پوشاك زنان در عصر قاجار

از ناصر الدين شاه تا فرجام قاجار

نويسنده: اعظم کلانتر

پوشاك زنان در عصر قاجار :: عمده تغييرات در پوشاك زنان از اين دوره آغاز شد. افزايش مراودات با اروپاييان و رشد روزنامه ها و وقوع جنبش هاي سياسي اجتماعي و فراهم شدن زمينه هاي انقلاب مشروطه و سفرهاي ناصرالدين شاه به فرنگ و… رامي توان از زمينه هاي اين تحول دانست.

به طوري كه در برخي از جنبش هاي اجتماعي هم نمونه هايي از آن مشهود است. جنبش با حضور يك زن جوان شاعر و مبلغ برجسته به نام قره العين كه حجابش را پس زد و دعوت به شورش كرد همراه بود، اما درخواست هاي آنها مانند بهبود نسبي شرايط زنان و آموزش وپرورش آنها و… با وجود زناني كه پيرو او بودند از دفاع علني محروم و در جامعه متعصب قاجار تاثيرات اندكي گذاشت.

عبدالهب مستوفي مي نويسد: «لباس هاي زن هاي ايراني تا قبل از مسافرت هاي شاه به فرنگ عبارت بود از پيراهني كوتاه و ارخالقي از آن كوتاه تر كه براي پوشاندن بالاي تنه به كار مي رفت و زير جامه اي كه تا پشت قدم ها را مي پوشاند. در زمستان كليجه اي هم براي حفظ از سرما بر آن اضافه مي شد.

سرپوش زن ها هم چارقدي بود كه سر و موهاي بافته بلند آنها را مي پوشاند وقتي كه مي خواستند از خانه بيرون بروند، چاقچوري كه زير جامه در آن بگنجد برپا و چادر سياهي بر سر و روبندي از پارچه سفيد باقلابه جواهر كه از پشت كله آنها مي درخشيد به صورت مي زدند. نقاب مويي مال خانم كربلايي ها و پيرزن ها بود.» عمده منابع اين دوره به تغييرات لباس زنان دربار پس از مسافرت هاي شاه به اروپا اشاره دارند.

اين مسافرت و ديدن لباس بالرين هاي پترزبورگ كه شلوار بافته چسبان نازكي به پا مي كردند و زير جامه بسيار كوتاهي به اندازه يك وجب روي آن پوشيده و روي انگشت پا با نواي موزيك مي رقصيدند شاه هوسناك را بر آن داشت كه زن هاي حرم خود را به اين لباس درآورد.

دوستعلي خان معيرالممالك در يادداشت هايي از زندگاني خصوصي ناصرالدين شاه مي نويسد: «در آن زمان مد از اندرون بيرون مي آمد و زن هاي شهر پيوسته چشم بدانجا داشتند تا از ميانه چه برخيزد مورد پيروي آنان قرار گيرد.» اين گونه بود كه زن ها هم شروع به كوتاه كردن زيرجامه كردند. كم كم زيرجامه خانم هاي شيك جوان از پشت قدم ها تا سر كاسه زانوها بالارفته بود و زن هاي مسن تر زيرجامه را قدري بلندتر مي پوشيدند. تا بالاخره هوس شاه تمام شد و زيرجامه كوتاه منسوخ گشت و نيم تنه و چادرنماز جاي اين لباس جلف را گرفت.

دكتر ويلز در سفرنامه اش درباره پوشاك زنان دوره ناصري اين گونه مي نويسد:
«متاسفانه در اين قرن اخير، تغييرات زيادي در فرم لباس زنان ايراني، به وجود آمده است. در حال حاضر، اولين لباس زير زنان ايراني عبارت از پيراهن كوتاه زنانه است كه در زنان طبقه پايين تر، از پارچه هاي چيت، به رنگ سفيد يا آبي تهيه مي گردد و درازاي آن تا به قسمت ران مي رسد.

كه در زنان طبقه بالاتر، جنس آن بيشتر از پارچه هاي نخي لطيف گلدوزي و برودوزي شده با نخ سياه است و در زنان ثروتمند و اعيان جنس پيراهن از پارچه هاي توري نازك يا برودوزي و گلدوزي شده از نخ هاي طلايي با دامن و حاشيه مرواريددوزي شده مي باشد كه اندازه اين نوع پيراهن ها كاملاكوتاه تر است و حداكثر تا پاي ناف مي رسد…»

ليدي شيل از تعجب زنان ايراني از شلوار تك لنگه اي كه او به پا داشته و با اين عنوان توسط زنان ايراني خوانده مي شده [دامن بلند مد اروپايي] ياد مي كند. او همچنين اشاره دارد كه زنان ايراني از رسم پوشيدن لباس خواب در بين ما [اروپاييان] حيرت مي كنند و موقع خواب با همان لباس معمولي مي خوابند، البته اگر لباس فاخر و خوش دوختي را در موقع ديدار دوستان يا حضور در مجالس ميهماني پوشيده باشند، به هنگام خواب از تن درمي آورند و حتي ديده شده كه در زمستان ها گاهي با چادر كه پوشش زن ها در خارج از منزل است، به رختخواب مي روند.

دالماني درباره بانوان حرم شاهي (مظفرالدين شاه) مي نويسد: «به كارخانه هاي بومي سفارش لباس مي دهند و از حريرهاي رشتي و پارچه هاي زري يزدي و مخمل كاشان و شال هاي گرانبهاي كرمان براي خود لباس هاي خوش نمايي فراهم مي كنند. بعضي از آنها مايل به تجدد هم هستند. خانم هاي خياط پاريسي هم در اندرون شاهي رفت و آمد مي كنند. پارچه هاي كارخانه هاي فرانسه را كه از مد افتاده است به زنان حرم و شاهزاده خانم ها مي فروشند.

خانم كلارا رايس در كتاب خود با عنوان «زنان ايراني و راه و رسم زندگي آنان» از علاقه شديد زنان ايراني به لباس هاي اروپايي در زمان احمدشاه حرف مي زند و اشاره مي كند كه زنان ايراني از لباس هاي اروپايي در خانه استفاده مي كنند. «… بسياري از آنان خوش پوشند و لباس هاي ابريشمي و چيت موصلي زيبا، كت و دامن هاي پشمي، به اندازه هاي معقول، به تن مي كنند. در تهران مغازه هاي زنانه دوزي نيز وجود دارد و اغلب زنان ثروتمند بسيار خوش پوشند. اغلب از من خواهش شده است كه يك دست از «آخرين لباس هاي لندني» خود را به خانم هاي اندرون امانت دهم، تا آن را امتحان كنند و اگر برازنده آنان بود، آن را الگو قرار دهند…»

————————————————————————————

این مطلب را نیز بخوانید
پیشنهاد سردبیر : نقشه های فرش ماشینی چگونه طراحی می شوند؟