تجارت الکترونیکی فرش ماشینی و حلقه گمشده

نویسنده: دکتر منصور دیاری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد کاشان

فرش ماشینی یکی از کالاهای نسبتا بادوام در سبد کالای خانوارهای ایرانی است که علاوه بر کارکردهای متداول و معمول، عنصری از تزئینات داخلی ساختمان هر خانواده ایرانی محسوب می‌شود. از حدود ۱۵ سال پیش که با ورود ماشین آلات و تکنولوژیهای به روز تولید فرش فرش ماشینی، رقابت سنگینی بین تولیدکنندگان این کالا بر سر شانه، تراکم، رنگبندی، ابعاد، طرح و نقش آن بالا گرفت و به حق فرش ماشینی ایران از هرجهت کیفیتی درخور و قابلیت رقابت در عرصه بین‌المللی یافت، سلیقه مشتریان داخلی نیز ارتقا یافت.

یکی از نتایج تغییر سلیقه مشتریان تغییر نگاه آنها به فرش ماشینی از کالایی بادوام (برای استفاده حداقل ۲۰ تا ۳۰ سال) به کالایی تزئیناتی و مصرفی با حداکثر زمان استفاده ۵ تا ۱۰ سال (بسته به دیدگاه و درآمد هر خانوار) بود. از این رو به نظر می‌رسد خرید و فروش فرش ماشینی شتاب بیشتری به خود گرفته و بسیاری از خانواده ها همزمان با تغییر دکوراسیون منزل خود، علاوه بر پرده و مبل و…، فرش ماشینی را نیز با دقت و وسواس خاصی انتخاب و تعویض می‌کنند، به گونه‌ای که طرح و رنگ آن بیشترین نزدیکی را با سایر عناصر دکوری منزل داشته باشد.

از طرف دیگر همزمان با تنوع فوق‌العاده بالای طرح و رنگ فرش‌های ماشینی ارائه شده از سوی کارخانجات تولید فرش ماشینی، رفته رفته روش‌های فروش این کالا در بازار داخلی نیز مخصوصا طی ۱۰ سال اخیر دچار تحولاتی اساسی شده است. به عبارت دیگر فروش فرش ماشینی از روش سنتی فروش بنکداری و مغازه های پراکنده و کوچک به سمت هایپر فرش‌ها و فروشگاه های بزرگ عرضه متنوع این کالا تغییر جهت داده است. چنین چرخش و تغییر جهتی به خوبی و با موفقیت انجام شده است و شاید بتوان گفت در حال حاضر در اکثر کلان شهر ها  و شهر‌های بزرگ بیش از نیمی از عرضه و فروش فرش ماشینی از طریق هایپرفرش‌ها صورت می‌گیرد.

در حال حاضر علاوه بر روش قدیمی فروش فرش ماشینی از طریق مغازه‌های کوچک و همچنین فروش از طریق هایپر فرش‌ها، روش سومی از فروش این کالا در کشور وجود دارد که همان فروش آنلاین یا الکترونیکی (اینترنتی) می‌باشد. این روش که از اوایل دهه ۹۰ شمسی پای در تجارت فرش ماشینی کشور گذاشته است به آرامی توسعه یافته و علاوه بر برخی شرکت های تولیدی که اقدام به ایجاد فروشگاه الکترونیکی و عرضه اینترنتی فرش ماشینی نموده‌اند، مجموعه‌های خصوصی متعددی نیز با ایجاد سایت‌های اینترنتی فروش فرش ماشینی اقدام به بازاریابی دیجیتال و جذب مشتری نموده با واسطه گری اقدام به عرضه فرش ماشینی در بازار داخل کشور و حتی بازار‌های خارجی می‌نمایند. اگرچه بنظر می رسد سهم فروش الکترونیکی فرش ماشینی در مقایسه با فروش سنتی و فروش از طریق هایپر فرشها همچنان بسیار پایین‌تر (و شاید کمتر از ۲% کل فروش فرش ماشینی ایران) باشد لیکن دلایل متعددی وجود دارد که نشان می‌دهند این سهم بطور سالانه رشد خوبی را شاهد خواهد بود.

