بررسی سبک (آرت نوو) Art Nouveau
نوشته : دکتر نصرالله تسلیمی
سامره رضایی – کارشناس ارشد طراحی پارچه و لباس,موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی واحد اردکان
چکیده:
نام Art Nouveau از یک گالری در پاریس گرفته شد که متعلق به تاجری اهل هامبورگ به نام ساموئل بینگ بود. آرت نوو نهضتی بسیار زودگذر، اما فراگیر در اروپا بود که ابتدا در هنرهای تزئینی مانند طراحی پارچه، تولید کتاب و مبلمان از دهه ۱۸۸۰ آغاز گردید.آرت نو در حقیقت نام مغازه ای بود که طراحی داخلی آن توسط معمار بلژیکی، وان دوولد ، انجام شده بود که درا ین مغازه اشیاء مدرن و نو ظهور فروخته می شد.
نام این مغازه به سبکی تعلق گرفت که به جای تقلید از گذشته، در پی ابداع احجام و فرمهای جدید بود. در مقاله حاضر سعی بر قرار دادن هنر نو در بطن تاریخ و بررسی ریشه های اجتماعی- هنری،پدید آمدن این سبک، آثار هنرمندان و حیطۀ گسترش این هنر هستیم.سبک آرت نوو، سبکی تزئینی بود که در اکثر نقاط غرب اروپا و نیز ایالات متحده،طی سالهای دهه‌ی ۱۸۹۰ تا جنگ جهانی اول ظهور یافت و فراگیر شد. این سبک واکنشی بود در برابر واکنش تاریخ‌گرایانه‌ی فرهنگستانی سده‌ی نوزدهم میلادی و تلاشی بود جهت خلق یک سبک تازه و نوین.
ویژگی عمده‌ی این سبک کاربرد خطوط سینوسی و پر انحنای نامتقارن به تقلید از نقوش پر پیچ وتاب گیاهی و پیچک‌وار بود. این سبک که در آغاز جنبه‌ی تزئینی داشت، بیشترین جلوه و نمود خود را در معماری، هنرهای کاربردی و اشیاء هنری ظریف وکوچک، آثار گرافیکی و تصویرگری یافت. البته منشاء و ریشه شکل‌گیری این سبک در انگلستان بود.
جایی که جنبش “هنر و صنایع دستی” سنت احیاء هنرهای کاربردی را در واکنش به ماشینی شدن تولید و مصنوعات و احیای ارزش های از دست رفته ی ” قرون وسطای” ترویج می داد. این سبک به سرعت فراگیر شد و بخش اعظمی از اروپا را درنوردید و در هر کجا در کسوت نام جدیدی ظاهر شد.
کلمات کلیدی: گستردگی و جامعیت “آرت نوو”- تزئینات- خط های پر پیچ و تاب- خطوط مواج و منحنی
مقـدمه:
آرت نوو هنر نو (Art nouveau) سبک جوانی. جریان هنری اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است. درکشورهای آلمانی این جنبش به نام یوگن استیل (سبک جوان)معروف شد.آرت نو هم بازگشتی است به طبیعت و دنیای پیش از عصر صنعتی شدن و هم بازگشتی است به ارزش های ازدست رفته پیشین.
اما آرت نو همچنین حرکتی پیشرو است که به خوبی طرز کار با مواد سنتی را می شناسد ومی داند آنها را چگونه در خدمت آفرینش خلاقانه ی خود درآورد.ازهمین رو سنگ های تزیینی که تا پیش از آن مظهر ثروت واقتدار ودر خدمت افراد متمول بود,درآرت نو به خدمت اهداف نو آورانه و خلاقانه در می آید.ماده ی بی حرکت جان می گیردو آکنده ازانواع گیاهان,جانوران افسانه ای وموجودات انسانی می شود.
- همچنین بخوانید: امپراطوری طراحان فرش ماشینی در راه است
جنبش آرت نوو بیشتر از هر هنر دیگری در زندگی روزانه مردم تاثیر گذار بود از جمله:
استفاده از تزئینات در نمای ساختمان: بکارگیری منحنی و قوس نیم دایره-حرکت و جنب و جوش- رنگ های گرم و روشن -خط های پر پیچ و تاب- سرشار از ملاحظات زیبائی شناسانه- طراحی داخلی- صنایع دستی- بلور- آلات جواهرات- صنعت متال بافت- مبلمان را شامل می شود.
گیاهان درختان و گل ها از عناصر اصلی در طراحی پارچه با سبک هنری آرت نوو می باشد.
تزئینات پر گل- درخشان و پر جلوه -استفاده از رنگ های گرم -خط های پر پیچ و تاب- لباس های سبک وزن و راحت -نمای توری استفاده از تزئینات
- همچنین بخوانید: دایرکتوری جامع و رایگان طراحان فرش ماشینی و دستباف ایران
پیش زمینه نظری:
هنر نو
قرن نوزدهم، مترادف با شکوفایی صنعت و پا گذاشتن به حیطۀ تولید انبوه است همچنین هنرمندان به دنبال راه های تازه ای می گشتند که ملازم با تحولات علمی، صنعتی و اجتماعی، نیازهای آنها را برآورده کند. جستجوی ارزش های معنوی توسط هنرمندان نیز بخشی از این تلاش بود. بسیاری از اشیای مکانیکی جدید، فاقد سنت، فرمال و کاربردی بودند. سوالات مطروحه در زمینه ی طراحی به واسطه نامشخص بودن یا فقدان هر گونه پیشینه تاریخی ,حذف شده بود.
