ورنی بافی ، جلوه‌ای دیگر از هنر عشایر

جنس ورنی گاه تلفیقی از ابریشم یا پشم است و بر روی دار بصورت عمودی بدون نقشه و بصورت ذهنی توسط زنان و دختران عشایر و مناطق روستایی بافته می شود.
“ورنی” ( با فتح واو و سکون ر ) نوعی دست بافت زیبا و پشمین یا ابریشمی است که به عنوان زیر انداز و در پاره‌ای از مناطق به عنوان رو انداز یا تزیین آلاچیق بکار می‌رود.ورنی به گلیم فرش نما، شبه قالی و گلیم عشایری معروف است.

جنس ورنی گاه تلفیقی از ابریشم یا پشم است و بر روی دار بصورت عمودی بدون نقشه و بصورت ذهنی توسط زنان و دختران عشایر و مناطق روستایی بافته می شود.
تولید ورنی بیشتر در فصل قشلاق ایل انجام می‌شود که عشایر فرصت کافی برای استراحت و سکونت در یک منطقه را دارند.

در گذشته عشایر “دشت مغان”، “گرمادوز” و “ارسباران” پشم حاصل از دام هایشان را با دوک‌های معمولی می‌ریسیدند و به روش ابتدایی رنگ ریزی می کردند و آن را برای بافت ورنی آماده می‌ساختند.

“فرشته سفری “، مربی ورنی بافی در “آذربایجان غربی” در خصوص ورنی بافی می گوید: “مواد اولیه برای تهیه ورنی، پشم، پنبه، کنف و موی حیوانات است. ورنی گاه به صورت پیچ بافی و جناغی است و عموما از طرح‌های هندسی استفاده می‌شود.”
نوع و شکل ورنی ممکن است در ایلات و عشایر گوناگون متفاوت باشد، زیرا این صنعت ابتدا توسط عشایر تولید شده است. هم اکنون نیز ایل‌های بختیاری، بلوچ و قشقایی از ورنی استفاده می‌کنند.

به روش بافت ورنی “پودچینی” می‌گویند که بر اساس پیچش خاص نخ “خامه ” به دور نخ‌های “تار” بافته می‌شود. این بافته را در کرمان “شیریکی پیچ” می گویند و در استان‌های شمال غرب ایران به “ورنی” معروف است .

سفری در مورد مشکلات ورنی بافی می‌گوید: “بافت ورنی بسیار سخت است و هم چنین جزء رشته‌های منسوخ شده به حساب می‌آید. عمده‌ترین مشکل ورنی ، جمع شدن کنارهای (شیرازه ) آن است. بافت این قسمت از ورنی ، از سخت‌ترین قسمت های بافت محسوب می‌شود که باید در تهیه آن بسیار دقت شود.”
ورنی بدون نقشه بافته می‌شود و چون در بافت آن از گره استفاده نمی‌شود جزو انواع گلیم به حساب می‌آید و از لحاظ شکل ظاهری به قالی شباهت دارد.
سفری ادامه می‌دهد: ” برای رفع این مشکل باید از گره قرضی یا تار قرضی استفاده شود. این هنر همراه با گلیم بافی در دست احیا است .”
قدمت این هنر به طور کامل مشخص نیست اما صاحب نظران قدمت آن را به چند صد سال پیش تخمین می‌زنند.

“جلیل جباری “، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردش گری اردبیل در موردابعاد ورنی می‌گوید: “ورنی در اندازه و ابعاد مختلف و با توجه به نیاز بازار تولید و عرضه می‌شود. تا دهه‌های اخیر عشایر دشت مغان از ورنی به عنوان زیر انداز، رو انداز و تزیین آلاچیق ها استفاده می‌کردند.”
ظرافت و لطافت بافت طرح و نقش‌های متنوع و زیبایی ورنی هر هنر دوستی را مجذوب خود می‌کند. نوع بافت ورنی با ابریشم ، از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردار است و از نظر وزن سبک تر و کم حجم تر از نوع پشمی آن است و توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب کرده است.

جباری می‌افزاید:”ورنی از لحاظ صادرات در درجه نخست تولیدات صنایع دستی اردبیل قرار گرفته است به طوری که این بافته به کشورهای حاشیه خلیج فارس ،کشورهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شود.”
ورنی‌های ابریشمی و پشمی ساخته شده در استان اردبیل علاوه بر بازار داخلی به کشورهای ایتالیا، فرانسه و آلمان صادر می‌شوند.

ورنی‌ها اصولا به رنک لاکی، سرمه ای، سفید پیازی و آبی روشن هستند. در همه اندازه برای پشتی، پادری، قالیچه، کناره و قالی تولید می‌شود.
عشایر آذربایجان از آن برای دوخت خورجین، جوال و تهیه جل اسب نیز استفاده می کنند.
جباری در مورد یکی از راهکارهای مهم در توسعه و ترویج صنعت ورنی بافی و آموزش آن تصریح می‌کند:”در شهرستان‌های استان اردبیل ، کارگاه‌های آموزش ورنی، به صورت مقدماتی دایر می‌شود و سالانه ‪ ۳۰۰‬نفر در این مراکز آموزش می بینند و به تولیدکنندگان ورنی اضافه می‌شوند.”
تولید ورنی صرفا خانگی و یا در چادرهای عشایری است و ابزار آن از قبیل “دار ” و “دفین”( بروزن دال ، شانه مخصوص برای بافتن فرش )است.

از انواع ورنی در آذربایجان می‌توان به ورنی قالی ،ورنی کناره بزرک، ورنی کناره، ورنی ذرع و نیم (جفت )، ورنی قالیچه و ورنی پشتی اشاره کرد.

جباری در مورد حمایت‌های معاونت صنایع دستی سازمان میرات فرهنگی اردبیل از ورنی بافی می‌گوید: “حمایت‌های ما از طریق پرداخت وام تسهیلات بانکی کم بهره، شناسایی و صدور مجوزهای صنایع دستی، برگزاری نمایشگاه‌های متعدد صنایع دستی در سطح استان و همچنین مشارکت در نمایشگاه‌های سراسری صنایع دستی در ایران و نمایشگاه‌های بین‌المللی خارج از کشور با هدف توسعه و ترویج هنر ورنی بافی است./