آشنایی با مرکز تحقیقات فرش دستباف ایران

مقدمه
فرش دستباف ایران کالایی است پر ارزش ، با سابقه ای بس طولانی که ریشه در آداب ،فرهنگ ، سنتها و اعتقادات هنرمندانی داشته و دارد که زیبایی ها و مفاهیم عمیق برخواسته از قلب وجان آنان را با سرانگشتانی اعجاز آفرین بر تار و پود قالی و دیگر بافته ها گره می زند و آثاری شکوهمند را به علاقمندان و مشتاقان آنعرضه می دارد . دیگر کشورها و تولید کنندگان این کالا ، بخش عمده ای از اعتبار و پیشرفت خود را مرهون این هنر – صنعت ایرانی می باشند .

• تاریخچه

نظر به جایگاه مهم هنر – صنعت فرش دستباف در ابعاد اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و هنری ، در سال ۱۳۷۵ (( موسسه تحقیقات فرش )) تاسیس شد . با ادغام وزارتین جهاد سازندگی و کشاورزی این مرکز در مجموعهُ سازمان تحقیقات ،آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت . مرکز تحقیقات فرش دستباف دارای ردیف اعتباری خاص در بودجه سالانهُ دولت جمهوری اسلامی ایران است . این مرکز تنها تشکیلات تخصصی و رسمی کشور در تحقیقات فرش دستباف است .

• اهداف

با توجه به نیاز عمیق هنر – صنعت فرش دستباف به انجام تحقیقات راهبردی وکاربردی ،اهداف مرکز عبارتند از پشتیبانی علمی و پژوهشی و دستیابی به راه حل های مناسب برای احیاء ، حفظ موجودیت و نیز اعتلای فرش دستباف ایران .

• وظایف اساسی مرکز :

– انجام تحقیقات و مطالعات برای حفظ موجودیت ، احیاء واعتلای فرش دستباف ایران .
– شناخت مسائل و مشکلات فنی ، اجرایی ، اقتصادی ، اجتماعی و هنری صنعت فرش دستباف با رویکرد علمی و پژوهشی .
– توسعه تحقیقات کاربردی در زمینه های مختلف فرش دستباف .
– بررسی ، تصویب ،نظارت ، اجرا و ارزشیابی طرح های تحقیقاتی .
– پیشنهاد و پیگیری تامین منابع مالی از طریق مرجع دولتی و بخش خصوصی .
– تلاش واقدام برای ارتقای ظرفیتها و توان کمی و کیفی مرکز در جهت گسترش فعالیتهای تحقیقاتی ، اعم از تکمیل ، تجهیز ابزار ، جذب و ارتقای نیروی انسانی مناسب .
– برگزاری و شرکت در مجامع علمی در سطوح ملی ، منطقه ای و بین المللی .
– انتشار یافته های علمی تحقیقات انچام شده و پیگیری اثر بخشی نتایج آنها در عرصههای کاربردی هنر – صنعت فرش دستباف .
– برگزاری سخنرانی ها، میزگردها و همایش های علمی و تخصصی .
– ایجاد ارتباط با مراکز آموزش عالی و تحقیقاتی داخل و خارج کشور و نیز اجرا طرحهای تحقیقاتی مشترک .

• توانمندیهای مرکز :
– وجود نیروی انسانی متخصص با درجه های دکتری ، فوق لیسانس و لیسانس در رشته های تخصصی مورد نیاز تحقیقات فرش دستباف .
– کتابخانهُ تخصصی فرش دستباف با حدود ۳۰۰۰ عنوان کتاب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین .
– وجود پنج بخش تخصصی تحقیقاتی در مرکز که با جامع نگری و توجه به ابعاد مختلف فنی ،هنری ، اجتماعی و اقتصادی ، مسائل و مشکلات فرش دستباف را مطالعه می نماید .
– وجود آرشیو غنی از بافته های اصیل ایرانی وجود آرشیو غنی از ابزار و وسایل بافت و رفوگری .
– وجود آرشیو طرح و نقشه های اصیل و سنتی .
و تجهیزات لازم برای تولیدات مربوط به اطلاع رسانی و مستند سازی فعالیتها در مرکز و در هنر صنعت فرش دستباف ایران .