این سبک در طول مدتی کوتاه، به یک جنبش همگانی بزرگ در اروپا تبدیل گردید و ذوق هنری غرب را از عوام تا خواص تحت تأثیر قرار داد و تا سال ۱۹۱۴ سبک غالب هنر در دنیای غرب بود. این سبک هنر “هنر نو” یا همان “آرت نوو Art Nouveau” (در زبان منتقدان به سبک وارفته معروف بود) است که از درون تلاش ها و کنکاش های هنری هنرمندان این دوران سر برآورد و بر همه هنرها از نقاشی و پیکر تراشی گرفته تا کتاب آرایی، پوستر سازی، مصور سازی کتاب، معماری، تزئینات داخلی، هنرهای دستی، منسوجات و همچنین موسیقی و تئاتر و ادبیات تأثیر گذاشت. فراگیر شدن آرت نوو چنان بود که جنبه مردمی به خود گرفت و عده ای از هنرمندان ناشناخته و عادی آن را گسترش دادند. البته هنرمندان پیشگام و بنام سده بیستم نیز از این سبک تأثیر زیادی گرفتند.
در میان سبک های هنری تا این زمان هیچ سبکی گستردگی و جامعیت “آرت نوو” را نداشت و این ویژگی خاصی برای این سبک ایجاد می کرد. این سبک در کشورهای اروپایی با نام های مختلف تجلی یافت. در آلمان نام خود را از مجله ای با نام یوگند (Jugend) گرفت و به همین دلیل یوگند اشتایل (Jugendstil) خوانده شد. در انگلستان تحت عنوان “حرکت هنر و صنایع دستی (Arts & Crafts (Mobement خوانده شد و در فرانسه به “آرنوو” شهرت یافت.
در کشورهای انگلیس و آمریکا همچنین به نام سبک مدرن ((Modern Style، در اسپانیا (Modern jsmo)، در اتریش گروه انشعاب (Sezessions) و در ایتالیا به نام ((Stile Liberty خوانده شد.
نام Art Nouveau از یک گالری در پاریس گرفته شد که متعلق به تاجری اهل هامبورگ به نام ساموئل بینگ بود. ساموئل بینگ از طراحان سرشناس سراسر اروپا برای نمایش کارهایشان دعوت کرد که نام و زمینه کاری آنها عبارتست از: هنری وان دولده بلژیکی (مبلمان)، لوئیس کامفورت تیفانی آمریکایی (شیشه گری)، امیل گاله فرانسوی (شیشه گری)، رنه لالیک (جواهرات)، آنتونی گائودی اسپانیایی (معماری) و هکتور گیمارد فرانسوی (معماری و مبلمان).
در واقع سبک ” ارت نوو” حقیقتا جنبه ی بین المللی یافت و طیف وسیعی از هنرمندان را در برگرفت. در هنر نو نه خط صاف وجود دارد نه زاویه قائم بلکه فقط خطی نرم و سطحی میبینیم که با زیبایی خاصی به حرکت در می آید، می خزد، اشکال منحنی به خود می گیرد، تصور بینهایت را به ذهن القا می کند و یا با ظرافت به خود می پیچد، در هم می تند و با ساختاری دینامیک تصاویری چون ارگانیسم های زنده ایجاد می کند.
بیان هنری آرنوو از نگرش و مطالعه نوین به طبیعت سرچشمه گرفته است که تأثیراتی از هنر سایر ملل،خصوصا هنر و صنایع دستی ظریف ژاپن، در آن مشاهده می شود. علاوه بر این ها در ایجاد این جنبش هنری، سبک نقاشی تاریخ گرای فرانسه Historismus و سبک پست امپرسیونیسم بی تأثیر نبوده است. در اینجا باید اضافه کرد که عقاید ویلیام موریس William Morrissey و خواسته های او نیز بسیاری از هنرمندان آرت نو را تحت تأثیر قرار داده بود. ویلیام موریس نظریه پرداز هنری انگلیس در صدد بود تا هنر را در اختیار همه قرار دهد و برای همه قابل دسترس و با مفهوم کرده، به زندگی روزمره مردم وارد کند.
این هدف او تا اندازه ای در سبک آرت نو متجلی شد. هنرمندان پیرو آرت نو اگرچه تلاش می کردند خود را از سنت های حاکم بر هنر اروپا دور کنند، ولی عملا نتوانستند از تأثیر سبک های گذشته کاملا بر حذر بمانند. تلاش اصلی آنها یافتن نقش و نگارهای انتزاعی مبتنی بر توازن خطوط بود که در هنر اسلامی و هنر ژاپن به گونه های مختلف تجلی یافته بود. از معماران پیشروی این سبک می توان به “چارلز رنه مکینتاش” در اسکاتلند،”آنتونیو گائودی “در اسپانیا و”ویکتور هورتا “در بلژیک اشاره کرد. گرچه سبک آرت نوو کمتر تداعی گر سبکی در نقاشی و مجسمه سازی است، ولی تاثیر آن را می توان در این دو حوزه هم مشاهده کرد.
