پوشاک زنان در عصر قاجار

از ناصر الدین شاه تا فرجام قاجار

نویسنده: اعظم کلانتر

پوشاک زنان در عصر قاجار :: عمده تغییرات در پوشاک زنان از این دوره آغاز شد. افزایش مراودات با اروپاییان و رشد روزنامه ها و وقوع جنبش های سیاسی اجتماعی و فراهم شدن زمینه های انقلاب مشروطه و سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ و… رامی توان از زمینه های این تحول دانست. به طوری که در برخی از جنبش های اجتماعی هم نمونه هایی از آن مشهود است. جنبش با حضور یک زن جوان شاعر و مبلغ برجسته به نام قره العین که حجابش را پس زد و دعوت به شورش کرد همراه بود، اما درخواست های آنها مانند بهبود نسبی شرایط زنان و آموزش وپرورش آنها و… با وجود زنانی که پیرو او بودند از دفاع علنی محروم و در جامعه متعصب قاجار تاثیرات اندکی گذاشت.

عبدالهب مستوفی می نویسد: «لباس های زن های ایرانی تا قبل از مسافرت های شاه به فرنگ عبارت بود از پیراهنی کوتاه و ارخالقی از آن کوتاه تر که برای پوشاندن بالای تنه به کار می رفت و زیر جامه ای که تا پشت قدم ها را می پوشاند. در زمستان کلیجه ای هم برای حفظ از سرما بر آن اضافه می شد. سرپوش زن ها هم چارقدی بود که سر و موهای بافته بلند آنها را می پوشاند وقتی که می خواستند از خانه بیرون بروند، چاقچوری که زیر جامه در آن بگنجد برپا و چادر سیاهی بر سر و روبندی از پارچه سفید باقلابه جواهر که از پشت کله آنها می درخشید به صورت می زدند. نقاب مویی مال خانم کربلایی ها و پیرزن ها بود.» عمده منابع این دوره به تغییرات لباس زنان دربار پس از مسافرت های شاه به اروپا اشاره دارند. این مسافرت و دیدن لباس بالرین های پترزبورگ که شلوار بافته چسبان نازکی به پا می کردند و زیر جامه بسیار کوتاهی به اندازه یک وجب روی آن پوشیده و روی انگشت پا با نوای موزیک می رقصیدند شاه هوسناک را بر آن داشت که زن های حرم خود را به این لباس درآورد.

دوستعلی خان معیرالممالک در یادداشت هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه می نویسد: «در آن زمان مد از اندرون بیرون می آمد و زن های شهر پیوسته چشم بدانجا داشتند تا از میانه چه برخیزد مورد پیروی آنان قرار گیرد.» این گونه بود که زن ها هم شروع به کوتاه کردن زیرجامه کردند. کم کم زیرجامه خانم های شیک جوان از پشت قدم ها تا سر کاسه زانوها بالارفته بود و زن های مسن تر زیرجامه را قدری بلندتر می پوشیدند. تا بالاخره هوس شاه تمام شد و زیرجامه کوتاه منسوخ گشت و نیم تنه و چادرنماز جای این لباس جلف را گرفت.

دکتر ویلز در سفرنامه اش درباره پوشاک زنان دوره ناصری این گونه می نویسد:
«متاسفانه در این قرن اخیر، تغییرات زیادی در فرم لباس زنان ایرانی، به وجود آمده است. در حال حاضر، اولین لباس زیر زنان ایرانی عبارت از پیراهن کوتاه زنانه است که در زنان طبقه پایین تر، از پارچه های چیت، به رنگ سفید یا آبی تهیه می گردد و درازای آن تا به قسمت ران می رسد. که در زنان طبقه بالاتر، جنس آن بیشتر از پارچه های نخی لطیف گلدوزی و برودوزی شده با نخ سیاه است و در زنان ثروتمند و اعیان جنس پیراهن از پارچه های توری نازک یا برودوزی و گلدوزی شده از نخ های طلایی با دامن و حاشیه مرواریددوزی شده می باشد که اندازه این نوع پیراهن ها کاملاکوتاه تر است و حداکثر تا پای ناف می رسد…»
لیدی شیل از تعجب زنان ایرانی از شلوار تک لنگه ای که او به پا داشته و با این عنوان توسط زنان ایرانی خوانده می شده [دامن بلند مد اروپایی] یاد می کند. او همچنین اشاره دارد که زنان ایرانی از رسم پوشیدن لباس خواب در بین ما [اروپاییان] حیرت می کنند و موقع خواب با همان لباس معمولی می خوابند، البته اگر لباس فاخر و خوش دوختی را در موقع دیدار دوستان یا حضور در مجالس میهمانی پوشیده باشند، به هنگام خواب از تن درمی آورند و حتی دیده شده که در زمستان ها گاهی با چادر که پوشش زن ها در خارج از منزل است، به رختخواب می روند.

دالمانی درباره بانوان حرم شاهی (مظفرالدین شاه) می نویسد: «به کارخانه های بومی سفارش لباس می دهند و از حریرهای رشتی و پارچه های زری یزدی و مخمل کاشان و شال های گرانبهای کرمان برای خود لباس های خوش نمایی فراهم می کنند. بعضی از آنها مایل به تجدد هم هستند. خانم های خیاط پاریسی هم در اندرون شاهی رفت و آمد می کنند. پارچه های کارخانه های فرانسه را که از مد افتاده است به زنان حرم و شاهزاده خانم ها می فروشند.

خانم کلارا رایس در کتاب خود با عنوان «زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان» از علاقه شدید زنان ایرانی به لباس های اروپایی در زمان احمدشاه حرف می زند و اشاره می کند که زنان ایرانی از لباس های اروپایی در خانه استفاده می کنند. «… بسیاری از آنان خوش پوشند و لباس های ابریشمی و چیت موصلی زیبا، کت و دامن های پشمی، به اندازه های معقول، به تن می کنند. در تهران مغازه های زنانه دوزی نیز وجود دارد و اغلب زنان ثروتمند بسیار خوش پوشند. اغلب از من خواهش شده است که یک دست از «آخرین لباس های لندنی» خود را به خانم های اندرون امانت دهم، تا آن را امتحان کنند و اگر برازنده آنان بود، آن را الگو قرار دهند…»

————————————————————————————

این مطلب را نیز بخوانید
پیشنهاد سردبیر : نقشه های فرش ماشینی چگونه طراحی می شوند؟

————————————————————————————
تحریریه مجله نساجی کهن
ارسال مقالات و ترجمه جهت انتشار در سایت : info@kohanjournal.com