• اهم وظایف وبرنامه های بخشهای تحقیقاتی :
– نیازسنجی و مسئله یابی در هنر– صنعت فرش دستباف .
– تهیه و تدوین محورهای تحقیقاتی و مطالعاتی
– نظارت بر طرحهای در دست اجراء ، بررسی و داوری گزارشات واصله .
– شناسایی صاحب نظران و مراکز علمی داخلی و خارجی و ایجاد ارتباط با آنان .
– جمع بندی نتایج به دست آمده از طرحهای اجرا شده به منظور تدوین و نشر آنها .
– ارائه مقالات ، سخنرانی ها و برپایی همایش های علمی و پژوهشی .
– جستجو و گردآوری اطلاعات علمی و پژوهشی مورد نیاز بخش ها .
– شرکت در نمایشگاههای تخصصی فرش و همایش های علمی داخلی و خارجی .
– تکمیل آرشیو های تخصصی مورد نیاز فرش دستباف .
– کمک به ایجاد بانکهای اطلاعاتی در زمینه علمی و فنی فرش دستباف .
بخش تحقیقاتی بافت و تکمیل
اگر چه استفاده از ابزارهای سنتی و تنوع گره ها در بین هنرمندان این هنر – صنعت متداول است ، ولی باید به تناسب نیازهای روز و بهره مندی از فنون جدید در جهت ارتقاء کمی و کیفی فرش دستباف اقدامات لازم نیز انجام شود .
بخش تحقیقاتی بافت و تکمیل ، علاوه بر جمع آوری اطلاعات فنی انواع دست بافته ها ، دار ، ابزار ، وسایل رفو جهت کاهش میزان ضایعات تار ، پود و خامه ، اصلاح دارهای موجود و اصلاح کیفیت بافت انجام می دهد .

• اهداف بخش :
– شناسایی راهکارهای افزایش کمی و کیفی بافت و تکمیل ، مرمت و تگهداری فرش دستباف .
– بهینه سازی دار ، ابزار و عملیات تکمیل قالی و سایر زیراندازهای دستباف .
– فن آوری در بافت ، دار و ابزار و نگهداری ، مرمت و تکمیل قالی و سایر زیر اندازهای دستباف .
– کمک به تدوین استانداردهای بافت ، ابزار ، تکمیل و نگهداری قالی و سایر زیراندازهای دستباف .
• محورهای طرحهای تحقیقاتی و مطالعاتی
– جغرافیای بافت و تکمیل فرش دستباف ایران ( ۴ طرح )
– مطالعه خواص فیزیکی و مکانیکی فرشهای مناطق مختلف ( ۲ طرح )
– شناسایی دار و ابزار بافت استانهای مختلف و مطالعه در روشهای بهبود کیفیت آنها ( سه طرح )
– مطالعه عیوب بافت فرش برای استفاده در برنامه ریزی آموزشی ( ۲ طرح )

بخش تحقیقاتی طرح و نقشه

• ضرورت ایجاد بخش :
فرش دستباف ایران علاوه بر کیفیت برتر بافت , به لحاظ طرح و نقشه نیز شهرت جهانی دارد . طرحهای اصیل و سنتی ایران هنوز هم زینت بخش موزه ها ، کاخ ها و مجالس خاص و عام است . حفظ ، احیا و ترویج نقشه ها و طرح های سنتی و اصیل نیاز به شناخت هر چه بیشتر نقش مایه های قدیمی دارد . این بخش ،با ایجاد آرشیونقشه ها و نگاره های فرش ، ضمن احیای طرح های اصیل ایرانی موجب ایجاد خلاقیت در امور طراحی و رنگ بندی نیز می شود .

• اهداف بخش :
– شناسایی طرح و بازسازی نقوش سنتی فرش دستباف .
– ریشه یابی تاریخی نقوش وبررسی فصول مشترک نقشه های فرش دستباف .
– رنگبندی اصیل فرش دستباف .
– شناسایی معیارهای ارزشیابی و زیبایی شناسی فرش دستباف .
– ابداع و نوآوری در طراحی و نقاشی فرش دستباف .
• محورهای طرحهای تحقیقاتی و مطالعانی
– طرح و نقش و رنگ فرش دستباف ایران ( ۲۷ طرح )
– تاریخ طرح و نقش و رنگ فرش دستباف ایران ( یک طرح )
– معیارهای ارزشیابی فرش دستباف از دیدگاه هنری ( یک طرح )
– ابداع و نوآوری و طراحی و نقاشی فرش ایران ( یک طرح )
بخش تحقیقاتی مواد اولیه و رنگرزی

• ضرورت ایجاد بخش :
فرش دستباف ایران از دیر باز شهرت جهانی داشته است . عمده ترین دلایل آن علاوه بر نوع بافت ، استفاده از الیاف مرغوب و رنگزاهای طبیعی مناسب است . بهره مندی از فنون جدید در بهینه سازی روش های استفاده از رنگزاهای طبیعی و شیمیایی ، و نیز بهبود مواد اولیه ، عوامل تعیین کنندهُ مرغوبیت فرش دستباف هستند که باید مورد توجه قرار گیرند .