در واقع سبک آرت نوو احیاگر سبک تزئینی رمانتیک باروک است و هدف آن نمایش ارزشهای تزئینی خطوط منحنی بود. چه درحیات خطوط پر پیچ . خم گل و گیاه در آثار فرانسوی، بلژیکی واسپانیایی، و چه به شکل خطوط هندسی در آثار انگلیسی، آلمانی و اسکاتلندی.
از همین رو سنگهای تزئینی که تا پیش از آن مظهر ثروت و اقتدار و در خدمت افراد متمول بود، در آرت نوو به خدمت اهداف نوآورانه و خلاقانه در می‌آید. ماده ی بی حرکت جان می گیرد و آکنده از انواع گیاهان جانوران افسانه ای و موجودات انسانی می شود هنرمند آرت نوو چنان با سنگ کار می‌کند که گویی با خاک رس سروکار دارد. پیکره خشک، صُلب و مستحکم بناها، در آرت نوو به حرکت و جنبش در می آیند و با نقوش مارپیچ و پیچک دار و پر شاخ و برگ جان می گیرد .
کلیسای ساگراد فامیلیا در بارسلونا و عمارت آپارتمانی کازامیلا هر دو اثر معمار مشهور اسپانیایی، آنتونی گائودی، نمونه‌های برجسته‌ای از این سبک هستند. هم چنین به جنبش درآمدن فلز سرد آهن در دستان “ویکتور هورتا” هویت نوینی به این ماده ی خام صنعتی زمخت بخشید. تزیینات خانه شخصی “امیل تاسل” و ورودی ایستگاه مترو پاریس نمونه ای از آثار وی هستند.
از مهمترین نقاشان مکتب آرت نوو نیز می توان به “ویلیام برادلی” و “بیردزلی” اشاره کرد که آثار منظم گرافیکی و پر نقش و نگاره آنان یادآور نقوش سال و رها در هنر شرق دور است
ابری بردزلی از هنرمندان انگلیسی تباری است که تصاویر سیاه و سفید ظریف کارانه وی در طول عمر کوتاه هنری اش تحت تأثیر خطوط ملایم و لطیف طراحی ها و کنده کاری های ژاپنی قرار داشت و توانست به این وسیله به خلق آثاری استادانه در سبک آرنوو بپردازد.
تصویرسازی ها و طراحی های بردزلی در مدت زمان کوتاهی مورد توجه قرار گرفت. نگرش جدیدی که او در به کار گیری خطوط طراحی ابداع کرد با تأسی جستن از مضامینی چون رویاهای سمبلیک و ادبیات رمانتیک به خلق آثار چشم گیری انجامید و از این رو وی به سرعت در تمام دنیای غرب شهرت یافت.
در ابتدا سطوح خطی و نقوش آبستره گیاهی تزئین گرا، بر اساس الگوها و نقوش تزئینی ژاپن، در تمامی هنرهای این سبک نمود یافت و هنر ژاپنی بر زوایای مختلف این هنر تأثیر عمیق گذاشت. برای مثال هنری وان دولده Henry van de Velde (هنرمند بلژیکی) به نقوش آبستره گیاهی در معماری داخلی و خارجی توجه کرد و این نقوش را در هنر کتاب آرایی و پیکر آرائی نیز دنبال کرد.
هنرمندان این سبک با همه تلاششان آمادگی کافی برای به دست آوردن دیدگاهی کاملا انتزاعی و غیرطبیعت گرایانه نداشتند. به همین دلیل در بخش عظیمی از نقش و نگارهای و تزئین کاری های خود از اشکال گیاهان طبیعی بهره گرفتند. در برخی از آثار این سبک حتی می توان تزیین گرایی های سبک های باروک و روکوکو را نیز دنبال کرد.
این حرکت نو با تأکید بر تزئین گرایی خطی، نوعی واکنش و اعتراض بر طبیعت گرایی حاکم بر نقاشی آکادمیک اروپا بود که هنرمندان امپرسیونیست و پست امپرسیونیست نتوانسته بودند تماما از آن رهایی یابند. در میان نقاشان پست امپرسیونیست، تولوز لوترک از کسانی بود که تا حدی خود را با حرکت های نوین هنری ای چون آرت نو هماهنگ کرد. او که در نقاشی های خود به استفاده ظریف و موزون از خط می پرداخت، با ساده سازی اشکال و با به کارگرفتن رنگ های تخت، همچون نقاشان ژاپنی، به طراحی گرافیک کمک شایا ن توجهی کرد و راه نوین گرافیک (پوسترسازی) را به دنیای غرب نشان داد.
اصول فکری پیروان این نهضت را میتوان در موارد ذیل خلاصه نمود:
۱) انتقاد شدید از اشیاء و مکتبهای تقلیدی
۲) جدایی از گذشته
۳) ابداع فرمهای جدید
۴) هنر مناسب زمان
۵) استفاده از تولیدات مدرن(فلز) برای اسکلت ساختمان
۶) استفاده از تزئینات و فرمهای طبیعی و رمانتیک.
