بازار داغ پشم ایرانی در میان تولیدکنندگان قالی دستباف

محمد جواد ابراهیمی خدائی- شرکت نساجی سهند

صنایع نساجی با مشکلاتی زیادی در ایران دست و پنجه نرم می‌کند که اگر بخواهیم الویت‌گذاری کنیم نوسازی کلی این صنایع نسبت به مسائل دیگر الویت خواهد داشت ولی با مقایسه ارزش ریال ایران با یورو یا دلار هر کارخانه نساجی هزینه گزافی را متحمل خواهد شد که بستگی مستقیم به سود فروش خواهد داشت. اگر کارفرمایان نساج توجیه اقتصادی قابل قبولی برای نوسازی نداشته باشند مطمئناً نخواهند توانست برای نوسازی اقدام عملی کنند. و این مسئله باعث از بین رفتن این صنعت خواهد بود و به مرور وارد کننده محصولات صنایع نساجی خواهیم بود. و این با هدف خود کفایی و عدم واردات متضاد است. برای سود ده کردن کارخانجات نساجی فعال در زمینه تولید مواد اولیه و ملزومات قالی صنایع دست باف ایرانی مختصراً دو نکته را بیان می‌کنم:

نکته اول : قالی دست بافت کالای در خطر

مقدمه

همیشه در همه کالاها انواع مختلفی از قیمت فروش مشاهده می‌شود که اصولا گزینه‌های مختلفی در آن تأثیر دارند از جمله قیمت مواد اولیه، قیمت تمام شده تولیدی، هزینه‌های حمل و نقل، مالیات و عوارض پرداخت شده دولتی و … به هنگام فروش در فروشگاه، این مشتری است که تصمیم می‌گرد کدام رنج قیمت گزینه ایده آل او برای خرید است و این اختلاف قیمت برای رقابت در بازار امری است حیاتی برای همه تولیدکنندگان.

در بازار عده‌ای به دنبال کیفیت هستند درنتیجه سعی در تولید محصولی با مواد اولیه بهتر و قیمت تمام شده معقول تری هستند و کسانی هم به فکر نفع شخصی خود نبوده و به دنبال شکست قیمت بازار و در اختیار داشتن طیف وسعی از مشتریان آن هم به هر قیمتی هستند. در این وسط مشتریانی که محصول خوب و بد را تشخیص نمی‌دهند قربانی، منفعت طلبی این دسته از افراد می‌شوند و همیشه ملاک خرید را قیمت پایین جنس قرار می‌دهند. البته این ضرر غالباً دامن گیر افرادی زیادی می‌شود.

قالی دستباف بزرگرین منبع پولی غیر نفتی کشور

با نظر داشتن این مقدمه نگاهی اجمالی می‌کنیم به بزرگترین بازار منبع پولی غیر نفتی و صنایع دستی کشورمان یعنی ” قالی دست باف”. امروزه با رشد قیمت ارز و کاهش واردات پشم خارجی، بافنندگان و متصدیان بافت در حال روی آوردن به بازار سنتی و البته کمی از یاد رفته پشم ایرانی هستند. و بازار رقابتی نخ پشم ایرانی فعلا با شیب مثبت حال رشد و پای گرفتن است اما باید توجه کنیم که کیفیت نخ تولیدی در دوام و کیفیت ظاهری و باطنی قالی دست باف نقش عمده را ایفا می‌کند. و هر گونه منفعت طلبی صرف، به زیان اقشار مختلف از جمله بافندگان و خریداران داخلی و خارجی تمام می‌شود. در بازار تولید، سیستم‌های ریسندگی مختلفی وجود دارد که در حال حاضر سه نوع سیستم ولن، سیستم سمی ورستد و دست ریس در حال استفاده وسیع از نخ پشمی است دارد.

سیستم ولن که در حال انقراض است می‌تواند پشم با طول الیاف کوتاه‌تری را ریسندگی نماید ولی بخاطر استفاده از پشم‌های نامرغوب با الیاف کوتاه، که در طی عملیات رنگرزی، بافت، رفو و نگهداری ریزش زیادی را دارد، مشتری کمتری را به خود اختصاص داده. سیستم سمی ورستد که بخش عمده‌ای از بازار را به خود اختصاص داده و از نظر کیفی نیز در حد قابل قبولی می‌تواند نخ مرغوب‌ و با ریزش کمتری پس از تولید را به بازار ارائه دهد. در نخ دست ریس که یرخی از نقاط ایران در حال تولید آن هستند معایب و مزایا مخصوص خود را دارد که این سیستم نیز بخاطر تولید کم و عدم توجیه اقتصادی در حال انقراض است.