تجارت الکترونیکی ایران

نگاهی به وضعیت کلی تجارت الکترونیکی ایران در سال ۱۳۹۸ که اخیرا توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صنعت معدن و تجارت منتشر شده است، نکات قابل توجهی را نشان می‌دهد که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

الف- نرخ کاربران اینترنت

زیرساخت شبکه اینترنت و میزان ضریب نفوذ کاربران اینترنت هر کشور یکی از شاخص های مهم تعیین میزان رشد آتی تجارت الکترونیکی کالا و خدمات در آن کشور می باشد. شکل(۱) ضریب نفوذ کاربران اینترنت ایران در فاصله سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ را نشان می دهد. همان‌طوری که از این شکل پیداست، طی یکسال گذشته نرخ کاربران اینترنت در ایران از ۶۹% به رقم ۸۹% رسیده است و تعداد کاربران ایرانی اینترنت از مرز ۷۳ میلیون نفر عبور کرده است. از این نظر ایران رتبه ۱۵ را در بین کشورهای جهان داراست.

ب- عملکرد تجارت الکترونیک کشور

جدول شماره (۱) عملکرد تجارت الکترونیک ایران در سال ۱۳۹۸ را نشان می دهد. همان طوری که از مندرجات این جدول مشخص است، حجم معاملات تجارت الکترونیکی کشور که معادل کل مبلغ  تراکنش های خرید از طریق درگاه های پرداخت الکترونیکی می باشد، رقم قابل توجه ۴۲۳ هزار میلیارد تومان است. علاوه برآن، خرده فروشی آنلاین ۲۱ % از سهم  عددی کل خرده فروشی کشور را در سال ۱۳۹۸ به خود اختصاص داده است که می‌تواند زنگ خطری برای کسب و کارهای کوچک مغازه‌ای و خرده فروشی‌های سنتی باشد.

ج- میزان رشد تجارت الکترونیکی

نمودار شکل شماره (۲) میزان رشد تجارت الکترونیکی ایران در سال ۱۳۹۸ را در مقایسه با سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نشان می‌دهد. رشد خیره‌کننده ۱۰۳ درصدی حجم اسمی تجارت الکترونیکی کشور طی سال ۱۳۹۸ نسبت به سال ۱۳۹۷ نشان دهنده ی سرعت رشد فزاینده این روش فروش دارد. موضوعی بسیار مهم که باید تمام کسانی که در کسب و کار فرش ماشینی فعالیت می کنند توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند.

د- تعداد معاملات تجارت الکترونیکی

نمودار شکل (۳) تعداد کل تراکنش های خرید از طریق درگاه های پرداخت اینترنتی کشور را نشان می دهد. آن چنان که دراین نمودار آمده است تعداد تراکنش ها (تعداد معاملات تجارت الکترونیک کشور) در سال ۱۳۹۶ رقم ۴۳۸ میلیون تراکنش و در سال ۱۳۹۷ با ۷۷ % رشد به رقم ۷۷۴ میلیون تراکنش رسیده است. این رقم در سال ۱۳۹۸ به یک میلیارد و شصت میلیون تراکنش رسیده است که رشد ۳۷ درصدی را نشان می دهد. ضمنا براساس این گزارش تعداد کل تراکنش های خرید یا به عبارتی تعداد کل معاملات تجارت الکترونیکی کشور در سال ۹۸ به رقم چشمگیر ۵/۱ میلیارد تراکنش رسیده است.

ه- تاثیر شیوع ویروس کرونا بر تجارت الکترونیکی

شیوع ویروس کرونا (کوید ۱۹) تاثیر چشم‌گیری بر اقتصاد جهانی داشته و اقتصاد نه چندان مناسب کشور ما نیز از گزند این بیماری در امان نبوده است. اما در این میان بخش‌های مجازی اقتصاد کشور به ویژه کسب و کارهای مجازی و تجارت الکترونیکی به شکلی مثبت تحت تاثیر قرار گرفته‌اند.

همان‌طور که از نمودار شکل (۴) مشخص است، مبلغ تراکنش های خرید اینترنتی اسفند ماه ۱۳۹۸ در مقایسه با اسفند ۱۳۹۷ رشد ۲۳۶ درصدی (نزدیک به ۵/۲ برابر) را بدلیل قرنطینه کردن بخش های وسیعی از کشور تجربه کرده است. اگرچه برخی معتقدند با فروکش کردن شیوع بیماری کوید ۱۹ ممکن است خرید های الکترونیکی کاهش یابد اما رصد میدانی در میان عموم مردم نشان می دهد که بسیاری از کسانی که در ایام کرونا خرید های اینترنتی انجام داده اند، تجربه‌ی شیرین و لذت بخشی داشته اند و قصد دارند حتی پس از افول این بیماری نیز بسیاری از خریدهای خود را بصورت اینترنتی انجام دهند.