هنر نو همچون عصر خود مخالف تثبیت و استقرار و بدنبال تجدد و نوگرایی است. این سبک عجیب که غالبا با اغراق همراه است، با ظاهر سنگین و معقول باسبک کلاسیک کاملا در تضاد است.
سرعت گسترش و فراگیر شدن آرت نو بیش از همه در تصویرگری (ایلوستراسیون) مجلات جلوه گر می شود. مجلات زیر بیش از سایر مجلات از گرافیک ها و تصویرسازی های سبک آرنوو بهره بردند:
۱) The studio چاپ لندن ۱۸۹۳
۲) Revue Blanche چاپ پاریس از ۱۸۹۱ تا ۱۹۰۳
۳) Pan چاپ برلین از ۱۸۹۵ تا ۱۹۰۰
۴) Simplicissimus که از سال ۱۸۹۶ به بعد در مونیخ انتشار یافت
۵) Douche Knots و Decoration چاپ دارم اشتات از ۱۸۹۷ تا ۱۹۳۴
۶) چاپ وین Sacrum
اسامی معماران ارت نوو:
۱-ویکتور اورتا۲-اتوواگنر۳-هکتور گیمار۴-چارلز رنی مکین تاش۵-ژوزف هوفمان۶-ادلف لوس۷-انتونی گادی
ویژگی معماری ارت نوو:
۱- طبیعت تنها منبع الهام
۲–آهن را به عنوان یک ماده اساسی برای تزئینات طبیعت گرایا نه خود پذیرفت .
۳-خطوط پیچ در پیچ ومواج که پس ار همه گیر شدت ارت نوو به شکل گوشه دارتر و ساده تر گرایش یافت .
۴-نشان دادن ستون ها به شکل کاملا آشکار به شکل ساقه ها و شاخه های گیاهان پیچ در پیچ .
۵-اغراق در خطوط عمودی.
۶-در فضاهای داخلی در راه پله ها و راهرو از ستون های آهنی برای تحمل وزن بنا استفاده کرد و بر خلاف سنت آن ها را با اجر یا گچ پنهان نکرد اورتا این ستون ها را به شکل ساقه ها و شاخه های گیاهان خیالی در اورد که در بالا و سر ستون ها به تزئینات فلزی پیچ در پیچ و تو در تو ختم می شد ند. و منظره ای همچون گیاهان رشد کرده از زمین تا به سقف را فراهم می اورند تزئینات نقاشی شده بر سقف و کف و دیوارها بر این معماری گیاهی و بسیار پرتحرک تاکید می کنند . تاکید بر کاربر بی واسطه مصالح جدید و استفاده از شکل ها و نقش های طبیعی ظریف و باریک به شاخصه های معماری ارت نوو تبدیل گشتند. .
خانه تاسل در بروکسل: معمار این بنا ویکتور اورتا بوده اورتا در این بنا ستونهای اهنی که طبقه دوم بنا را نگه داشته به شکل ساقه های گیاهی که به انفجاری از پیچک های در هم فرو رفته در محل اتصال با عناصر سازه ای ختم می شود . در راه پله این بنا همه عناصر ساختمان مانند ستونها, نرده ها, پله ها ,لوسترها و دیوارها به صورت نرم شاعرانه ای در حال وزیدن است. او تمرکز کار خود را بر روی پیچش و انحنای طرح های خود گذاشت و همزمان با آن باورداشت به این که فرمهایش باید در عین حال کاربردی باشند و تنها جنبه تزئینی آنها نباشد که به میان میاید.
نظرات دیگران درباره سبک ارت نوو :
–ادلف لوس: معمار و طراح اتریشی, تزئینات تنها عامل مهم در طراحی کاربردی است او آینده را در صنعتی سازی میدید و یک ماشین ساده را نمونه ناب طراحی می دانست .
.به نظر ادلف لوس تازگی وقتی مجاز است که چیزی را بهتر کند و تنها اختراعات جدید مانند برق- سقفهای چوبی و سیمانی و غیره که می تواند عرف و عادت جدید را تغییر دهد.
-ون دو والد:همینطور که بدی پیوسته در تلاش برای تسلط نیکی هاست همانطور هم در طول تاریخ هنر مانند یک غده بدخیم مرتبا سعی کرده است که پاکترین ایده الهای زیبایی بشر را نابود کرده و یا از شکل طبیعی خارج سازد ..ون دو والد ارت نوو را هنری بیش از حد آرایش شده می دانست.
-.نظر گروه:ارت نوو سبکی از معماری است که هیچ گونه تقلیدی از گذشته نداشته و اصولا الهامات خود را از طبیعت گرفته , و از مصالح جدید به خوبی برای زیبایی استفاده می کند و تزئینات در این سبک معماری, جایگاه منحصر به فردی دارد و علاوه بر تزئینات در ساختمان در جواهرت,نقاشی و مبلمان به کمال رسیده است .