بحث ما درمورد سیستم سمی ورستد خواهد بود که نیازمند به کارخانه‌های متوسط و بزرگ است. در این بازار برخی با مخلوط کردن پشم دباغی و استفاده از گازوئیل بجای روغن‌های ریسندگی ضرر جبران ناپذیری به این کالا وارد می‌کنند. در حال حاضر نیز این نوع نخ‌ها با نام نخ گازوئیلی در بازار شناخته می‌شود.

روغن‌های حل شونده مورد استفاده در ریسندگی فرّار بوده و در طی رنگرزی شسته شده و از بین می‌روند در حالیکه با گازوئیل حتی پس از رنگرزی نیز اثر مخرب آن همراه با بوی بد می‌ماند. در اثر خورندگی گازوئیل بر روی مواد دباغی به مرور باعث از بین رفتن نخ فرش و به اصطلاح خواب آن می‌شود. مواد شیمایی که حین دباغی پشم در کارخانجات فرآوری استفاده می‌شود به الیاف پشم، محیط زیست ضررهای بسیاری می‌رساند. همچنین ترکیب این مواد با گازوئیل در قالی دستبافت آسیب‌هایی برای متصدیان و مصرف‌کننده نهایی به همراه دارد. ضمن اینکه رنگرزهایی که گاه بدلایل اقتصادی مجبور به رنگرزی این نوع نخ ها می‌شوند در مراحل نهایی از خوشبو کننده‌ها برای از بین بردن بوی بد استفاده می‌کنند که بعد از قالی شویی اول تقریباً از بین رفته و در منزل با ریختن مقدار کمی انواع مایعات، بوی بدی به مشام می‌رسد.

متاسفانه کارخانجاتی که اکثرا در حومه منطقه مرکزی به خصوص استان اصفهان فعالیت دارند با تولید این نوع نخ‌ها و با به کارگیری کارگران غیر مجاز مهاجر و عدم پرداخت وجوهات دولتی، توانسته‌اند قیمت تمام شده بسیار پایینی را به خود اختصاص داده و مشتریان را جذب کنند. طبیعی است قالی بافته شده با این نوع نخ دارای عمر بسیار کم و کیفیت پایین تری بوده و لطمه جدی‌ای به مصرف کنندگان داخلی و خارجی خواهد زد. از طرفی هم قالی دستباف چه در داخل کشور و چه در خارج از ایران به عنوان کالای سرمایه‌ای خرید و نگهداری می‌شود. و عدم رعایت کیفیت لطمه جدی را به این صنعت زده و صادرات آن را نیز تحت شعاع جدی قرار می‌دهد.

پیشنهاد: برای ارتقا کیفیت نخ، پشم چینی قبل از ذبح جزء مسایل غیر قابل انکار بشمار می‌رود و با پشم چینی اجباری قبل از ذبح در کشتارگاه‌ها، این محصول می‌تواند قیمت مناسب خود را داشته و سودی حتی ناچیز برای دامداران به ارمغان آورد. از طرفی هم مشکل مخلوط شدن پشم دباغی شده از بین رفته و نخ مرغوب‌تری تولید خواهد شد. ضمن اینکه نظارت بر روغن‌های حل شونده ریسندگی و ممناعت از به کار گرفتن محصولاتی مانند گازوئیل نیز باعث ارتقا چشمگیر کیفیت نخ تولیدی خواهد شد. در سال‌های گذشته انجمن صنایع نساجی استان آذربایجان شرقی اقدامات لازم برای پشم‌چینی قبل از ذبح را شروع کرد اما با عدم حمایت و استقبال مسئولین، این پروژه تقربباً راکد ماند. نکته جالب توجه اینکه برخی استان‌ها که آنچنان فعال در نساجی بشمار نمی‌آیند (مانند استان ایلام) اقدام به اجباری کردن پشم چینی قبل از ذبح کرده‌اند ولی استان‌هایی مثل استان آذربایجان شرقی که از فعالان مهم قالی دست باف محسوب می‌شود عمل خاصی را هنوز انجام نداده و این پروژه در گیر و دار اتحادیه‌ها قرار گرفته است.

