباف در خارج كشور و عدم هماهنگي با نياز روز بازار و مشتريان موجب كاهش سهم صادرات فرش در ايران شده است.
وي گفت: كشورهاي پيشرو در توليد فرش دستباف با راه اندازي كارگاههاي متمركز و استفاده از روشهاي جديد و رايانه نقشه خوان، تا حد زيادي هزينه هاي توليد و زمان را كاهش داده اند و در نتيجه فرش توليدي با نصف قيمت به مشتريان عرضه مي شود.

وي ادامه داد: با وجود اينكه ايران در گذشته مهمترين توليد كننده فرش دستباف در جهان بود متاسفانه نتوانستيم مالكيت معنوي نقشهاي اصيل خود را حفظ كنيم و توسط رقباي خارجي تصاحب شده اند.
اين مدرس رشته طراحي نقوش فرش دانشگاه اصفهان افزود: با حفظ اصالت بايد در زمينه سليقه يابي و نياز روز بازار ديگر كشورها و در راستاي احيا و رونق توليد و صادرات فرش دستباف حركت كنيم.
هجرتي متذكرشد: مسوولان بايد با تقويت توليد كنندگان داخل كشور و ايجاد كارگاههاي متمركز و استفاده از فناوري روز براي نقشه كشي، اين سيل ويرانگررا كه در اين هنر به راه افتاده مهار كنند