هنرمندان پاریس که به سبک آرت نو کار می کردند، تمرکز کار خود را بیشتر در زمینه معماری، مبلمان و معماری داخلی، مبلمان شهری، شیشه گری و جواهرات قرار دادند. حتی هنرمندانی در زمینه کوزه گری به خلق اثر پرداختند. در آلمان سبک یوگنداشتیل در شهر مونیخ رشد کرد و هنرمندان چون اکمان Eckmann و پیتر بهرانز Behrenz به خلق آثار ماندگاری پرداختند. در شهرهای دیگر آلمان مانند برلین، وایمار، هاگن و دارم اشتات نیز هنرمندان این سبک آثار بدیعی از خود به جای گذاشتند.
در میان هنرمندان نقاش گوستاو کلیمت Gustav Klimt معروفیت خاصی دارد. وی اتریشی تبار است و به واسطه خلاقیت ها و تلاش های نوآورانه اش در زمینه طراحی، به کارگیری نقوش ریتم دار و مواج، به کارگیری رنگ های پر کنتراست با مایه های گرم، استفاده از طلایی به عنوان رنگ و بهره گرفتن از ترکیب بندی های جدید به دور از تأکید بر نقاط طلایی، توانست به کسب موفقیت های زیادی نائل آید. کلیمت همچنین به سبک آرت نو در اتریش ارزش و اعتبار والایی بخشید. او از شخصیت های بزرگ گروه انشعابی Sezession وین بود که به عنوان یک نقاش موفق تزئین کار و چهره پرداز تراز اول در جامعه غربی آن دوران خود را شناساندند. غنای رنگ و ترکیب بندی های جدید با خطوط طراحی محکم و لطیف از جمله ویژگی های آثار کلیمت است.
سبک آرت نو در اسپانیا با شخصیت هنر آنتونی گائودی Antoni Gaudi پیوند خورده است. نگاه نوین او به روبنای ساختمان ها، تزئینات داخلی، تزئینات دیوار پارک ها و مبلمان شهری در گوئل، بارسلون و غیره، تأثیر زیادی بر رواج رونق سبک آرنوو در اسپانیا گشت. گائودی معماری را فضایی پویا در نظر می گرفت که دنیای درون و برون را به یکدیگر پیوند می دهد. وی از پیشگامان و راهبران بزرگ معماری قرن بیستم است که نظریه ها و آثارش، هنر مدرن غرب را تحت تأثیر قرار داد.
سبک آرت نو در آمریکا با شخصیت هنرمندی چون لوئیس تیفانی Louis Comfort Tiffany پیوند خورده است. تیفانی که طراح و شیشه گر بود، شکوفایی نوینی در این زمینه ایجاد کرد. او به تزئینات لوستر، آباژور، پنجره و نقاشی شیشه پرداخت و در این میان مقامی جهانی یافت. آثار شیشه ای رنگین و تزئینی او سبک آرت نو را بیشتر در معرض توجه عموم قرار داد و نگاه های بیشتری را به خود جذب کرد. آثار تیفانی هنرمندان تزئین گرای Art deco مدرن قرن بیستم را شدیدا تحت تأثیر قرار داد.
در ادامه سعی می شود تا خلاصه ای از تحولات این هنر در برخی از کشورها را ارائه نمایم:
- بلژیک:
بروکسل را می توان پایتخت هنر نو نامید. در آنجا معماری به نام ویکتور هورتا بسیاری از شاهکارهای هنری این دوره را آفریده است. جنبه ی انقلابی کار هورتا این بود که نمودارهای معماری جدید را که ناشی از بسط استفاده از آهن در معماری بود؛ در خانه های شخصی به کار برد. مهم ترین کارهای او در این زمان پلکان چدنی خانه ی شماره۱۲ در خیابان تورن بود. که نقطه ی اوج در هنر نو به حساب می آید. خانه خلق او در ۱۸۷۹ شاهکار معماری نوو در بلژیک به شمار میرود و نمای منحنی شیشه ای آن یکی از شجاعانه ترین کارهای آن زمان محسوب می گردید.
یکی دیگر از طراحان بزرگ بلژیک هنری وان دولده بود که در ابتدا در آنتروپ به تحصیل نقاشی پرداخت و سپس به دعوت دوک وایمار به آلمان سفر نمود. او بر هنر آلمان تاثیر بسیار زیادی نهاد و در سال ۱۹۱۷ یکی از بنانگذاران کارگاه های متحد هنری در آلمان بود. کارهای بی شمار او در بلژیک، هلند و آلمان وی را به یکی از شخصیت های اصلی هنر نو بدل ساخت.
- اسکاتلند:
شهر گلاسکو به عنوان یک شهر بندری در این دوره مبدا تحول در زمینه ی هنر نو گردید. در سال ۱۸۹۰ در مدرسۀ هنر گلاسکو جمعی از هنرمندان تحت نفوذ هنر خاور دور حضور داشتند که به بسط یک هنر نو پرداختند. آنها از تزیینات بسیار کم استفاده می نمودند و به جای گستره های رنگی، به بهره گیری از تنالیته ها یا رنگ سیاه و سفید علاقمند بودند. شخصیت اصلی این گروه چالز رنی مکینتاش بود که فرم های هندسی و تزیینات بسیار ظریف و کم عمق او بر روی سطوح، و سعی در سازماندهی خطوط افقی و عمودی او را به یک راهبر در نهضت های مدرن پس از خود بدل ساخت. مهمترین اثر شاخص او طراحی مدرسه هنری جدید گلاسکو بود. مجموعه مبلمان های او بر مبلمان مدرن دوران پس از خود تاثیر بسزایی گذارد.