نکته دوم: قوانین مالیاتی

در سال‌های اخیر دولت قوانین مالیاتی جدیدی تصویب کرده که فرهنگ سازی نامناسب آن تبدیل به یکی از موانع حال حاضر تولید مخصوصاً صنف نساجی شده است و همه طبقات تولید را گرفتار خود کرده است. به نوعی می‌توان گفت قانون مالیات بر ارزش افزوده عملاً فقط بهانه‌ای برای افزایش مالیات بوده است. به نوعی خریداران نیز با مقایسه قیمت‌ها از پرداخت آن صرف نظر می‌کنند. در این صنف دو مشکل عمده در این ضمینه وجود دارد. اول اینکه: قالی دستباف جزو صنایع دستی بوده و مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شود در حالیکه پشم شویی، ریسندگی، رنگرزی و مواد اولیه حتی پشم خام مشمول قانون ارزش افزوده است. خریدار نهایی از پرداخت مالیات آن با اتکا به قانون معافیت صنایع دستی از پرداخت ارزش افزوده استفاده می‌کند. بافنندگان نیز در خرید نخ خود را ملزم به پرداخت مالیات نمی‌دانند. این در حالی است که کارخانجات پشم شویی، ریسندگی، رنگرزی و … در تیر رأس سازمان‌های امور مالیاتی قرار داشته و مجبور به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند که از سود نهایی آن‌ها کم می‌شود. دوم: در پرداخت این مالیات قانون مودی را ملزم به ارائه صورت معاملات فصلی کرده که ارائه مشخصات کامل خریدار جزو وظایف مودی یا بهتر بگوییم تولید کننده است. در صورتی که بعضی از تولیدکنندگان با استفاده از ابزارهایی مانند فرار مالیاتی یا خرید کد ملی جعلی با این ترفند مشتری را جذب و اقدام بفروش می‌کنند. دود این اعمال در چشم کسانی می‌رود که پایبند به قانون هستند. از طرفی میزان عملکرد مشتریان (که جزو اطلاعات محرمانه خود می‌دانند) وقتی ثبت می‌شود نگرانیهایی برای مشتریان دارد و از ابراز کد ملی و مشخصات به فروشندگان خودداری می‌کنند و اگر فروشنده اطلاعات مشتریان را ثبت نکند، تمایل خرید از این فروشنده بیشتر از سایر فروشندگان خواهد بود به تعبیری اگر به قانون مصوب عمل کنیم مشتریان ما کمتر از کسانی خواهند بود که پایبند به قانون نیستند. 

نتیجه کلی :

رعایت حداقل استانداردها برای این دو مهم، اولی صنعت نساجی به عنوان یکی از صنایع مادر و دومی قالی دستباف که جزو صنایع دستی شناخته شده بنام ایراناست، مسئله‌ای انکارناپذیر است. ضمن اینکه چکش کاری قانون مالیات بر ارزش افزوده برای شرایط فعلی اقتصاد ایران جزو ضروریات مهم به شمار می‌آید. اگر دولت فکری برای حل این دو معضل نکند این صنعت و سرمایه ملی رو به زوال رفته و نه تنها از صادرات آن بلکه از فروش داخلی آن نیز محروم خواهیم شد. نباید انکار کرد که قالی دستباف محل درآمدی قشر زیادی از مردم از جمله طبقات پایین جامعه است. این هنر و کالا، محل صادرات غیر نفتی کشور محسوب می‌شود و جزو کالاهایی است که کشورمان به داشتن آن افتخار می‌کند و هر جا قالی دستبافت باشد نام و آوازه هنر ایرانی نیز آنجا خواهد بود.

در این نوشته فقط نگاهی اجمالی به مشکلات صنعت ریسندگی نخ پشم و کمی هم قالی دستباف کردیم اگر بخواهیم تمام مشکلات صنعت نساجی را بیان نماییم مثنوی هفتاد من کاغذ خواهد شد که در نه قالب سواد و سابقه این حقیر می‌گنجد نه در چند صفحه می‌شود همه را ذکر کرد. ولی اگر بتوانیم برای حل مشکلات پیش رو  قدم به قدم جلو برویم باز هم غنیمت است. در این سال‌ها و نام گذاری‌های متعدد که نشان از اهمیت اقتصاد برای پیش برد ایران عزیزمان دارد هر کس به میزان توان خودش باید قدمی رو به جلو داشته باشد.