و- روش های سرمایه گذاری واحد های تجارت الکترونیکی

نمودار شکل(۵) روش های سرمایه گذاری در حوزه تجارت الکترونیکی کشور را نشان می دهد. همان طوری که از شکل پیداست، بخش خصوصی (سرمایه‌گذاری شخصی) با ۸۷% بیشترین سهم و بخش دولتی با ۳% کمترین سهم را به خود اختصای داده اند. این سهم بالای بخش خصوصی نوید دهنده ی آینده ی چابک، چالاک و پاسخگو در بخش تجارت الکترونیکی کشور است. نویدی که میتواند متضمن رشد روز افزون سرمایه گذاری این بخش در سال‌های آتی باشد.

ز- روشها و کانال های فروش الکترونیکی

علاوه بر فروش کالا وخدمات بر بستر وب سایت ها، سایر کانالها نیزدر فروش الکترونیکی سهم دارند. شکل(۶) سهم هریک از روش های فروش کالا و ارائه ی خدمات (به جز وب سایت) در ایران طی سال ۱۳۹۸ را نشان می دهد. براین اساس، ۶۸% از محصولات از طریق شبکه های اجتماعی به فروش رفته است. همچنین فروش کالا و خدمات به میزان ۲۶% از طریق اپلیکیشن موبایل و ۶% از طریق پیام رسان ها انجام گرفته است. با وجود چنین آماری براحتی می توان نقش شبکه های اجتماعی را به عنوان موثرترین روش فروش در حوزه تجارت الکترونیکی کالا و خدمات شرکت های تولیدی و سرمایه گذاران بخش خصوصی مشاهده نمود.

ح- سابقه ی فعالیت واحد های تجارت الکترونیکی

همان طوری که در شکل(۷) مشخص است، ۱۷% از واحد های تجارت الکترونیکی طی یک سال گذشته شروع به فعالیت کرده اند. ۶۹% طی ۱ تا ۴ سال گذشته و ۱۴% واحد هایی که بین ۴ تا ۸ سال سابقه ی فعالیت در حوزه ی تجارت الکترونیکی دارند. این آمار به وضوح بیانگر آن است که این حوزه بسیار جوان بوده و مهم تر از آن بیش از ۸۶ درصد واحد های تجارت الکترونیکی طی پنج سال اخیر به گردونه تجارت الکترونیکی کشور وارد شده اند. این به معنی رشد خیره کننده واحد های تجارت الکترونیکی ایران در سال های اخیر و توسعه روز افزون کسب و کار های مرتبط می باشد.

با نگاهی تأمل برانگیز بر آمار های گزارش فوق، می توان پی برد که فروش الکترونیکی به عنوان رقیبی بسیار جدی برای فروش های سنتی و حتی فروشگاهی در آمده، روز به روز گسترش بیشتری پیدا می کند. از این رو تمام کسب و کارها الزاما باید این روش فروش را جدی بگیرند و توجه ویژه ای به آن معطوف نمایند. تولید کنندگان فرش ماشینی و صاحبان کسب و کار کالای فرش ماشینی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اگرچه هنوز بسیاری از فروشندگان و حتی خریداران فرش ماشینی اعتقاد دارند که فرش ماشینی کالایی نیست که بتوان الکترونیکی خرید و فروش نمود و حتما خریدار باید فرش را از نزدیک ببیند و لمس کند، اما در بسیاری از موارد مشتری ها این ریسک را می کنند که فرش ماشینی را (به ویژه در شرایط خاصی چون شیوع ویروس کرونا) بصورت مجازی خریداری نمایند. آنچه در اینجا اهمیت فوقالعاده ای پیدا می کند و به نوعی حلقه ی مفقوده توسعه تجارت الکترونیکی فرش ماشینی است، عدم اعتماد خریدار به فروشنده در زمینه خواص فیزیکی مکانیکی فرش ماشینی مورد معامله همچون شانه، تراکم، جنس نخ خاب و … می‌باشد. از آن جایی که متاسفانه تقلب‌های فراوانی در تولید و عرضه فرش ماشینی در ایران رخ می دهد و در بسیاری از خرید ها مندرجات برچسب (لیبل) پشت فرش با خصوصیات واقعی فرش مطابقت ندارد لذا توسعه ی تجارت الکترونیکی این کالا بسیار کندتر از سایر کالاها رخ داده و خواهد داد. بنابراین به نظر میرسد برای توسعه ی تجارت الکترونیکی فرش ماشینی نیاز به نوعی اطمینان بخشی به مشتری به هنگام خرید کالاست و این که مشتری به طور قابل راستی آزمایی مطمئن شود مشخصات ارائه شده فرش مانند شانه، تراکم، ارتفاع خاب، جنس نخ خاب و … با مشخصات واقعی فرش مطابقت داشته باشد. امری که نیاز به یافتن راه‌حل‌های منطقی و صحیح از سوی صاحب نظران این صنعت دارد.