- فرانسه:
در فرانسه، شورش امپر سیونیست ها بر ضد آکادمی مقدمه ای برای هنر نو بود.در هنرهای کاربردی، نفوذ طبیعت به عنوان منبع یگانه الهام در میانه ی دهه ۱۸۸۰ و با جواهرات، شیشه آغاز شد. دو مرکز مهم هنر نو در فرانسه، فرانسه و نانسی بود. مشهورترین معمار و هنرمند هنر نو در پاریس هکتورگیمارد بود که مردم هنر نو را از طریق او شناختند.
یکی دیگر از شخصیت های هنری بسیار مشهور این دوره در پاریس آلونس موشا بود، یکی از اهالی چک که مدت زمانی را در پاریس گذراند و پلاکاردها و نقاشی های او بسیار مشهور بودند. او در سال ۱۹۱۰ به چک بازگشت و در این دوره نقاشی هایی برای تالار لرد مایور در کاخ جشنواره ی پراگ کشید.
در شهر نانسی که درآن زمان بزرگترین شهر موجود در مشرق فرانسه به حساب می آمد؛ هنر نو در جریان بود. معروف ترین هنرمند نانسی امیل گاله بود که علاوه بر خلق بسیاری از آثار هنری شیشه ای هنر نو، مدرسه ی هنری این شهر را در ۱۹۰۱ پایه گذاری نمود. لو به واسطه ی آثار خود جایزه بزرگ نمایشگاه جهانی پاریس در سال ۱۸۸۹ را از آن خود ساخت. و بسیاری از نفوذ های هنر خاور دور را به گونه ای بدیع در کارهای خود بازتاب داد. گاله بسیار شیفته ی ادبیات و طبیعت بود و اوقات فراغت خود را به جمع آوری گیاهان یا شعر می پرداخت. به همین دلیل گلدان های طراحی شده توسط او از نوعی حس شاعرانگی برخوردارند.
- آلمان:
هنر نو در آلمان “یوگند اشتایل” نامیده شد. اشتایل آلمان به نسبت سبک فرانسوی بی تکلف تر و زیباتر بود. این نهضت به دو بخش عمده تقسیم می شود. در نخستین بخش رویکرد به طبیعت و در بخش دوم رویکرد به هنرهای محلی و ترکیب آنها با هنر نو مشخصه ی کارها را تشکیل می دهد. آلمان بیش از عرصه ی هنر در عرصه اصلاحات اجتماعی فعال بود و به تبعیت از انگلستان نهضت “ور کبوند” را پدید آورد سه مرکز عمده فعالیت هنر نو آلمان و ایمار، مونیخ و دارمشتات بودند.
- اسپانیا:
در اواخر قرن نوزدهم و با تخریب باروی شهر قدیمی بارسلونا، معماری مدرنیستی در این شهر رو به رشد نهاد. یکی از ویژگی های سبک جدید قابلیت کاربرد آن در تمام اشکال بیان زیبایی بود در آغاز قرن بیستم نوآوری های مدرنیسم، فضای زندگی بورژوازی بارسلونا را دگرگون ساخت. در میان معمارانی که در این شهر فعالیت می کردند آنتونی گودی شخصیت محوری بود او با تلفیق میان هنر نو معماری کهن کاتالونیا و با الهاماتی از معماری گوتیک و اسلامی اسپانیا توانست یک هنر نوی بسیار بارور با بیانی زنده و اکسپرسیونیستی پدید آورد. او از شخصیت های بسیار تاثیر گذار بر معماری اکسپرسیونیست پس از خود و معمارانی همچون اریخ مندلسون آلمانی بود.
- ایران و کشورهای عربی:
لازم به ذکر است ریشه های هنـــــر نو را می توان در هنر ایرانی هم جستجو کرد.جدا از مبادلاتی هنری و فرهنگی که در زمان ساسانیان میان ایران و روم چه از طریق تجارت و چه از طریق جنگها و فتوحات سرزمین های دیگــر انجام می شد،هنر معماری ایران زمین پس از ساسانیان از طریق اعراب مسلمان که هنرمندان و معمـــــاران ایرانی را برای برپایی مساجد و کاخهای خود به خدمت گرفته بودند از خاورمیانه به اسپانیا و اروپا راه یافت و باعث خلق آثار بدیعی شد که هنوز برخی از آنها باقی اند.
در میان نقوش و تزئینات معماری و صنایع دستی به خصوص نقوش گیاهی که نگاره های غالب تزئینات فرش و معماری ساسانی بودند از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند.در بسیاری از نقش مایه های مربوط به پارچه های انگلیسی هم می توان نفوذ هنر ایران به ویژه هنر ساسانی را مشاهده نمود. اما یکی از مهم ترین و مستقیم ترین نفوذها بر فکر و اندیشه ی این دوره را می توان ترجمه اشعار عمر خیام به انگلیسی توسط ادوارد فیتز جرالد دانست. ولیام موریس نسخه ای از این اثر را در سال ۱۸۷۲ صفحه آرایی نمود. این کتاب از سوی روستی بسیار ارج نهاده شد و پیش رافائلیان که زندگی خود را وقف یک زندگی پر از لطافت و زیبایی نموده بودند در مردمی نمودن این کتاب نقش مهمی داشتند.