• اهداف بخش :
– بهبود مواد اولیه و بهینه سازی رنگرزی الیاف مورد مصرف در فرش دستباف
– شناسایی مشخصات مواد رنگزا و مواد تعاونی مورد مصرف در فرش دستباف
– دستیابی به استانداردهای مواد اولیه و رنگرزی فرش دستباف
– فن آوری نوین در عمل آوری مواد اولیه و رنگرزی با عنایت به ضوابط زیست محیطی

• محورهای طرحهای تحقیقاتی و مطالعاتی
– موار اولیه فرش دستباف ( ۱۴ طرح )
– رنگرزی مواد اولیه مورد مصرف در فرش دستباف ( ۱۱ طرح )
– تحقیق درباره مواد رنگزای طبیعی و مواد تعاونی مورد مصرف در فرش دستباف ( ۱ طرح )
– استاندارد مواد اولیه فرش دستباف ( ۱ طرح )
بخش تحقیقاتی مسائل اجتماعی و مدیریت فرش دستباف

• ضرورت ایجاد بخش :
بر اساس آخرین سرشماری مرکز آمار ایران ۱۲/۸۶ % از خانوارهای دارای فعالیت صنعتی در زمینه تولید قالی ، قالیچه ، گلیم و زیلو فعالیت می کنند . جمعیت این خانوارها ۵۶۹۶۷۵۹ نفر بوده است . با توجه به جمعیت شاغل در این صنعت و صنایع مکمل آن در کل کشور که بیش از دو میلیون نفر را در بر می گیرد و با عنایت به این مطلب که توجه و شناخت مسائل و مشکلات آنها در حیطه عملکرداین مرکز و بخشهای تخصصی آن است، لذا ضروری است ، که بخشی عهده دار بررسی مسائل و مشکلات اجتماعی و مدیریت منابع انسانی آنان بوده و به دنیال ارائه راهکارهای علمی ،عملی و کاربردی برای رفع آن مسائل ، مشکلات و نیازهای تحقیقاتی باشد .

• اهداف بخش :
– شناخت جایگاه فرش دستباف در اشتغال شهری ، روستایی و عشایری و نقش آن در توسعه این مناطق .
– بررسی قوانین و مقررات امور اجتماعی مدیریت و نیازهای شاغلین در فرش دستباف .
– شناخت ابعاد فرهنگی و مردم شناختی فرش دستباف .
– مطالعه ، آموزش ، تحقیق و ترویج فرش دستباف .
– بررسی ابعاد مدیریت و بهره وری در کارگاههای خانگی و مجتمع و نقش ارتباط سازمان ها و تشکل های تولیدی و صادراتی مختلف در صنعت فرش دستباف .

• محورهای طرح های تحقیقاتی و مطالعاتی :
– جایگاه فرش دستباف در اشتغال شهری ، روستایی و عشایری ( ۲ طرح )
– نیازهای شاغلین فرش دستباف (۴ طرح )
– قوانین و مقررات امور اجتماعی و مدیریت فرش دستباف ( ۱ طرح )
– آموزش ، تحقیق و ترویج فرش ( ۲ طرح )
– بررسی مدیرت سازمان ها ، نهادهاو تشکل های دولتی و غیر دولتی (۴ طرح )
بخش تحقیقاتی اقتصادی و بازرگانی

• ضرورت ایجاد بخش :
فرش دستباف ایران با داشتن بالاترین ارزش افزوده ، بیشترین سهم را در صادرات غیر نفتی دارد . از سوی دیگر ، عواملی چون سطحی نگری بر صادرات فرش ، بدون توجه به نقش عوامل تولید ، مراحل صدور ، کشش تقاضا ، الگوی مصرفی خریداران ، عدم ثبات قوانین ، ضعف مدیریت و وابستگی بیش از حد به بازار خاص ، اثرات نامطلوبی بر صادرات فرش دستبلف ایران به ویژه درسالهای اخیر داشته است . رفع این مشکلات مستلزم توجه به امر تحقیقات در ابعاد اقتصادی ، بازرگانی و به ویژه ، بازاریابی فرش دستباف ایران است .

• اهداف بخش :
– بررسی جنبه های اقتصادی و درآمد زایی و توزیع درآمد در فرش دستباف .
– بررسی جنبه های اشتغال زایی در فرش دستباف .
– بررسی جنبه های توزیع و مصرف داخلی
– بررسی قوانین و مقررات مربوط به بازرگانی داخلی و خارجی فرش دستباف .
– شناخت بازارهای جهان و شیوه های مطلوب بازاریابی .

• محورهای طرحهای تحقیقاتی و مطالعاتی
– جایگاه فرش در توسعه اقتصادی و اشتغال زایی ( ۱۱ طرح )
– بازارجهانی فرش دستباف و شیوه های بازاریابی ( ۷ طرح )
– قوانین و مقررات بازرگانی فرش دستباف ( ۳ طرح )
– بازرگانی داخلی و خارجی فرش دستباف ( ۴ طرح )
– درآمدزایی و توزیع درآمد ( ۳ طرح )
– توزیع و مصرف داخلی فرش استباف ( ۲ طرح )