اولین آینده پژوه ایران چه کسی بود؟
اولین آینده پژوهی ایران توسط دکتر مجید تهرانیان در طرح رادیو تلویزیون انجام شد. او از صاحب‌نظران مختلف کمک گرفت و آینده جامعه ایرانی را مورد پرسش از آنها قرار داد.
کار دیگر در سال ۱۳۷۵ انجام شد که به صورت پیوست شماره ۱۱ نشریه برنامه و بودجه منتشر شد و متدولوژی آینده‌نگری را برای اولین بار وارد ادبیات رسمی برنامه‌ریزی کشور کرد و پیشنهاداتی را مطرح کرده بود که از آن جمله تأسیس مرکزی برای مطالعات آینده‌نگری در ایران بود.
از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۸۱، مطالعاتی در مورد آینده ایران صورت گرفت اما همه آنها نوعی برنامه‌ریزی بلندمدت بود که با روش حسابداری ملی، کمیت‌های اقتصادی آینده را پیش‌بینی می‌کرد. کار دیگر، ایران ۱۴۰۰ بود که به طور موازی دو گروه در سازمان برنامه روی آن کار کردند که یکی تحت عنوان اقتصاد بدون نفت و دیگری به عنوان «شجره طیبه» تدوین شدند.
کار ارزشمند دیگر مربوط به سال ۱۳۴۷ است که دکتر جهانبگلو به نام «چند مقاله درباره دورنگری» در انتشارات دانشگاه تهران منتشر نمود که یادش را گرامی می‌داریم.
در جریان تدوین برنامه چهارم توسعه، سازمان برنامه به این فکر رسید که بدون تصویر از آینده نمی‌توان برنامه‌ای را تدوین کرد. به ویژه در کشوری که تغییر دولت و مجلس، همواره آینده کشور را دستخوش تحولات سلیقه‌ای کرده است و اگر چشم‌اندازی ۲۰ ساله تدوین شود، دولت‌های مختلف از آن تبعیت خواهند کرد.
روشی که برای مطالعات چشم‌انداز ۲۰ ساله به کار گرفته شد همان روش‌های مرسوم بود: تصویر‌برداری دقیقی از ۱۰ سال گذشته صورت گرفت و در میانه راه و در هنگامی که مضامین اصلی و دیدمان‌های قابل طرح برای آینده کشور در مرحله بررسی‌های کارشناسی در سازمان برنامه قرار داشت، در تعامل با مجمع تشخیص مصلحت، نتیجه کار به آنجا ارائه شد و دیگر سازمان برنامه، جز یک نقش محدود مشورتی نقشی نداشت تا زمانی که ابلاغ شد. این چشم‌انداز می‌گوید ایران در افق چشم‌انداز (۱۴۰۴)، کشوری است توسعه‌یافته با جایگاه اول در سطح منطقه.
*مدیر بازنشسته سازمان برنامه و بودجه سابق