موریس در آرایش این کتاب از حروف رومی بهره گرفت و با درخشان ساختن برخی از نوشتارها و تذهیب بسیار زیاد سعی نمود تا نوعی روح شرقی را در آن بدمد, در ایران بهترین نمونه طرح های هنر نو را می توان در ساختمان های طراحی شده توسط وارطان آوانسیان ،معمار دوره پهلوی اول و دوم در تهران مشاهده نمود.موشا یکی دیگر از هنرمندان آرت نوو و ملهم از هنر شرق و بیزانس بود. او در طراحی های خود علاوه بر فرم های اسلیمی موجود در هنر شرقی از روح سمبولیتی این هنرها نیز بهره فراوان برد.
- ریشه های هنر اسلامی بر آرت نو:
هر چند که ممکن است برخی با استناد به حضور پر رنگ کلیسا های جامع گوتیک و طرحهای ارگانیک به کار رفته در آن،یا تزئینات روکوکو هنرمندان نهضت آرت نوو را بی تاثیر از هنر اسلامی که ایرانیان بنیان گذار آن بودند،بدانند اما دقت در چگونگی کاربرد نقوش گیاهی در تلطیف فضا به جای تسخیر آن و تاکید بنیان گذاران بر ارائه سبکی جدید که کاملا مجزا از سبکهای اروپا باشد بر این نکته صحه می گذارد که تسلط نقوش گیاهی در نهضت نوین به جای دیگر الهام گرفته است.بدیهی است که به جای آثار متعلق به صنایع دستی و معماری ایرانی-اسلامی به خصوص شهرت جهانی قالی ایرانی از دیر باز،اظهار عدم آشنایی بنیان گذاران هنر نو با این هنر دیرینه غیر قبول است.
هنر آرت نوو در زمینه تزئینات و دکوراسیون داخلی و هنرهای کاربردی از هنر مشرق زمین مخصوصا هنر ایرانی-اسلامی بهره بسیار گرفت.
شاخص ترین تاثیر پذیری از هنر اسلامی در زمینه دکوراسیون و صنایع دستی بود که به بهترین شکل در آثار اساتید بزرگ این سبک نمایان شد.هنرمندان برجسته ای همچون کامفورت تیفانی،امیل گال،جوزف برو کارد و ویلیام موریس بیشترین تاثیر پذیری و شیفتگی را به هنر غنی ایرانی- اسلامی نشان دادند.
- عمر کوتاه هنـــــــر نو:
هنر نو کمی قبل از سال ۱۸۹۰ به اوج ترقی خود رسید و در این دوره هنر از هر نوع خود شکوفاشد و نقاشان، هنرمندان، موسیقی دانان و معماران بدنبال راه های جدید برای هماهنگی کردن خود با این حرکت بودند.
از سال ۱۹۱۰ به بعد هنر نو رو به افول بود و با نزدیک شدن جنگ جهانی در سال ۱۹۱۴ به آخرین نفس های خود رسید.هنر نو در طول عمر کوتاه خود دارای نقاط مثبت و منفی بی شماری بود. از یک سو توانست نوعی نگاه تاریخی و واپس گرایانه در عناصر تزیینی را به عقب براند و با مراجعی تازه یک زبان تزیینی را بیافریند که این را می توان یک انقلاب زیبایی شناختی در هنر تزیینی به حساب آورد. هنر نو توانست هنر به عقب رانده شده توسط صنایع آن زمان را دوباره شکوفا سازد و تلفیقی میان هنر و صنعت پدید آورد. هر چند این هنر در قالب کارهای فرانک لوید رایت با هیئتی متفاوت به زندگی خود ادامه داد ولی هیچ گاه به سالهای شکوه خود باز نگشت.
هنر نو در اولین اشتباه خود از روح زمانه خود تا حد زیادی غافل بود و به واسطه برداشت ها و ریشه هایی که در نهضت هنر و صنایع دستی داشت هرگز نتوانست با صنعت رو به رشد کنار بیاید. در طول قرن نوزدهم معماری واقعی خود را در قالب نمایشگاه های جهانی به نمایش گذارد، معماری که با روح زمانه خود در هماهنگی بود. در حالی که در هنر نو عناصر تزیینی با دست و به کمک قالبهای دستی و با روشهای سنتی به وجود می آمدند.
اشتباه تزیین کنندگان قرن نوزدهم در استفاده از عناصر ماشین ساز و تزیینی نبود، بلکه خطای آنها در کاربردشان به گونه ای سهل انگارانه و بی تفاوت بود. این همان علتی است که منجر بر ابراز عکس العمل منفی در برابر کلیه عناصر تزیینی کاربردی در قرن بیستم گردید و بدون شک تزئین و آرایش سطوح به واسطه عدم توان همسازی با ویژگی های منبعث از فنون مکانیکی و تولیدات ماشینی و عصرنوین مهجور ماند و متروک شد.
با چرخش قرن و با تحولات در دیگر هنرها و اوج گرفتن نگرش های مدرنیستی، معمار اتریشی آدولف لوس نیز نوشتاری حاوی انتقادی تلخ از عناصر تزیینی را با عنوان تزیین و جنایت منتشر ساخت. با پایه گذاری باوهاوس در آلمان به طور کلی رویکرد نسبت به طراحی دگرگون گردید و طراحی مبتنی بر صنعت جای هنرهای تزیینی قرن نوزدهم را گرفت. در تقابل با قرن نوزدهم که به منظور نجات هنر در صدد برآمد تا با صنعت به ستیز برخیزد؛ هنر اوایل قرن بیستم کوشید، نه تنها نوعی آشتی را میان هنر و صنعت برقرار کند بلکه در صدد برآمد تا روح منتج از ماشین را در طراحی های خود به کار گیرد.
در اواسط قرن بیستم توجه دوباره ای به هنر نو شد و در سال ۱۹۵۲ در زوریخ در سال های ۵۲و۵۳ در لندن و در سال ۱۹۶۰ در نیویورک نمایشگاه هایی با مضمون هنر نو برپا شد. دوره هنر نو تاثیر بسزایی در تاریخ هنر داشت و با سنت ستیزی و تعریف مجدد رابطه هنر و معماری مدرن باز کرد.
هدف ارت نوو:
اتحاد هنرها و رسیدن به محصول یکپارچه و هماهنگ که چندین هنر به کار رفته باشد .مراکز اولیه این سبک در بروکسل بلژیک-پاریس و نانسی در فرانسه . مونیخ المان . وین اتریش و گلاسکو در اسکاتلند بود و در هر یک از این کشورها به یک نام مشهور شد .مجموعه دکوراتیوهای ارت نوو عمدتا در مشاهده و تقلید طبیعت به ویژه گیاهان و گل های اگزوتیک ریشه دارد طبیعت و به ویژه دنیای گیاهان همواره منبع اصلی الهام هنرمندان بوده است .
ویژگی های سبک هنری آرت نُو:
- تاثیر از اشکال گیاهی (طرح های گل مانند، پیچک و شیپوری)
- گرایش به خطوط مواج و منحنی
- سرشار از ملاحظات زیبائی شناسی
- تصاویر همراه با آرایش و تزئین
- حرکات موزون و پرپیچ و تاب و نقوش اسلیمی
- نرمی و لطافت
- استفاده از رنگ های روشن
- جلوه های داستانی، نمادی از رویا و پری
- موضوعات کودکی، جوانی، ازدواج و حس مادری، شعر و موسیقی- عشق و زیبائی
- سبکی تجریدی و انتزاعی وتاٌکید قوی بر عناصر تزئینی
- استفاده از زیور های گلدار
- الگو برداری از هنر های قدیمی گوتیک، روکوکو، هنر ژاپنی و سفال های ایرانی کارهای دوران ویکتوریا و شیشه کاری رومی.
نتیجه گـــــیری:
نهضت هنر نو ما حصل یک دگرگونی در ساختار اجتماعی، رویکرد های زیبایی شناسی، تاثیر پذیری از هنرهای غیر اروپایی و پاسخی مناسب به زمانه خود است. این هنر در نقطه حساسی از چرخش به سوی مدرنیسم به عنوان نقطه اتصالی میان سبک های قدیمی و هنر مدرن قرن بیستم، یک لحظه گذار به شمار می رود.
تغییر در ذائقه زیبایی شناسی، افزایش درک معنای مواد و مصالح، تحول در سازمان ترکیب بندی و تجارب افراد این مکتب با رنگ تاثیرات هنری این مکتب بر دوره های پس از خود بود. . ویژگی های این هنر موجب فراگیری آن و گذار به مدرنیسم و تحریک کننده رویکرد عمومی به آن بود در حالی که ستیز آن با روح زمان که ریشه در نهضت هنر و صنایع دستی داشت؛ موجب کوتاهی عمر این دوره گردید.
این نهضت یک بدعت هنری بود. هنری برگرفته از اندیشه های نو که پرستش طبیعت، دخل و تصرف های شاعرانه، تشبیهات، بازی با نور و رنگ، سیالی خطوط و آزاد سازی احساسات و پتانسیل های روانی را اساس کار خود قرار داده بود. بدین ترتیب بدیهی است که گرایشات ریاضی، تعقل گرائی و منطق هندسی دیگر جایی در این سبک نداشته باشد.
مآخذ:
- گامریج،ارنست،تاریخ هنر،ترجمه علی رامین،نشر نی،چاپ اول،۱۳۷۹
- مهابادی،زهرا،تاثیر هنر اسلامی بر آرت نو و جنبش هنرها و صنایع،هنر های تجسمی،شماره ۲۳
- قبادیان،وحید،مبانی و مفاهیم معماری غرب
- گیدئیون، زیگفرید، فضا، زمان و معماری، ترجمه ی مزینی، منوچهر، چاپ چهارم۱۳۷۴
- سبک ها ومکتب های هنری.ایان چیلورز.هارولد آزبورن ودیگران.تدوین وترجمه:فرهاد گشایش.انتشارات مارلیک
- پرتال جامع معماری ,عمران و شهر سازی
